mamlaktalarga nisbatan tutgan iqtisodiy-geografik o‟rni (makrogeografik
o‟rni).
~ 7 ~
O‘zbekistonning hamdo‘stlik davlatlaridagi muxim iqtisodiy bazalardan va
jahonning iq tisodiy jixatdan rivojlangan mamlaktalar bilan bog‘lanish
imkoniyatlarining cheklanganligi hisobga olinsa, respublikamiz iqtisodiy-
geografik o‘rnining makrogeografik mavqei birmuncha noqulay ekanligi
ma‘lum bo‘ladi.
O‘zbekiston respublikasi xalqaro xamjamiyatning teng xuquqli sub‘yekti, jaxon
xo‘jaligining ajralmas bir qismi sifatida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning yangi
turi – bozor munosabatlarini shakllantirish yo‘lidan bormoqda.
Amudaryo bilan Sirdaryo oralig‘ida joylashgan O‘zbekiston xalqaro aloqalarni
yo‘lga qo‘yish nuqtai nazaridan va o‘z taraqqiyot istiqbollari jixatidan qulay
geografik-strategik mavqega ega. Qadim zamonlarda Sharq bilan G‘arbni
bog‘lab turgan buyuk ipak yo‘li O‘zbekiston xududi orqali o‘tgan. Bu yerda
savdo yo‘llari tutashgan, tashqi aloqalar hamda turli madaniyatlarning bir-birini
boyitishi jadal kechgan. Bugungi kunda ham Yevropa va Yaqin Sharqdan
Osiyo – Tinch okeani mintaqasiga olib boradigan yo‘llar shu yerda kesishadi.
O‘zbekistonning xududiy-makon xususiyatlari, uning geografik o‘rni bizning
ichki va tashki siyosatimizni tanlash va amalga oshirishda katta axamiyatga
ega.
Markaziy osiyoda jug‘rofiy-siyosiy jixatdan markaziy o‘rin tutgan O‘zbekiston
kuchlar tengligi va muvozanatini ta‘minlash, strategik muxim bo‘lgan ushbu
mintaqada hamkorlikka mustaxkam zamin yaratish jarayonida sezilarli rol
o‘ynash uchun hamma imkoniyatlarga ega. Uning xududi o‘zining mavjud va
potentsial tabiiy hamda xom ashyo zaxiralari bilan hozirdanoq 21 –asr arafasida
dunyoning siyosiy va iqtisodiy xaritasida aloxida axamiyati kasb etmoqda.
Xorijiy mamlaktalar bilan iqtisodiy aloqalarni yo‘lga qo‘yishda O‘zbekiston
oldida imkoniyatlar ochilmoqda.
O‘zbekiston o‘z mustaqilligiga erishgandan buyon iqtisodiy-geografik o‘rnini
tobora yaxshilab bormoqda. Bular natijsida respublika ishlab chiqarish
kuchlarining yanada tez rivojlanishiga erishish uchun imkoniyat darajasi ortib
bormoqda.
O‘zbekistonning noyob tabiiy imkoniyatlari, qulay iqlim sharoitlari, ulkan xom
ashyo zaxiralari, strategik materiallar va qishlok xo‘jalik xom ashyosining katta
~ 8 ~
zaxiralari asosli ravishda mintaqa va dunyoning eng boy mamlaktalari qatoriga
olib chiqadi.
O‘zbekiston zaminida mavjud bo‘lgan boyliklarga ega davlatlar jaxon
xaritasida ko‘p emas. Bu boyliklarning ko‘pchiligi hali ishga solinmagan. Bu
esa butun dunyoga mashxur chet el kompaniyalari va banklarining e‘tiborini
jalb etishi aniq.
Prezidentimiz aytib o‘tkanlaridek, O‘zbekiston hududida ―Mendeleyev
jadvali‖dagi deyarli barcha elementlarni uchratish mumkin. Mana shunday
ekan, biz Yaratgan inom etgan bu ozod, obod, tinch va jaxon hamjamiyatida
o‘ziga xos va mos mavqega ega bo‘lgan mamlakatda Allohga ming – ming
shukronalar keltirgan holda u bergan ne‘matlardan oqilona foydalanib, yurtimiz
tinchligi va farovonligi uchun tinmay mehnat qilib yashamog‘imiz zarurdir.
Bugungi kunda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan barcha turdagi moddiy
va nomoddiy maxsulotlar avvalo xalqimiz iste‘moli uchun yo‘naltirilmoqada
hamda iste‘moldan ortgan qismi Respublikamizda mavjud bo‘lmagan moddiy
ne‘matlar, shuningdek fan texnika taraqqiyoti, tejamkor, yuqori mexnat
unumdorligiga ega bo‘lgan ishlab chiqarish vositalarini olib kelish maqsadida
chet davlatlarga eksport qilinmoqda.
Davlat mustaqilligiga erishilgach O‘zbekiston oldida jahon iqtisodiyotiga
qo‘shilishdek qiyin jarayon boshlandi. O‘nlab yillar mobaynida iqtisodiy
siyosatda yo‘l qo‘yilgan xatoliklar xalq xo‘jaligi tarkibida chuqur
nomutanosibliklarga olib kelgan edi. Ijtimoiy ishlab chiqarishning o‘sishi
deyarli faqat respublikaning resurs imkoniyatlariga mo‘ljallangan bo‘lib,
iqtisodiy taraqqiyot muvozanatsiz va nokompleks tarzda kechgan, ijtimoiy
omillar e‘tiborga olinmagan, noishlab chiqarish sohasi tarmoqlarining moddiy-
texnika bazasi past darajada qolib ketgan edi. Rivojlanishning bunday yo‘li
oqibatida respublikada iste‘mol qilinadigan mahsulotlarning chorak qismidan
ko‘prog‘i, shu jumladan, ishlab chiqarish maqsadlarida foydalaniladigan
mahsulotlar jami hajmining 2/5 qismi boshqa mamlakatlardan keltirilgan va
import qilingan. Mustaqillikning ilk yillarida O‘zbekistondan chetga
chiqariladigan mahsulotlarning 80% dan ko‘prog‘ini xom ashyo – paxta va
yarim tayyor mahsulotlar tashkil etardi. Umuman olganda O‘zbekistonning
respublikalararo eksporti yalpi milliy mahsulotning deyarli arzimas qismini,
~ 9 ~
tashqi eksportning solishtirma hissasi esa 5% dan kamroqni tashkil etardi.
Tovar ayirboshlashning bunday strukturasi va respublikalararo hamda tashqi
eksportning foiz nisbati respublika moliya balansi, valyuta resurslari va davlat
byudjetida surunkali taqchillikni vujudga keltirgan edi. Shu sababli tashqi
iqtisodiy faoliyat sohasida korxonalarning vazifalarini tubdan o‘zgartirish,
xo‘jalikni
tashqi
bozorga
yo‘naltirish
respublikadagi
ahvolni
barqarorlashtirishni ta‘minlash maqsadida Prezidentimiz tomonlaridan zarur
chora tadbirlar ishlab chiqildi.
O‘zbekiston Mustaqillikka erishgandan so‘ng o‘zining mustaqil rivojlanish
yo‘lini tanladi va iqtisodiy islohotlarni izchil amalgam oshirishga kirishdi. Bu
jarayonda qisqa davr mobaynida shunday rivojlanish yo‘li uchun poydevor
yaratildi. Bunga ko‘ra Respublikamiz Prezidenti tomonidan bozor
iqtisodiyotiga o‘tishning besh tamoyili taklif qilindi.
Taraqqiyotning ―o‘zbek modeli‖ quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
1. Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi;
2. Davlat bosh islohotchi;
3. Qonun ustuvorligi;
4. Kuchli ijtimoiy siyosat yuritish;
5. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma – bosqich o‘tish.
Prezidentimiz ta‘kidlaganlaridek, ‘…ayni paytda biz o‘z vaqtida tanlab olgan
iqtisodiy taraqqiyot modelining naqadar to‘g‘ri ekanini va amalda o‘zini to‘la
oqlaganini hayotning o‘zi yana va yana tasdiqlab bermoqda’1.
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalarni
erkinlashtirish borasida chuqur islohotlar amalga oshirilishi natijasida tashqi
savdoning geografik va tovar tarkibida jiddiy ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi.
So‘nggi yillarda eksport tarkibida raqobatdosh tayyor mahsulotlar ulushi
barqaror sur‘atlar bilan o‘sib borayotgani yaqqol ko‘zga tashlanmoqda.
O‘zbekiston bugungi kunda dunyoning 50 dan ortiq mamlakatiga o‘z
mahsulotlarini eksport qiladi. Bu kabi ko‘rsatkichlarga erishish uchun
Prezidentimiz tomonidan tegishli qaror va Farmonlar qabul qilindi.
~ 10 ~
―O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ‘Eksport qiluvchi korxonalarni
rag‘batlantirishni kuchaytirish va raqobatdosh mahsulotlarni eksportga yetkazib
berishni kengaytirish borasida qo‘shimcha chora – tadbirlar to‘grisida’gi 2012 –
yil 26 – martdagi PQ – 173 – sonli va ―O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining ‘O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyatini tartibga
solishga doir chora – tadbirlarni davom ettirish to‘g‘risida’ 2012 – yil 10 –
sentabrdagi PQ – 1816- sonli qarorlari yuqoridagi fikrlarimizning isbotidir.
Yuqorida aytib o‘tganimizdek O‘zbekiston bugungi kunda o‘zining eksport
salohiyatiga ega va borgan sari bu salohiyat yuksalib bormoqda. Ya‘ni
O‘zbekiston bugungi kunda xorijiy davlatlarga quyidagi mahsulot va tovarlarni
eksport qilmoqda:
Dostları ilə paylaş: |