~ 19 ~
1.2 Respublikamizda tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishdagi olib
borilayotgan islohotlar
O‘zbekiston 1994 – yilning iyunidan GATT/JST da kuzatuvchi maqomiga ega.
1994 – yil dekabr oyida O‘zbekiston hukumati tomonidan GATT/JST gat eng
huquqli a‘zo bo‘lish to‘g‘risida ariza topshirildi va 1995 – yilning yanvarida
O‘zbekistonning JST ga kirishi jarayoni bo‘yicha ishchi guruhi tashkil qilindi.
1998 – yilning sentabr oyida O‘zbekiston Tashqi savdo bo‘yicha memorandum
JST da rasmiy ravishda tanishtirildi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1998 – yil 14 – dekabrdagi 520-sonli
qarori bilan JST bilan
ishlovchi Vazirliklararo komissiya tarkibi tasdiqlandi.
JST ga a‘zo bo‘lgach, tashqi iqtisodiy aloqalarni davlat tomonidan tartibga
solish, nazorat qilish va takomillashtirish maqsadida 2000 yil 26 – mayda
O‘zbekiston Respublikasining ―Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida‖gi Qonuni
qabul qilindi. Bu qonun 31 moddadan tashkil topgan. Qonunga muvofiq:
―Tashqi iqtisodiy faoliyat deganda O’zbekiston Respublikasi yuridik va
jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari,
shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o’zaro foydali
iqtisodiy aloqalarni
o’rnatish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati tushuniladi. O’zbekiston
Respublikasida ro’yxatga olingan yuridik shaxslar, shuningdek, O’zbekiston
Respublikasining hududida doimiy yashash joyiga ega bo’lgan va yakka
tartibdagi tadbirkor sifatida ro’yxatga olingan jismoniy shaxslar tashqi iqtisodiy
faoliyat bilan shug’ullanishga haqlidir.
O’zbekiston Respublikasining davlat organlari,
agar qonun hujjatlarida
boshqacha qoida belgilanmagan bo’lsa, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga
oshirishlari mumkin‖1. Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risidagi qonun hujjatlarini
buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar.
Respublikamizda
tashqi
iqtisodiy
aloqalar
bevosita
O‘zbekiston
Respublikasining Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi
tomonidan kuzatib boriladi. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi
~ 20 ~
tashqi savdosining tarkibini takomillashtirish va erkinlashtirish
borasida izchil
islohotlar olib borildi. Ushbu islohotlarni bir necha bosqichlarga bo‘lishimiz
mumkin. Tahlillar ko‘rsatishicha, islohotlarning dastlabki bosqichida tashqi
savdoni tartibga solishning institutsional va huquqiy bazasi yaratilgan bo‘lsa,
keyingi bosqichlarda tashqi savdoni tartibga solishning xalqaro amaliyotiga
mos keladigan dastaklari joriy qilindi, eksportga yo‘naltirilgan tashqi savdo
siyosati
olib borildi, tashqi savdoni bosqichma – bosqich erkinlashtirish
natijasida
milliy
valyutaning
joriy
operatsiyalar
bo‘yicha
konvertatsiyalashuviga erishildi. Bu o‘z navbatida eksportga yo‘naltirilgan
iqtisodiyotni rivojlantirish uchun kuchli rag‘batlantirish omili bo‘ldi.
Hozirgi kunda Prezidentimiz tashabbuslari bilan eksport qiluvchi korxonalar
uchun quyidagi imtiyozlar yaratilgan:
O’zbekiston
Respublikasi
Qonunchiligiga
muvofiq
eksport
qiluvchi
korxonalarga quyidagi soliq imtiyozlar va afzalliklar taqdim etiladi:
qo’shimcha qiymat solig’iga
aksiz solig’iga
foyda solig’iga
mulk solig’iga
qo’shimcha qiymat solig’iga bo’lgan imtiyozlar
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 212-moddasiga asosan tovarlarni
chet el valyutasida eksportga realizatsiya qilish (qimmatbaho metallar bundan
mustasno) oborotiga nol darajali stavka bo’yicha qo’shilgan qiymat solig’i
solinadi, ya‘ni eksport qilishga mo’ljallangan
tovarlar ishlab chiqarish
jarayonida moddiy manba uchun qo’shimcha qiymat solig’idan ozod qilinadi.
Aksiz solig„iga bo„lgan imtiyozlar:
Aksiz to’lanadigan tovarlarni ularning ishlab chiqaruvchilari tomonidan
eksportga realizatsiya qilishga aksiz solig’i solinmaydi, O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan aksiz to’lanadigan
tovarlarning ayrim turlari bundan mustasno (O’zbekiston Respublikasining
Soliq kodeksi, 230-modda).
Quyidagilarga aksiz solig„i solinmaydi:
~ 21 ~
- aksiz to’lanadigan tovarlarni ularning ishlab chiqaruvchilari tomonidan
eksportga
realizatsiya qilishga, bundan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi tomonidan belgilanadigan aksiz to’lanadigan tovarlarning ayrim
turlari mustasno;
- keyinchalik O’zbekiston Respublikasining bojxona hududidan olib chiqib
ketilishi sharti bilan ‘bojxona hududida qayta ishlash’ bojxona rejimiga
joylashtirilgan tovarlardan ishlab chiqarilgan qayta ishlash mahsuli bo’lgan
aksiz to’lanadigan tovarlarni topshirishga.
Foyda va mulk solig„iga bo„lgan imtiyozlar:
―Eksport mahsuloti ishlab chiqaruvchilarni rag’batlantirish
borasidagi
qo’shimcha
chora-tadbirlar
to’g’risida‖gi
O’zbekiston
Respublikasi
Prezidentining 05.06.2000y. PF-2613-son Farmoniga asosan eksport qiluvchi
korxonalar (xom ashyo tovarlarini sotish bundan mustasno) uchun foyda solig’i
va mulk solig’i stavkasi umumiy sotish hajmida o’zi ishlab chiqargan va erkin
almashtiriladigan valyutaga sotilgan tovar (ish, xizmat)lar eksportidagi ulushiga
bog’liq holda kamaytiriladi:
eksport ulushi 15 foizdan 30 foizgacha miqdorda bo’lganida - 30 foizga;
eksport ulushi 30 va undan ko’proq foiz bo’lganida - 2 marotaba.
Mazkur soliq imtiyozi yagona soliq to’lovini hisoblash chog’ida mikrofirmalar
va kichik korxonalarga tadbiq etiladi.