“MƏhsul satişI ÜZRƏ ƏMƏLİyyatlarin uçotu

Məhsullar, işlər və xidmətlər cari uçotda aşağıdakı qiymətlərlə 
qiymətləndirilə bilər:
- həqiq istehsal maya 
dəyəri üzrə. Bu üsullar 
qiymətləndirmə fərdi 
sifariş üzrə məhsul 
buraxan, yaxud iş yerinə 
yetirən istehsalatda 
tətbiq edilir. hər bir 
məmulat və iş növünün 
həqiqi maya dəyəri onlar 
başa çatdıqca müəyyən 
edilir ki, bu da qeyd 
edilən 
qiymətləndirmədən 
istifadə etməyə şərait 
yaradır.
- normativ (plan) maya 
dəyəri üzrə. Sözü gedən 
qiymətləndirmə üsulu ilə 
ayın axırında analitik 
uçltda ayrıca uçotu 
aparılan məhsulun 
həqiqi maya dəyərinin 
normativdən (plandan) 
kənarlaşması müəyyən 
edilir. bu 
qiymətləndirmə üsulu 
təşkilatda məsrəflərin və 
məhsulun maya dəyəri 
kalkulyasiyasınını
normativ metodunun 
tətbiq edilməsi 
hallarında mümkün olur.
- məhsullara satış 
qiyməti, işlərə 
(xidmətlərə) tarif üzrə. 
Bu cür üsulun istifadə 
edilməsi hallarınca hər 
hesabat dövrü 
qurtardıqdan sonra 
məhsulların (işlərin, 
xidmətlərin) satışı 
qiyməti (tarifi) ilə həqiqi 
maya dəyəri arasındakı 
fərqi hesablanılır və 
müəyyən edilmiş 
məbləğ əvvəlki üsulda 
olduğu kimi analitik 
uçotda ayrı uçota alınır.
- birbaşa xərc maddələri 
(istisar edilmiş maya 
dəyəri) üzrə. Sözü gedən 
qiymətləndirmə 
üsulunda bütün üstünlük 
xərclər bilavasitə 
satılmış məhsula silinir.

---

12 
Hesablaşma, buraxılan ayrı-ayrı məhsul qrupları uyğun aparılır. Kənarlaşma 
(fərq), analitik uçotda əks etdirilən normativ (plan) maya dəyərinə, yaxud satış 
qiymətinə əlavə edilir. bunun nəticəsində də məhsulun həqiqi maya dəyəri 
müəyyən edilir. onların sintetik hesablardakı müsbət miqdarı (həqiqi maya 
dəyərinin normativ (plan) maya dəyərindən, yaxud satış qiymətilə dəyərindən artıq 
olması) adi əlavə yazılışla, əks miqdarı isə «qırmızı storno» üsulundan istifadsə 
etdirilir. 
Məhsulun (işlərin, xidmətlərin) satışı, ƏDV artırılmaqla sərbəst buraxılış 
qiyməti və tariflə; ƏDV məbləği kimi artırılmaqla dövlət tərəfindən tənzimlənən 
topdan qiymətlə (tarif) və ƏDV daxil edilməklə dövlət pərakəndə qiymətlə yerinə 
yetirilir. 
Sərbəst satış qiyməti, müqavilə iştirakçları yəni alıcı və satcı ilə 
razılaşdırılması və bu hal alqı-satqı müqaviləsində qeyd edilməlidir. Sərbəst 
müqavilə qiyməti zəruri hallarda nəqliyyat orqanları tərəfindən də yoxlanılmalıdır. 
Bütöv əhatə edilən məsələlər ümumdövlət əhəmiyyətinə malik olduğundan onlarla 
əlaqədar əməliyyatlar üzərində müntəzəm nəzarət təşkil olunmalıdır. Bu nəzarət 
bilavasitə mühasibat uçotu tərəfindən aşağdıakı kimi yerinə yetirilməklə təmin 
edilməlidir. 
- məhsulun buraxılışı və yüklənməsi uyğun ilk sənədlərin vaxtlı-vaxtında və 
düzgün rəsmiləşdirilməsi üzərində nəzarət etmək; 
- hesablaşma-ödəmə sənədlərini vaxtlı-vaxtında rəsmiləşdirmək və onların 
banka təqdim edildməsi üzərində müntəzəm nəzarət təşkil etəmk; 
- hazır məhsulların vaxtlı-vaxtında mədaxil edilməsi və alıcılara yüklənməsi, 
habelə saxlanması üzərində nəzarət etmək məqsədcilə onların mövcud olması və 
hərəkəti haqda təşkilat və müvafiq bölmə rəhbərlərini lazımi informasiyalarla təmiş 
etmək; 
- məhsul satışından olan pul vəsaitlərinin vaxtlı-vaxtında daxil olması, alıvcılarla 
qarşılıqlı hesablaşmanın üzləşdirilməsi üzərində nəzarət etmək. 
Məhsul və onların satışı uyğun uçotun qarşısında duran ən mühüm 
vəzifələrdən biri də onların buraxılışının, yüklənməsinin və satışının operativ 

---

13 
uçotunun təşkilidir. Ona isə ancaq beynəlxalq uçot standartlarına uyğun qurulan 
milli uçot standartlarının ihazırlanması ilə nail olamaq olar.