Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 trafaretlər ilə çəkirdilər. Daha sonra 1980-lərin sonunda Martini bokalının tərsinə çevrilmiş rəsmi – “Missing Foundation” pank-qrupunun rəmzi – aşağı Manxettendə hər yerdə ən çox rast gəlinən oldu və bütün Amerika və Qərbi Almaniyada hardkor- pank fanatları tərəfindən təqlid edildi. Gündəlik məşhurluğu və nisbətən qanuniliyi əldə etdikdən sonra qraffiti “əllərini” çirkaba batıraraq yeni kommersiya pilləsinə qalxdı. 2001-ci ildə kompüter şirkəti İBM Çikaqoda və San-Fransiskoda aerozol boyaları ilə səkilərə sülh rəmzini, ürək və pinqvin (Pinqvin – əməliyyat sistemi “Linux”un rəmzidir) çəkən insanlar göstərilən reklam kampaniyasına başladı. Sülh rəmzini, ürək və pinqvin “Sülh, sevgi və Linux” şüarını əks etdirirdi. Buna baxmayaraq qraffitinin qeyri-qanuni olduğundan bəzi “küçə rəssamları” vandalizmə görə həbs, İBM şirkəti isə 120 000 dollar cərimə ödəməyə məcbur oldu. 2005-ci ildə eyni cür kampaniyanı Sony şirkəti başlatdı. Bu dəfə yeni əl oyunu sistemi PSP reklam olunurdu. “TATS CRU” rayter komandası bu kampaniya üçün qraffitini Nyu-Yorkda, Çikaqoda, Atlantada, Filadelfiyada, Los-Ancelesdə və
66 №1 Fevral 2014 Mayamidə həyata keçirdilər. İBM-in uğursuz təcrübəsini nəzərə alaraq, Sony şirkəti binanın sahiblərinə onların divarlarında çəkmək hüququ üçün əvvəlcədən pul ödədilər. Qraffiti özlüyündə əlində sanki oyun pristavkası deyil skeydbord və ya oyuncaq at olan, PSP oynayan sarsılmış uşaqları əks etdirirdi. Bundan başqa TATS CRU “Cola-Cola”, “McDonalds”, “Toyota” və “MTV” kimi şirkətlər üçün də reklam kampanaiyaları keçiriblər və bununla da məşhurluq qazanıblar. Kovent Qardendəki Boxfresh mağazası hesab edərək ki, qeyri-adi reklam brendin irəliləməsinə yardım edəcək, Sapatistlərin inqilabi plakatlarının rəsmləri əks olunan trafaretlərdən istifadə edirdi. Əksər rayterlər köhnə adət-ənənəyə sadiq qalaraq leqal reklamı və ümumiyyətlə reklamı “ödənilmiş və qanuniləşdirilmiş qraffiti” hesab edirlər və rəsmi reklamlara qarşı çıxırlar. Siyasi münaqişələr dövründə divar rəsmləri özünüifadə vasitəsi və sosial, etnik və ya irqi bölünmüş cəmiyyətlərin üzvləri arasında ünsiyyət olmuşdur. Bu cür qraffitilər ədavət aparan və ya ayrılmış tərəflər arasında dialoqun qurulmasına imkan yaradırdı. Məsələn, Berlin divarı demək olar ki, tamamilə Sovet hakimiyyətinin ADR-ə olan təzyiqlərini əks etdirən rəsmlərlə örtülü idi. Şimali İrlandiya münaqişəsi də həmçinin böyük həcmdə qrafftinin yaranmasına səbəb oldu. Şüarlardan əlavə Şimali İralandiya qraffiti mədəniyyəti özündə böyük ölçüdə divar rəsmləri də daxil edirdi. Bu cür divar rəsmləri eyni zamanda səkilərin rənglənmiş daşları və bayraqlar kimi küçə qruplaşmalarının ərazilərini ayırırdı. Rəsmlər adətən evlərin fasadlarında həmçinin Sülhün sərhəddində – ədavət aparan tərəfləri ayıran hündür divarlarda – çəkilirdi. Divar rəsmlərinə olduqca üslub verilmişdi və müxtəlif siyasi partiyalar müxtəlif rəsm üsullarına üz tuturdular. Olter loyalistləri tarixi hadisələrə müraciət edirdilər – II Yakov ilə Oranlı Vilhelm arasındakı müharibədən başlayaraq, XVII əsrdə qurtararaq, respublikaçıların qraffitiləri isə Şimali İralandiyadakı müasir münaqişənin məzmununu əks etdirirdi. Qraffitini hər bir qruplaşmanın müəyyən teqlər və loqotiplər dəstinə malik olduğu ərazinin hüdudlanması üçün istifadə edirlər. Bu cür qraffiti özgəyə buranın kimin ərazisi olduğunu göstərir. Küçə qruplaşmaları ilə əlaqədar olan rəsmlər anlaşılmaz işarələr və olduqca üslublaşdırılmış hərflər-insiallar ehtiva edir. Onlar vasitəsilə qruplaşmaların tərkibi, rəqiblərin və müttəfiqlərin adları elan olunur, lakin daha çox bu rəsmlər
67 sadəcə sərhədləri nişanlayır – həm ərazi, həm də ideoloji. Sosialist dövrün ən məşhur qraffitilərindən biri Berlin divarında Dmitriy Vrubelin çəkdiyi “Brejnev və Xonekkerin Öpüşü” adlı rəsm olub. *** Qraffitinin daha bir yeni formasını Böyük Britaniyada 1970-lərdə Pulların Azad Edilməsi Frontunun üzvləri düşünmüşdülər. Bu, şair və dramaturq Xitkot Uilyamsın, həmçinin naşir və dramaturq Cey Ceff Consun daxil olduğu anderqraund jurnalistlərin və yazıçıların azad ittifaqı idi. Onlar kağız pulları əksmədəniyyət (kontrkultura) ideyalarının təbliğatı üçün istifadə etməyə başlayıblar: onların üzərində adətən Con Bulu, səciyyəvi ingilis karikatur obrazını təsvir edərək banknotlar çap edirdilər. Özünün qısa müddətli mövcudluğuna baxmayaraq, Ledbrouk Qrouv küçəsində yerləşən Pulların Azad Edilməsi Frontu Londonun alternativ ədəbiyyat birliyinin parlaq nümayəndəsi oldu. Sonradan bu küçədə davamlı olaraq antiistebleşment ideyalarını əks etdirən yumoristik qraffitilər yer alır. 1993-cü ildə Sinqapurda polis sinqapur-amerikan məktəbinin tələbəsi Maykl P.Feyi bir neçə bahalı avomobillərin üzərində qraffiti çəkdiyi qismində şübhəli bilərək həbs edir. Sorğudan sonra onu vandalizmdə günahkar bilirlər. Fey özünün avtomobilləri çəkməkdə, həmçinin yol işarələrini oğurlamaqda günahkar olduğunu etiraf edir. 1966- cı ildə Sinqapura kommunist qraffitlərinin daxil olmasını məhdudlaşdırmaq məqsədi ilə əvvəlcədən vandalizm barədə qəbul olunmuş qanuna əsasən, məhkəmə Feyi 3 500 sinqapur dolları (2,233 ABŞ dolları) cərimələyir, ona şallağ cəzası kəsir və 4 aylıq həbsə məhkum edir. Nyu-York Tayms qəzetində bu cür mühakiməni ittiham edən və amerikan ictimaiyyətini Sinqapur məhkəməsinin qərarını etiraz etməyə səsləyən bir çox məqalə meydana çıxır. Mühakimənin yumşaldılması üçün çoxsaylı xahişlərə baxmayaraq, Sinqapur hakimiyyəti şallaq cəzasını ləğv etmədi, lakin ölkənin prezidenti On Ten Çen cəzanı dəyişdi: Fey şallaq ilə 6 zərbə əvəzinə qamçı ilə 4 zərbə alır. 1995-ci ildə Nyu-Yorkun meri Rudolf Culiani Qraffitiyə qarşı xüsusi komissiyanın, qraffiti-vandallar ilə mübarizə aparmaq qabiliyyətində olan çoxixtisaslı təşkilatın əsasını qoydu. İctimai mülkiyyətə ziyan verməyə görə cəzalandırma tədbirləri ağırlaşdırıldı. Elə həmin ildə Nyu-Yorkun inzibati qanununun 10-117-ci maddəsi 18
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|