MəHƏRRƏM ƏKBƏrov

 
 
117
aşağıdakı informasiya daxil edilir: 
– şirkət-müştəri haqqında; 
–  əlaqə saxlanılan şəxslər haqqında; 
– əlaqənin üsulları haqqında; 
– region haqqında; 
– müştərinin fəaliyyət dairəsi haqqında; 
– bu və digər bazar seqmentinə (region, sahə və s.) aid 
olması haqqında; 
– məhsul haqqında onların məlumatı olması barəsində; 
–  hər  bir  müştəri  ilə  şəxsi  əlaqədən  yaranan  təəssürat 
haqqında; 
–  alıçların,  ödənişlərin  və  servis  xidmətinə  müra-
ciətlərin tarixləri. 
CRM-sitemlərin  fəaliyyəti  —  interaktiv  prosesdir  və 
aşağıdakı mərhələləri əhatə edir: 
– informasiyanın axtarılması və təhlili; 
– bazarın planlaşdırılması; 
– müştərilərlə qarşılıqlı əlaqələrin yaradılması. 
 
5.  Sahəvi  (şaquli)  elektron  ticarət  meydançaları  şirkəti 
lazımi  informasiya  ilə  (sənaye  yenilikləri,  tədqiqatlar,  bazarın 
vəziyyəti haqqında, vakansiyaların siyahısı və s.) təmin edir və 
çat,  elanlar  lövhəsi  vasuitəsilə  iştirakçıların  ünsiyyətdə  ol-
masına şərait yaradır. 
nformasiyadan  başqa,  on-line  meydançaları  şirkətlərə 
ə
lavə  xidmətlər  də  göstərə  bilərlər  ki,  bu  xidmətlərə  qarşılıqlı 
hesablaşmalarda  yardım  göstərilməsi,  malın  qiymətlənləndiril-
məsi  və  nəzarət  üzrə  xidmətlər,  keyfiyyətin  təmin  olunması, 
satışdan  sonrakı  xidmət,  maddi-texniki  təchizat  və  s.  aid  ola 
bilər. 
Müəyyən  sahədə  alıcılarla  satıcıları  birləşdirən  şaquli 
sahəvi  ticarət  birlikləri  bir  neçə  biznes-modelləri  və  yaxud 
ticarət formalarını reallaşdırır: 
- elektron (on-line) kataloqları; 

---

 
 
118
- elektron auksionlar (hərraclar); 
- elektron birjalar və s. 
Elektron  kataloqun  biznes-modeli
  alıcılara  güclü  axtarış 
imkanları verir, malları eyni zamanda bir neçə parametrlə (öl-
çülərlə)  müqayisə  etməyə  (qiymətləri,  göndəriş  müddətini, 
zəmanəti, xidmət haqqında informasiya və s. də daxil etməklə) 
şə
rait yaradır.  
Elektron  kataloqun  sonrakı  inkişaf  mərhələsi  — 
aqreqatordur.
 
nternet auksion (hərrac)
 — internet şəbəkəsində fəaliy-
yət  göstərən  ticarət  meydançasıdır  və  onun  on-line  kataloqun-
dan fərqi ondan ibarətdir ki, burada qiymətlər təsbit olunmayıb 
və  onlar  açıq  sövdələşmələr  zamanı  tələb  və  təklif  əsasında 
müəyyən edilir.  
Daha  tez-tez  istifadə  olunan  digər  biznes-model  – 
elektron  birjadır. 
Elektron  birjanın  biznes-modelində  tələb  və 
təklifin  razılaşdırılması,  həmçinin  sövdələşmələrin  qeydiyyat-
dan  keçirilməsi  və  onların  aparılması  mexanizmləri  olmalıdır. 
Bu  model  daha  çox  standartlaşdırılmış  məhsullar,  nümunəvi 
mal nomenklaturası (neft məhsulları, kənd təsərrüfatı xammalı, 
kimyəvi preparatlar) ilə ticarət üçün uyğun gəlir.  
Ş
aquli  elektron  ticarət  meydançalarının  yaradılmasının 
təşəbbüskarları  bir  qayda  olaraq,  ənənəvi  şirkətlər,  sahəvi 
konsorsiumlar,  elektron  kommersiyanın  servis  təşkilatları  və 
yaxud dövlət müəssisələridir.  

---

 
 
119
 
XVII.
    NTERNET-MARKET NQ N MAH YYƏT                     
VƏ ONUN ALƏTLƏR BAZASI 
 
1.
  nternet-marketinqin mahiyyəti  
2.
  nternet-marketinq alətlərinin xarakteristikası 
 
1.
 Texniki  baxımdan  nternet  özlüyündə  elektron  məlu-
matlarla  mübadilə  üçün  nəql  olunma  mühitini  təşkil  edir.  Bu 
mühit  bütün  mümkün  ola  bilən  məlumatların  saxlanılması  və 
yığılıb  toplanması  üçün  çox  əlverişli  olmuşdur  və  hazırda 
nternet  insan  fəaliyyətinin  müxtəlif  sahələrindən  olan  infor-
masiya üçün nəhəng bir açıq saxlanma yeridir. Qloballaşdırma 
prosesi  inkişaf  etdikcə  və  dünya  təsərrüfat  əlaqələrinin  geniş-
ləndirilməsi  nəticəsində  informasiya  əmtəəyə  (mala)  çevrilmiş 
və  nternetin kommersiallaşdırılmasına başlanılmışdır. Bu pro-
ses  öz-özlüyündə  başlaya  bilməzdi,  çünki  məhz  nternet 
kapitala həftənin 7 və ilin 365 gününü işləməyə imkan yaratdı, 
onu  da  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  hər  bir  konkret  məqamda 
bəşəriyyətin bir hissəsi yatır, digər hissəsi isə işləyir. 
nternetə müasir texnologiyaların cəld və hərtərəfli tətbiq 
edilməsi ona yeni keyfiyyət xassələri və spesifik xüsusiyyətlər 
doğurdu  ki,  bu  da  onu,  müəyyən  mənada  yeni,  elektron  bazar 
adlandırmağa imkan verdi. Yəni nəzərdə tutulur ki, bu, öz insti-
tutlarına, prinsiplərinə və qanunauyğunluqlarına əsaslanan ənə-
nəvi bazar deyil, hər hansı bir virtual məkandır ki, bu məkanda 
bütün  məlum  olan  kommersiya  əməliyyatlarını  həyata  keçir-
mək  mümkündür.  Özü  də  məlum  oldu  ki,  bu  cür  kommersiya 
ə
məliyyatlarını ənənvi bazarla müqayisədə daha effektiv həyata 
keçirmək olar. Bunun da səbəbi yeni yaranmış bazarın innova-
siyalı  xarakterdə  olmasındadır  ki,  bunlar  da  müəssisələrin 
marketinq  strategiyasının  formalaşdırılmasında  müəyyənedici 
rol oynayır. 
Belə xarakteristikalara aşağıdakıları aid etmək olar: 

---

 
 
120
 
marketinq  tədqiqatlarının  həyata  keçirilməsi  üçün 
keyfiyyətli və əldə oluna bilən informasiyanın mövcudluğu; 
 
hərəkətlərin  real  zaman  miqyasında  interaktivliyi  və 
bir-birinə uyğunluğu; 
 
müştərilərlə  qarşılıqlı  əlaqələrdə  yüksək  dərəcədə 
operativlik; 
 
eyni  zamanda  böyük  sayda  müştərilərlə  işləmə  im-
kanları; 
 
müştərilərlə paralel olaraq ünsiyyətdə olma imkanları; 
 
xidmətin şəxsləndirilməsi; 
 
müştərinin  sorğusuna  reaksiyanın  (münasibətin) 
göstərilməsi sürətinin artması; 
 
bazarda qlobal qaydada mövcud olma; 
 
həftənin 7 günü və ilin 365 günü ərzində gecə-gündüz 
işləmə; 
 
informasiya həm mal kimi, həm də gəlir mənbəyi kimi 
təqdim olunur; 
 
sürüşkən  qiymət  modellərindən  istifadə  olunmanın 
mümkünlüyü; 
 
müəssisənın  malları  və  xidmətləri  haqqında  reklam 
materiallarının yayılmasına xərclərin aşağı olması; 
 
bazar konyunkturunun yüksək sürətlə dəyişməsi; 
 
yeni  satış  və  müştərilərə  xidmət  texnologiyalarının 
meydana çıxması; 
 
istehlakçının  son  məhsulun  rəqabətqabiliyyətli  xassə-
lərinin və dizaynının müəyyən olunmasında iştirak etməsi. 
Yuxarıda  göstərilən 
nternet-mühitin,  bu  «elektron 
bazarın»  müəssisənin  marketinq  strategiyasına  təsiri  birbaşa 
deyil, dolayı yolla, yəni müvafiq işçilərin – şirkət rəhbərlərinin 
və  marketinq  bölmələrinin  menecerlərinin  praktiki  fəaliyyəti 
vasitəsilə baş verir. Bu zaman onu da nəzərə almaq lazımdır ki, 
Filip Kotler tərəfindən təsvir olunmuş marketinq kompleksi bir 
neçə  onilliklər  bundan  əvvəl  qablaşdırılmış  malların  satışının 
artırılması  üçün  işlənib  hazırlanmışdır.  O  vaxtdan  bazar 

---