Mavzu: Uglevodlar va ularning organizmdagi ahamiyati

Monosaxaridlar molekulasida asimmetrik uglerod atomlari bor, u qutblangan nur sathini o’ngga yoki chapga burish xususiyatiga ega bo’lib, izomerlar hosil qiladi. Deyarli barcha tabiiy monosaxaridlar (digidroksiatsetondan tashqari) optik aktivlikni namoyon qiladi.

• Monosaxaridlar molekulasida asimmetrik uglerod atomlari bor, u qutblangan nur sathini o’ngga yoki chapga burish xususiyatiga ega bo’lib, izomerlar hosil qiladi. Deyarli barcha tabiiy monosaxaridlar (digidroksiatsetondan tashqari) optik aktivlikni namoyon qiladi.
• Masalan, aldotriozada bitta asimmetrik, aldotetrazada- ikkita, aldopentazada- uchta, aldogeksozalarda to’rtta asmmetrik uglerod atomlarini saqlaydi. Ketoza- aldozalarga qaraganda bitta atom asimmetrik uglerod atomini saqlaydi.Ketotriozalardan dioksiatseton asimmetrik uglerod atomini saqlamaydi.Qolgan barcha monosaxaridlar turli hil stereoizomerlarni hosil qiladi.
• Eng oddiy monosaxarid glitserat aldegid molekulasida bitta asimmetrik uglerod atomi bo’lib, u ikkita, o’ngga (+) va chapga (-) buruvchi izomer hosil qiladi:

oligosaxaridlar
Oligosaxaridlar - 2 va 10 tagacha bo’lgan monosaxaridlar molekulasining qoldig’laridan tuzilgan, ular o’zaro glikozid bog’lari orqali birikkan. Ularning molekulasida monosaxaridlar qoldig’lari saqlashiga ko’ra disaxarid, trisaxarid (va hokazo) lar deb ataladi.

Disaxaridlar.

• Disaxaridlar – murakkab qand bo’lib, har bir molekulasi gidrolizlangada ikki molekula monosaxaridlarga parchalanadi. Inson va hayvonlar ozuqasida disaxaridlar asosiy uglevodlar manbai hisoblanadi. Disaxaridlar glikozidlar bo’lib – ikki molekula monosaxaridlarning glikozid bog’lar orqali bog’lanishidan hosil bo’ladi. O’simliklar faqat D-qatorga mansub monosaxaridlarni o’zlashtiradi va sintez qiladi.
• Ikkita monosaxarid molekulasidan bir molekula suv ajralib chiqishi natijasida disaxarid hosil bo’ladi.
• 2C6H12O6  C12H22O11+ H2O
• Disaxaridlarning keng tarqalgan eng muhim vakillari: maltoza, laktoza va saxarozadir.