MəHƏRRƏM ƏKBƏrov

 
 
121
həddindən artıq dəyişmişdir, xüsusilə  nternetin imkanları təsiri 
altında.  Əgər  əvvəllər  marketinq  kompleksi  yüzlərlə  və  min-
lərlə alıcılar ilə işə səmtləşmişdisə, hazırda söhbət yüz minlərlə 
və  hətta  milyonlarla  potensial  və  real  alıcılarla  operativ 
qarşılıqlı  təsirdə  olma  zərurətindən  gedir.  Bu  şəraitdə  mal-
göndərənlər  və  istehlakçılar  ilə  kommunikasiyanın  yeni  im-
kanları, satışların effektiv texnologiyaları yaranmışdır. Yüksək 
templərlə  marketinq  fəaliyyətinin  avtomatlaşdırılmasının  yeni 
sistemləri  yaradılır  və  kommersiya  fəaliyyəti  praktikasına  tət-
biq olunur ki, bunlardan müəssisənin resurslarının planlaşdırıl-
ması və idarəolunması (ERP-sistemlər), müştərilərlə əlaqələrin 
idarə  olunması  (CRM-sistemlər),  elektron  sənəd  dövriyyəsi 
sistemləri,  elektron  ödəniş  sistemləri,  ticarətdə  radiotezlikli 
nişanələr  (RFID-texnologiya) və s. göstərmək olar. 
Bütün  bunlar  da  öz  növbəsində  marketinq  kompleksinin 
tərkibinə  yeni,  müasirliyin  reallıqlarına  cavab  verən  element-
lərin daxil olunmasını tələb edir. Bu elementlər kimi – müştə-
rilərlə əlaqələrin idarə olunması və işçi heyətinin idarə edilməsi 
ola  bilər.  Sonuncu  element  ona  gorə  lazımdır  ki,  hazırkı  şə-
raitdə  rəqabət  mübarizəsi  şəraitində  kommersiya  fəaliyyətinin 
müasir  vasitələrinə  və  texnologiyalarına  yiyələnmiş  işçi  heyə-
tinin daimi hazırlanması tələb olunur.   
Marketinq  kompleksinin  idarə  olunması  şirkətin  menec-
mentinin fəaliyyətinin əsas məzmununu təşkil edir. Üsullar və 
qaydalar,  bu  praktiki  fəaliyyətin  nəticəsi  nternet-marketinqin 
mahiyyətini,  nternetdə  marketinq  əməliyyatlarının  aparılma-
sının  vasitələri,  üsulları  və  qaydaları  –  nternet-marketinqin 
alətini təşkil edir. 
 
2.
  nternet-marketinqin alətlərinin xarakteristikası 
nternet-marketinq alətlərini şərti olaraq iki qrupa bölmək 
olar.  Birinci  qrup  marketinq  əməliyyatlarının  aparılmasında 
istifadə olunan vasitələrlə, yəni saytlar, elektron poçt, elektron 

---

 
 
122
elan  lövhələri,  çatlar  və  s.  bağlıdır.  Bunlar  –  nternet-mar-
ketinqin texniki alətləridir
. 
kinci qrup müəssisənin  nternetdə funksional strategiyası 
ilə, yəni  yeridilmə, qiymətyaranma, bençmarkinq, brendinq və 
s.    bu  kimi  strategiyalar  ilə  bağlıdır.  Bunlar  -  nternet-
marketinqin funksional alətləridir
. 
Internet-marketinqin özünün xüsusi üstünlükləri vardır: 
Birincisi,  o,  həm  iri,  həm  də  xırda  firmalar  üçün  əlça-
tandır. 
kincisi,  elektron  reklam  məkanı  nəşr  və  yaxud  efir  mə-
kanından fərqli olaraq demək olar ki, heç nə ilə məhdud olun-
mur. 
Üçüncüsü,  informasiyaya  çıxış  və  onun  surətinin  çıxa-
rılması  poçt  və  yaxud  faks  vasitəsilə  olduğundan  daha  tez 
həyata keçirilir. 
Dördüncüsü,  elektron  alışları  məxfi  və  çox  tez  eləmək 
mümkündür. 
Lakin  nternet-marketinq hər bir şirkət və hər bir məhsul 
üçün  uyğun  gələ  bilməz.  Marketinq  aləti  kimi  Internet  iqtisa-
diyyatın  müxtəlif  sahələrində  və  müxtəlif  bazarlar  üçün  müx-
təlif  cür  işləyir.  Bir  neçə  bazarda  o,  istehlakçılarla  bütöv 
qarşılıqlı  əlaqələr  kompleksini  (reklamın  yerləşdirilməsindən 
və  onun  effektivliyinə  nəzarətdən  tutmuş  istehlakçılarla 
hesablaşmalar  və  satışdan  sonrakı  xidmətədək)  təmin  edir. 
Digər hallarda  nternet şirkətin marketinq yardımı kimi istifadə 
olunur  və  əsas  mexanizm  kimi  nəzərdən  keçirilmir  (məsələn, 
sığorta  bazarı  –  burada  sövdələşmələrin  bağlanılması  adətən 
çox mürəkkəb və təkrarlanmayan, bayağı olmur. 
Hazırda  nternet-marketinq  müxtəlif  məqsədlərlə  və 
müxtəlif  formatlarda  istifadə  olunur,  lakin  saytın  dörd  əsas 
biznes-modelini ayırmaq olar: 
1) statistik  informasiya  saytı;  «şirkət  haqqında»  ənənəvi 
bukleti  əvəz  etmək  üçün  nəzərdə  tutulmuş;  çox  gec-gec 
təzələnir; 

---

 
 
123
2)  nternet-mağaza,  şirkətin  satışlarının  artırılması  üçün, 
özü də məhz Internet vasitəsilə artırılması, mövcuddur; 
3) məlumat  xarakterli  dinamik  layihə;  müştərilərlə  iş 
üçün nəzərdə tutulan və  özündə şirkət və onun fəaliyyəti haq-
qında bütün informasiya spekrlərini daşıyan; müntəzəm olaraq 
təzələnir; 
4) strateji  portal  -  şirkətin  satışlarının  artırılmasına  deyil 
(son  nəticədə  isə  məhz  buna  nail  olunur),  onun  satış  ba-
zarlarının  artırlmasına  səmtləşdirilmiş,  yəni  müştərilərin  sayı-
nın  artırlmasına  deyil,  potensial  müştərilərin  sayının  artırıl-
masına səmtləşdirilmiş. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  nternet-marketinqdə  marke-
tinqin  eyni  elementlər  kompleksi  (məhsul,  qiymət,  satış  yeri 
(kanalı), yeridiliş – 4«P») və marketinq münasibətlərinin para-
diqması istifadə olunur, lakin hər bir elementin öz xüsusiyyət-
ləri vardır. Məsələn, elektron bazardakı alıcı ənənəvi bazardakı 
alıcıdan  xeyli  fərqlidir.  Bu  onunla  şərtlənir  ki,  internetə  giriş 
lazımi avadanlığın alınmasını və müəyyən hazırlıq səviyyəsini 
tələb  etdiyi  üçün  nternet  istifadəçilərini  ənənəvi  real  ba-
zardakına nisbətən daha yüksək gəlir və təhsil səviyyəsi xarak-
terizə  edir.  Onların  profillərində  və  alıcılıq  davranışlarında  da 
müəyyən xüsusuiyyətlər vardır. 
nternetin  bölüşdürmə  kanalı  və  marketinq  kommuni-
kasiyaları  kanalı  kimi  imkanları  bir  tərəfdən,  satıcıları  və  alı-
cıları  birbaşa  əlaqəyə  girməyə  imkan  verir  və  vasitəçiləri 
aradan qaldırır. Bundan başqa, istehlakçılar auksionlar (hərrac-
lar) vasitəsilə digər istehlakçılarla birbaşa əlaqəyə girə bilirlər. 
Digər  tərəfdən,  ancaq  elektron  bazar  üçün  xas  olan  yeni 
vasitəçi  növlərinin  meydana  gəlməsi  də  qeyd  olunur.  Onlara 
informasiya vasitəçiləri –  nternetə informasiyanın toplanması, 
ümumiləşdirilməsi  və  yayımı  ilə  məşğul  olan  təsərrüfat  sub-
yektləri;  meta-vasitəçilər  –  kommersiya  əməliyyatlarının  hə-
yata  keçirilməsinin  müəyyən  texnologiyaları  ilə  (daşınmaz 
ə
mlakın  əldə  olunması,  avtomobillərin  alışı-satışı,  toyların  və 

---