''Maxsus fanlar'' kafedrasi Kurs ishi mavzusi: Mehnat unumdorligi o’sishining asosiy omillari va mehnat samaradorligini oshirish yo’nalishlari

2.3 Mehnat unumdorligi dinamikasi 
Mehnat unumdorligi dinamikasi indekslar yordamida o’raganiladi. Indekslar 
individual va umumiy bo’lib o’rganiladi.Bir turdagi mahsulot ishlab chiqarilganda 
individual mehnat unumdorligi indekslaridan foydalaniladi: 

---

0
0
1
1
0
1
w
:
W
W
=
i
T
q
T
q

Bunda: W
1
va W
0
- mehnat unumdorligi bazis va joriy darajalari. 
Bu mehnat unumdorligini to’g’ri ko’rsatkichi yordamida tuzilgan indeks 
hisobot davrida bazis davrga qaraganda qay darajada mehnat unumdorligi 
o’zgarishini ko’rsatib beradi. 
Bu indeksni teskari ko’rsatkich yordamida mehnat talabi bo’yicha ham 
tuzish mumkin, lekin shuni inobatga olish kerakki, mehnat talabi t, to’g’ri 
ko’rsatkichi vaqt birligida ishlab chiqarish W ko’rsatkichi bilan teskari 
bog’liqlikda bo’lganligi sababli, bu indeks ham teskari tuziladi, ya’ni: 
1
1
0
0
1
0
w
:
t
t
=
i
q
T
q
T

bu ko’rsatkichning to’g’ri nisbatini ham olish mumkin 
t
t
1
0
, lekin bu holda 
chiqqan natija qay darajada mehnat talabi o’zgarganligini aks ettiradi, ya’ni:
0
0
1
1
1
:
q
T
q
T
t
t
i
o
t


Demak, bu indekslar orasida ham teskari bog’liqlik mavjud. 
i
=
1
i
w
t
Bir xil turdagi mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalar, birlashma bo’yicha 
umumiy mehnat unumdorligi natural indeksi hisoblanadi: 





0
0
1
1
0
1
:
W
W
=
w
I
T
q
T
q
Bu erda hisobot davridagi mehnat unumdorligining o’rtacha darajasi bazis 
davridagi mehnat unumdorligining o’rtacha darajasi bilan qiyoslanadi. 
Bir turdagi iste’mol qiymatiga ega bo’lgan, lekin ayrim parametrlar bilan 
farqlanadigan mahsulot ishlab chiqarish korxonalari bo’yicha mehnat unumdorligi 
dinamikasi o’zgarishi shartli-natura indeksi yordamida o’rganiladi: 

---






0
0
1
1
0
1
k
:
k
W
W
=
w
I
T
q
T
q
Natura va shartli natura-shakldagi indekslarning afzalligi shundaki, ular eng 
avval jonli mehnat unumdorligi dinamikasini ifodalaydi. Bundan tashqari, 
mahsulotni o’lchashning natura va shartli natura-shakldagi indekslarining o’tgan 
asr 50-yillari birliklarini qo’llash, bu indekslarni hisoblash va bir xil mahsulot 
turlari bo’yicha belgilangan turli korxona, mintaqa va mamlakatdagi mehnat 
unumdorligi darajasini qiyoslash jarayonlarini soddalashtiradi. Shu bilan birga, 
mahsulotning natura va shartli-natura shaklidagi ko’rsatkichlaridan foydalanish 
mehnat unumdorligining natura va shartli-natura shaklidagi indekslarni qo’llash 
sohasini jiddiy cheklaydi; ular orasida alohida korxonalarda, iqtisodiyot 
tarmoqlarida va butun mamlakat iqtisodiyotida unumdorlik dinamikasini o’rganish 
deyarli mumkin emas: 
1
1
0
0
1
0
w
:
t
t
=
i
q
T
q
T

Yuqorida ko’rilgan indekslar o’zgaruvchan tarkibli indekslardir, chunki bu 
indekslarga ikki omil ta’sir ko’rsatadi: 
1. 
Mehnat unumdorligi darajasining o’zgarishi (W). 
2. 
Sarf qilingan ish vaqti salmog’ining o’zgarishi (
T
T

) 
o’zgaruvchan tarkibli mehnat unumdorligi o’zgarganligini ifodalaydi. 
Bu o’zgarishning har bir omili ta’sirini alohida o’rganish maqsadida 
indekslar quyidagilarga bo’linadi: 
Doimiy tarkibli mehnat unumdorligi indeksi (Strumilin usuli): 





1
1
0
0
1
1
1
1
)
T
q
:
T
(
T
=
w
I