“Mən fəxr edirəM ki, AzərbAycAnlıyAM!”

bAyTArlıq

   Elmi-praktik jurnal

22

qoyunların  isə A,  O  bivalent  vaksinlə  pey-

vənd edilməsi planlaşdırılmış və bu prinsipə 

90-cı illə rin əvvəlinə kimi əməl edilmişdir.

Azərbaycanda  müstəqilliyinin  ilk  illərində 

iqtisadi çətinliklərlə əlaqədar olaraq respub-

likada  vaksin  qıtlığı  yarandıgı  üçün 

sərhəddə, eləcə də başqa yerlərdə heyvanla-

rın  dabağa  peyvəndlənməsində  çətinlik  ya-

ranmışdır.    Sər həddə  bufer  zona  yaratmaq 

üçün vaksin köməkliyi ilə əlaqədar BEB və 

FAO,  Aİ-yə  müraciətlər  edildikdən  sonra 

yalnız İran və Türkiyə ilə sərhəd rayonlarda 

mövcud olan İBH-ın bir dəfə peyvənd edil-

məsi  üçün  humanitar  yardım  edildi.  1998-

cu ildən başlayaraq hər il vaksin verilmiş və 

bufer zona yaradılması həmin ildən etibarən 

mütamadi olaraq peyvəndləmə aparılmış və 

öz müsbət nəticəsini vermişdir .

Pespublikamızda büdcə vəsaiti hesabına 

maliyyələşdirilən xəstəliklərə qarşı tədbir lə-

rin aparılması üçün Dövlət Baytarlıq Xid mə-

tinə ayrılan vəsaitin 80 %-dən çoxu yalnız da-

baqəleyhi vaksinlərin alınmasına sərf edilir.

Çox  baha  qiymətə  əldə  edılən  daba qə-

leyhi  vaksinlərin  səmərəli  işlədilməsi,  onun 

vaxtında xəstəliyə həssas heyvanlara vurul-

ması və vaksinin keyfiyətinin aşağı düşmə-

mə sini  təmin  etmək  vacib  məsələlərdəndir. 

Bunun üçün heyvandarlığın köçəri xarakter 

daşımasını, bəzi regionlarda qoyunçuluğun, 

eləcə  də  camışçılığın  nisbətən  zəif  inkişa-

fını,  bu  növ  heyvanlarda  dabağın  kliniki 

əlamət ləri görünmədən uzun müddət virus-

daşıyıcı olmalarını nəzərə alaraq “Baytarlıq 

haqqında  Azərbaycan  Respublikasının  Qa-

nununun  tətbiq  edilməsi  barədə”  Azər bay-

can  Respublikası  Prezidentinin  22  noyabr 

2005-ci il tarixli 316 nömrəli fərmanına uy-

ğun  hazırlanmış  və  Azərbaycan  Respubli-

kası Nazirlər Kabinrtinin 07 mart 2006-cı il 

tarixli  65  nömrəli  qərarı  ilə  təsdiq  edilmiş 

“Epizootiya monitorinqinin aparılması qay-

dası”na  ciddi  riayət  edilməsi  çox  mühüm 

amildir.

Sərhəd rayonlarında və eləcə də mərkəzi 

ərazilərdə heyvanlarda immunitetin gərgin-

liyinin  vəziyyəti  ayrı-ayrı  heyvan  növündə 

seçmə  yolu  ilə,  bir  qrup  heyvanlarda  pey-

vəndləmədən  əvvəl,  eləcə  də  vaksinin  nə 

dərəcədə  effektli  olmasını  dəqiqləşdir mək 

məqsədilə peyvəndləmədən 20 gün keçdik-

dən sonra qan götürülərək yaranan immuni-

tetin vəziyyətinin öyrənilməsi və qiymətlən-

dirilməsi  məsləhət  bilinir.  Belə  olduqda 

gələcəkdə  təkrar  peyvəndləmənin  vaxtının 

seçilməsi  və  immunitet  barədə  tam  anlayış 

əldə  edilməklə  vaksinin  kortəbii  olaraq 

tətbiqinin qarşısı alınır, onun səmərəli işlən-

məsinə imkan yaranır.

Ümumidünya  Ərzaq  və  Kənd  Təsər-

rüfatı  Təşkilatı  (FAO),  Ümumdünya  Hey-

vanların  Sağlamlığı  Təşkilatı  (BEB)  ilə 

birlikdə  09-13  noyabr  2008-ci  ildə  Qərbi 

Avrasiyanın 15 dövlətinin iştrakı ilə İran İs-

lam  Respublikasının  Şiraz  şəhərində  regi-

onlarda dabağa qarşı mərhələlərlə mübarizə 

aparılması  və  2020-ci  ilə  kimi  xəstəliyin 

kliniki  olaraq  başvermə  hallarının  kökünü 

kəsmək  məqsədilə  keçirdikləri  seminarda 

xüsusi  strateji  plan  işlənib  hazırlanmışdır. 

Bu strateji konsepsiyanın həyata keçirilməsi 

məqsədilə  hər  bir  iştrakçı  dövlət  öz  milli 

maraqlarını  nəzərə  alaraq  dabağın  baş 

vermə riskinin azaldılması, habelə regional 

xidmətlərlə  birgə  informasiya  mübadiləsi 

aparılması və texniki biliklərin əldə edilmə-

sindən  ötrü  birgə  əlaqələndirici  tədbirlərin 

milli  səviyyədə  həyata  keçirilməsini  təmin 

etməlidirlər.

23  iyul  2009-cu  il  tarixdə  İtaliyanin 

Roma  şəhərində  FAO  və  BEB  tərəfindən 

dabağın ciddi nəzarətə götürülməsi məsələsi 

qarşıya  məqsəd  qoyulmuşdur.  BEB-n  baş 

eksperti Jozef Dominekin məlumatına görə 

dabaq virusunun dünya üzrə hazırkı durumu 

beynəlxalq aləmdə böyük maraq doğurur və 

onun  bütün  mərhələlərində  nəzarətdə  sax-

lanmasına ehtiyac vardır.

---

23

Elmi-praktik jurnal   

bAyTArlıq

Dabaqla mübarizəyə müasir dövrdə həm 

də regional səviyyədə yanaşılması vacibdir.

Regional mübarizə aparılmadan heç  bir 

dövlət  dabağa  görə  öz  ərazisinin  sağlamlı-

ğını  qorumaq  iqtidarına  malik  deyildir.  Bu 

ondan irəli gəlir ki, dabaq xəstəliyi heç bir 

sərhəd  tanımadan  müxtəlif  yollarla  - 

küləklə,  uçan  quşlarla,  vəhşi  heyvanlarla, 

nəqliyyat  vasitələrilə,  ərzaqla  və  sair  yol-

larla yayıla bilirlər.

Dabağa  qarşı  kompaniyada  beynəlxalq 

səviyyədə hazırlanıb tətbiq edilən taun əleyhi 

proqramdan  da  istifadə  edilməli,  hazır lanan 

mübarizə  proqramında  yerli  xüsusiy yətlər, 

biomüxtəliflik öz əksini tapmalıdır.

Hazırda dünyada uzun illər yayılma dərə-

cəsini  nəzərə  alaraq  qəbul  edilən  7  dabaq 

zonasına 100-ə qədər dövlət daxildir. Bu re-

gional  sxem  Proqressive  Control  Pathway 

(PCP)  münasibətləri  əsasında  Asusyonda 

gündəliyə  çıxarılaraq  Ümumdünya  Ərzaq 

və  Kənd  Təsərrüfatı  Təşkilatı  tərə findən 

tətbiq edilən sxemə əsaslanır. Belə bir müna-

sibət regional səviyyədə investisiyaların qo-

yulması üçün yaradılan strukturu tam təmin 

edir  və  xəstəliklə  mübarizədə  iştirak  edən 

dövlətlərin nə dərəcədə iştirak etməsi 0-dan 

5-dək ölçüdə qəbul edilmiş şkalalarla müəy-

yən ləşdirir.  Dabağın  7  zonasına  daxil  olan 

bu 100 dövlət bu şkala ilə 0-dan 3-dək qiy-

mətləndirildiyi  halda,  BEB  tərəfindən  bun-

lardan 67-si 4-dən 5-dək qalxdığı bildirilmiş 

və dabağa görə sağlam hesab edilmişdir.

Respublıkamızda dabağa qarşı uzun illər 

ərzində  peyvəndləmə  aparılması  ilə 

əlaqədar,  ərazidə  əvvəllər  aşkar  edilən  da-

bağın tipləri və ya serovariantları ərazi üçün 

ekzotik olan tiplər kimi ağır keçmir, bəzən 

ağızda,  bədənin  tüksüz  sahələrində  yünğül 

formalı  yaralar  (aftalar)  əmələ  gəlir  ki,  bu 

da  qısa  müddət  ərzində  kliniki  sağalma  ilə 

nəticələnir. Son illər respublikamızda dabaq 

yaşlı  heyvanlarda  ölümlə  nəticələnməsə  də, 

o, doğub-törəməyə və s. ciddi ziyan vurur. 

Xəstəlik bir çox zəif inkişaf etmiş ölkə-

lərdə  çobanlara,  kənd  əhalisinə,  eləcə  də 

fermerlərə məxsus heyvanlar arasında uzun 

müddət davam edir. Bəzən də yüksək inki-

şaf etmiş dövlətlərdə məsələn, Böyük Brita-

niya,  İrlandiya,  Franca  və  Niderlandda 

2001-ci  ildə  6  mln.  baş  heyvan  məhv 

edilməsinə  baxmayaraq,  onlara  ərazilərini 

virusdan azad etmək üçün 6 aydan çox vaxt 

lazım gəl mişdir.

Məlum olduğu kimi dünya təcrübəsində 

dabağa qarşı mübarizədə 3 tədbirlər siste min-

dən istifadə olunur. Birincisi pey vəndləmə-

dən tam imtina edərək, dabaq baş verdikdə, 

ocaqda olan bütün xəstəliyə həssas heyvan-

ları məhv etmək, bu “stempinq-aut” adlanır. 

İkincisi dabaq baş verdikdə, ilkin mənbədə 

heyvanları  məhv  etmək  və  dabaq  ocağının 

ətrafında  dairəvi  peyvəndləmə  aparmaq. 

Üçüncüsü  ölkə  ərazisində  və  yaxud  müəy-

yən  zonalarda  sistemli  şəkildə  profilaktiki 

peyvəndləmə aparmaq, ərazidə xəstəlik baş 

verdikdə isə xəstə heyvanları məhv etməklə 

mənbənin  ətrafında  dairəvi  peyvəndləmə 

aparmaq üsulundan istifadə edilir.

Azərbaycan  üçün  nisbətən  qəbul  edilən 

üsul  3-cü  üsul  hesab  edilir.  Son  illərədək 

Azərbaycanda  xəstə  heyvanların  məhv 

edilməsi  yalnız  ekzotik  tip  olduqda  həyata 

keçirilmişdir.  Qalan  hallarda  qeyri-sağlam 

məntəqəyə  karantin  qoyulması,  xəstələri 

müalicəyə cəlb etmək və axırıncı xəstə sa-

ğalandan  21  gün  sonra  bütün  karantin 

tədbirləri,  eləcə  də  sistemli  peyvəndləmə 

həyta  keçirməklə  karantinnin  götürülməsi 

üsuluna üstünlük verilmişdir.

Prof.  A.Raxmanovun  apardığı  hesabla-

malara görə yüksək riskli zonalarda sistemli 

peyvəndləmə  aparılması  məcburi  peyvənd-

ləmə tədbirlərinə nisbətən təxminən 16 dəfə, 

“stempinq-aut”  tədbirindən  isə  108  dəfə 

ucuz  başa  gəlir  və  bir  rus  rublu  xərc  qoy-

maqla  5,56  rubl  itkinin  qarşısını  almaq 

mümkün olur.

---