MəHƏRRƏM ƏKBƏrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
147 Bank bit zəncirini təqlid edə və müştərinin hesabını artıra və yaxud azalda bilər (oraya kuponların bir hissəsini, yəni müştərinin bank hesabındakı adi pulların məbləğinə ekvivalent olan məbləği əlavə edə (və ya çıxarda) bilər. Pul alanın kompyuterinə kuponları ötürməzdən əvvəl bank onları özünün rəqəmli imzası ilə təsdiqləyir. Əgər alıcı rəqəmli nağdı pulların saxlanıldığı bankdan kənar mağazada rəqəmli nağd pulları xərcləmək istədikdə, o, sadəcə olaraq tələb olunan sayda kuponları satıcıya verir. Satıcı onları yoxlanılmaq və ödənilmək üçün banka təqdim edir. Rəqəmli pullarla ödə- nişin aparılması sxemi şəkil 7-də göstərildiyi kimidir. Hər bir kupon ancaq bir dəfə sərf oluna bilər. Kuponun bir neçə dəfə istifadə olunmaması üçün bank bütün ödənilmiş kuponların seriya nömrələrinin reyestrini aparır. Əgər müəyyən olunursa ki, kuponun nömrəsi artıq məlumat bazasında vardır, bu o deməkdir ki, kupondan təkrar istifadə etmək istəyirlər və kuponun etibarsızlığı barədə satıcıya informasiya verilir. Rəqəmli pullar texnologiyası daha çox xırda ödəniş məb- ləğləri ilə nternet vasitəsilə real vaxtda aparılan tranzak- siyalara aiddir. Rəqəmli pulların əsas fərqli xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar real nağdı pullara oxçar olaraq anonimdir və dəfələrlə istifadə oluna bilir. Yəni rəqəmli nağd pullar alıcıdan satıcıya göndərilərkən alıcı haqqında informasiya almaq müm- kün deyildir. Bu da rəqəmli pulların bank kartlarından fəqrqli cəhətləridir. 148 Şə kil 7. Alışın rəqəmli pullar vasitəsilə ödənişinin aparılması sxemi Elektron pullar – pul vəsaitlərinin hesabdan hesaba kö- çürülməsinin, əmanətlər üzrə faizlərin hesablanmasının və di- gərlərin kağız daşıyıcılarının iştirakı olmadan elektrik siqnal- larının ötürülməsi yolu ilə həyata keçirilməsidir. Banklararası pul köçürmələri adi bank şəbəkələrindən istifadə olunmaqla Alıcı 1. stəni- lən malı seçir (tə- sadüfi nömrə) 2. Ona satışın dəyərinə uyğun pul vahidi verir (məsələn, 100 man.) 3. Nöm- rəni ş ifrəliyir 4. Onu öz bankına göndərir Alıcını n bankı 1.Nömrəni alandan sonra bank onun şifrini açır 2.Alıcının şə xsiyyətini autentiifika siya edir 3.Alıcının hesabını azaldır (məsələn, 100 man.) 4. Nömrəyə özünün rəqəmli imzasını qoyur 5. Nömrəni alııcya qaytarır Alıcı 1. Nöm- rəni alan- dan sonra alıcı onu satıcıya göndərir 1. Nöm- rəni alandan sonra bank onu yoxlayır 2. Satı- cının hesabını artırır (məsələn, 100 man.) 1. Nömrəni alandan sonra satıcı onu öz bankına göndərir Satııcı Satıcını n bankı 149 baş verir. Elektron pulların köçürülməsinin standart forması şə k.8-də göstərildiyi kimidir. nternetdə elektron ödənişlər sistemini 4 növə bölmək olar: anonim sistemlər və qeyri-anonimlər; bank kartlarından və şəbəkə məhsullarından istifadə olunması; pulların elektron daşıyıcıda birbaşa saxlanılmasının təmin olunması; bank hesabına uzaqdan daxilolma imkanı verən ödənişlər sistemi. Şə kil 8. Elektron pullarla ödənişlərin aparılması sxemi Şə rti işarələr: 1. alıcıya (yəni ödəyiciyə) sənədlərin ödəniş üçün verilməsi; 2. alıcının öz bankına sənədlərin ödənişi üzrə göstərişin verilməsi; Alıcı (pulun ödəyicisi) Web-server Web-server Alıcının bankı 3 Satıcı (pulu alan) Web-server Web-server Satıcının bankı 5 1 2 6 4 150 3. pulların alıcının hesabından silinib satıcının bank hesabına köçürülməsi; 4. satıcının bankına 3-cü əməliyyat haqqında bildirişin göndərilməsi; 5. köçürülmüş pulların satıcının hesabına köçürülməsi; 6. satıcının hesabına pulun daxil olması haqqında onun bildirişin göndərilməsi 151 XX. ELEKTRON-RƏQƏML MZALARIN YARADILMASI VƏ ELEKTRON POÇT VAS TƏS LƏ VER LƏN MƏLUMATLARIN QORUNMASI ÜÇÜN KR PTOS STEMLƏR N TƏTB Q OLUNMASI 1. Əsas anlayışlar, terminlər və onların təyinatı 2. Məlumatın şifrlənməsi və şifrin açılması üçün istifafadə olunan açarlar 1. Elektron poçt vasitəsilə göndərilən məlumatların qo- runması məqsədilə amerikalı proqramçı Filip Simmerman (Philip R.Zimmermann) tərəfindən 80-ci illərin axırında 90-cı illərin əvvəlində xüsusi istehlakçılar üçün açıq şifrlənmə proq- ram sistemi - Pretty Good Privacy (PGP) işlənib hazırlanmış və pulsuz istifadə üçün təklif olunmuşdur. PGP hazırda dünyada ə n tanınmış şifrlənmiş proqram əlavəsi olmaqla həm kommer- siya əsasında, həm də pulsuz olaraq (Freeware) yayılır. Hər hansı bir xüsusi tədbirsiz oxuna bilən, dərk olunan və başa düşülən məlumat açıq mətn (plaintext, cleartext) ad- lanır. Açıq mətnin başa düşülmək üçün əlçatmaz olması məq- sədilə onun təhrif edilməsi prosesı şifrlənmə (encryption və yaxud enciphering) adlanır. Açıq mətnin şifrlənməsinin nəticəsi şifr-mətn (cip- hertext) olur. Ə ks-proses, yəni şifr-mətnin ilkin şəklə gətirilməsi şifrin açılışı (decryption və yaxud deciphering) adlanır. açıq mətn şifrlənmə şifr-mətn şifrin açılması açıq mətn Şə kil 9. Şifr-mətnin yaranma prosesi Kriptoqrafiya – məlumatların qorunması haqqında elmdir, kriptoanaliz – kriptoqrafik yaranmaların təhlili və Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|