Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qraffiti sinfi mübarizə vasitəsi kimi. Banksy
62 №1 Fevral 2014 Salvador Qraffiti sinfi mübarizə vasitəsi kimi. Banksy “Kommunist Partiyasının Manifesti”ndə deyildiyi kimi, “İndiyə qədər mövcud olan bütün cəmiyyətlərin tarixi siniflər mübarizəsi tarixi olmuşdur”. Və bu siniflər mübarizəsi tarixin müxtəlif çağlarında müxtəlif incəsənət növlərində öz izini qoymuşdur. Strit-art (Küçə incəsənəti) da istisna hal deyil. Strit-artın yaranması birbaşa olmasa da dolayı yolla siyasətlə əlaqədardır. Onun yaranmasının ilk nümunəsi kimi Rus futuristlərinin “İncəsənətin demokratikləşdirilməsi haqqında (hasar ədəbiyyatı və meydan rəsmi)” 1918-ci ildə çap edilmiş №1 Dekreti göstərmək olar. Dekretdə deyilir: “Yoldaşlar və vətəndaşlar, biz, Rusiya futurizminin – gəncliyin inqilabi incəsənətinin – başçıları, elan edirik: 1. Bundan sonra çar quruluşunun məhvi ilə incəsənətin insan dühasının anbarlarında, damlarında – saraylarda, qalereyalarda, salonlarda, kitabxanalarda, teatrlarda yaşaması ləğv edilir. 2. Qoy hər kəsin mədəniyyət qarşısındakı bərabərliyinin böyük ayaq səsi naminə yaradıcı şəxsiyyətin Azad Sözü ev divarlarının tinlərində, hasarlarda, damlarda, şəhərlərimizin, kəndlərimizin küçələrində, avtomobillərin, ekipajların, tramvayların arxasına və bütün vətəndaşların paltarlarına yazılsın. 3. Qoy əlvan zolaqlarla rəsmlər (rənglər) yoldan keçənin gözlərini (zövq) oxşayaraq, sevindirərək evdən evə küçələrdə və meydanlarda yayılsınlar. Rəssamlar və yazıçılar ləngimədən bəzədilmə sənətkarlıqlarının boyalar və MƏDƏNİYYƏT 63 fırçalar olan qablarını götürməyə, şəhərlərin, vağzalların və daim hərəkət edən dəmiryol vaqonları dəstəsinin bütün künclərini, alınlarını, sinələrini rəngləməyə borcludurlar. Qoy bundan sonra vətəndaş küçədən keçərkən hər dəqiqə böyük müasirlərin düşüncələrinin dərinliyindən həzz alsın, bu gün gözəl xoşbəxtliyin əlvan parlaqlığını seyr etsin, hər yerdə gözəl bəstəkarların musiqilərini — melodiyaları, gurultunu, küyü dinləsin. Qoy küçələr hər kəs üçün incəsənət bayramı olsun”. — Vladimir Mayakovski, David Burlyuk, A.Kamenski (“Futuristlərin qəzeti”. — M., 15 mart, 1918) ***
Strit-artın əsasını qraffiti təşkil edir, lakin bu o demək deyil ki, strit-art məhz qraffitidir. Qraffiti hip-hop altmədəniyyətinin beş sütunundan biridir. Hip-hopun sütünu olaraq qraffiti həyat tərzi kimi onu siyasi mahiyyətindən fərqlənir. Əgər hip-hop altmədəniyyəti (subkultura) prizmasından baxmasaq, qraffitinin məşhurlaşması 1942-ci ildə İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Kilroy adlı fəhlənin Detroytda yerləşən fabrikdə istehsal olunan bombalar olan hər yeşiyə “Kilroy was here” 1 cümləsini yazması ilə baş verib. Avropada bombardman zamanı sağ qalan əsgərlər bu cümləni divarlara yazmağa başlayırlar. Müharibə ərzində və sonrakı bir neçə onillikdə bu “Kilroy was here” ifadəsi rəsmlə əlavə edilmiş şəkildə bütün dünyada yayılmağa başlayır. İfadə amerikan ordusu tərəfindən istifadə edildiyindən amerikan kütləvi mədəniyyətinə tezliklə daxil olur. Çində qraffiti daha erkən dövrdə – 1920-ci illərdə – ölkədə kommunist inqilabının müdafiəsi və canlanması üçün ictimai yerlərdə inqilabi şüarların və rəsmlərin çəkilməsini istifadə edən Mao Zedunqun siyasi fəaliyyəti ilə birgə yaranıb. Çin cəmiyyətini tənqid etdiyi 4000 obrazdan ibarət ən uzun qraffiti rekordu Maoya aiddir. Parisdə 1968-ci ilin mayında baş verən tələbə etirazları və ümummilli tətil ərəfəsində şəhəri “L’ennui est contre-révolutionnaire” (“Darıxma əks-inqilabidir”) kimi inqilabi, anarxist və situasionist şüarlar bürümüşdü. Bəzən divarlarda yazılan siyasi şüarları qraffiti ilə səhv salırlar (!).Yəni adi əl ilə yazılan hər bir yazı qraffiti sayılmır, hətta onlar aerozol boya ilə yazılsalar da. Parisdəki şüarlar qraffiti (ən primitiv), plakat və trafaret üslübunda edilmişdilər. “Çılğın altmışıncı illər” məlum olduğu kimi təkcə 64 №1 Fevral 2014 Fransada deyil dünyanın bir çox ölkəsində baş vermişdi. Bura həmçinin 60-larda siyasi şüarların məşhurlaşmağa başladığı ABŞ da daxil idi. Bunlardan biri “Qara Bəbirlər” hərəkatının lideri Hyui Nyutona həsr edilmiş “Hyuini azad edin” şüarı idi. 1970-lərin ən məşhur qraffitisi gənclərin ABŞ prezidenti Niksona qarşı ədavətini əks etdirən “Dick Nixon Before He Dicks You” oldu. Qraffiti öz təsirini rok-n-rollda da göstərirdi. Məsələn, ən məşhur qraffiti yazılarından biri London metropolitenindəki “Clapton is God” ifadəsi oldu. Bu yazı İslinqton stansiyasında 1967-ci ilin payızında aerozol boya ilə yazılmışdı. Sözü gedilən qraffiti bir itin divarı isladarkən çəkildiyi fotoda təsvir edilirdi. 1969–1974-cü illəri ümumiyyətlə qraffiti üçün inqilabi zaman kimi saymaq olar. Məhz bu illərdə qraffiti üslubunun yeni cərəyanları yaranırdı, artıq rayterlər divarlara “teq” adlanan imzalarını yazmağa, şriftlər isə daha mürəkkəb forma almağa başlayırdı. Qraffiti incəsənəti həmçinin 1970-lərin əvvəlindəki etiraz cərəyan olan pank-rokla da əlaqədar oldu. “Black Flag” və “Crass” (həmçinin onların davamçıları) kimi qruplar hər yerdə öz adlarını
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|