“Mən fəxr edirəM ki, AzərbAycAnlıyAM!”
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AÇAr SÖzlər: eritrositlər, broyler-cücələr, hüceyrə, virus, quşlar keyWOrdS: erythrocytes, chicken-broilers, cell, virus, birds
bAyTArlıq 10 Leykoz və sarkoma ilə toyuqlar, tək-tək hallarda hind toyuqları, firəng toyuğu, kəklik, ördək, qaz, qırqovul, göyərçin, qu quşları, hacıleylək, alacəhrə və başqa quşlar yoluxurlar. Bu xəstəlik təbiətdə geniş yayıl- mışdır. Xəstəlik mənbəyi xəstə və virus da- şıyıcı quşlar hesab edilir. Virus daşıyıcı quş- ların miqdarı 4-12 aylıq yaş qruplarında 5-dən 70%-dək tərəddüd edir. Quşların yaşı artdıqca virus daşıyıcı quşların miqdarı aza- lır.
Quş orqanizmindən virus ağız suyu, if- razatlarla və yumurta ilə ətraf mühitə yayı- lır. Virus xoruzların toxumluğunda olur və buradan o nəslə verilir. Virus yumurta ilə (vertikal) və kontakt (horizontal) yolla yayı- lır. Yumurtanın formalaşması dövründə virus onun icərisinə daxil olur və sonra embriona və oradan da çıxan cücəyə verilir. 3-5 günlükdə cücələr leykoz-sarkom qrup xəstəliklərə daha həssas olur, sonra 1-2 aylı- ğadək tədricən aşağı düşür. Yaşlı toyuqlarda isə leykoz-sarkom qrup xəstəliklərlə yo- luxma cüzi olur. Cücələr limfoid leykozun virusu ilə 3 günlükdə, eritroid və mieloblastozun virusu ilə 2 aylıqda, sarkoma virusu ilə 5 aylıqda yoluxa bilirlər. Virus orqanizmə daxil olduqdan sonra qan doğuran orqanları patologiyaya uğradır, hüceyrələr qan elementlərini tam yetişdirə bilmir və onları yetişməmiş şəkildə qana buraxır. Onlar da müxtəlif orqan və toxu- malarda toplanıb özünəməxsus patologiya yaradır. Lonq (1955) fevral-mart aylarinda çıxan cücələrin leykoz-sarkom qrup xəstəliklər- dən cox qırıldığını, başqa müəlliflər isə bunun payız-qış aylarında baş verməsini göstərirlər. T.N.Kamalova (1971), E.A.Ov- çinnikova (1979), əksinə hesab edirlər ki, buna ekoloji və iqlimi şərait bir o qədər də kəskin təsir etmir. Müxtəlif xəstəliklər (yo- luxucu, parazitar, helmintoloji yoluxmayan xəstəliklər) orqanizmin rezistentliyini aşağı salaraq quşların leykoz-sarkom qrup xəstəliklərlə yoluxmasına təsir edir. Təbiətdə quşların leykoz-sarkom qrup xəstəliklərini törədən viruslarının bir cox serotipləri yayılmışdır. Təkcə bunu gös- tərmək kifayətdir ki, Sarkoma Rausun (sar- komanın törədicisi) 70-dən cox serotipi müəyyən edilmişdir. Bəzi müəlliflər görə leykoz xəstəliyinin 4, V.P.Zelenski və əməkdaşlarına görə isə 5 növünün olduğu göstərilir. Hər bir növün özünəməxsus kliniki nişanələri, patoloji anatomik dəyişiklikləri və s. vardır:
tez-tez rast gəlinən növlərindən biridir. UOT 619:614.47.22/28
11 Elmi-praktik jurnal bAyTArlıq Onunla quşların 80%-i xəstələnir. 6-16 ay- lıq toyuqlar daha çox xəstələnir və xəstəlik xroniki gedişli olur. Xəstə toyuqlarda əzgin- lik, yuxululuq, iştahanın aşağı düşməsi, sonradan sıxıntılı vəziyyət, arıqlama və ya piylənmə müşahidə olunur. Qısa müddətli ishal baş verir və tüklər çirklənir, quşun pi- pik və saqqalı solğunlaşır və göyərir. Bəzi toyuqların köks-qarın boşluğunda su yığıntıları (assit) əmələ gəlir və toyuq pinqvin kimi oturur. Belə halda xəstə toyu- ğun qarın boşluğuna əl gəzdirəndə orada bərk konsistensiyalı kütlənin olması aşkar edilir. Qaraciyər qabırğalara tərəf sıxılır. To- yuq yumurtadan kəsilir, qarın sallanır. Nor- mal quşlarla müqayisədə yumurtlama faizi 10-15% aşağı düşür. B.E.Puqay (1971) müəyyən etmişdir ki, leykozla xəstə toyuqlar 2-dən 35-ə qədər yetişməmiş yumurta atır. Bu hal bəzən 100 yumurtaya qədər çatır və quşlar 10-11 aya qədər yumurtlamaq qabi liyyətini itirir. Limfo leykoz leykemik və aleykemik formada gedə bilər. Leykemik gedişdə peri- ferik qanda limfositlərin, prolimfosit və limfoblastların miqdarı yüksək olur. Ley- kositlərin ümumi miqdarı periferik qanda yüksəlib 60-100 min/mm³-ə çatır. Müxtəlif yetişməmiş limfositlərin miq- darı, xüsusilə limfa mayesində, sitoplazma- sında vakuollu və azurofil dənələrin miqdarı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir. Eritrositlərin və hemoqlobinin miqdarı isə aşağı düşür. leykozun mieloid növü (mieloblastoz, mieloz, mieloleykoz). Təsadüfi hallarda baş verir və leykozlu xəstələrin 1,5-2%-ni təşkil edir. Xəstə quş az hərəkətli, arıq, dəri ör- tüyü və görünən selikli qişalar solğun və sa- rımtıraq olur. Əksər hallarda mieloid ley- kozda assit aşkarlanır. Qaraciyər partlayır, yumurtalıq və köks-qarın boşluğu qan sağın- tılı olur. Mieloid leykozda az təfriq olunan promielosit, mielositlər və psevdoeozinotil- lərin iştirakı ilə güclü proliferasiya xarakte- rikdir. Xəstəliyin gedişi aleykemik və leyke- mik formada ola bilər. Leykemik gedişdə qan acıq-qırmızı rəngdə olur və zəif laxtala- nır. Xəstəliyin iti gedi şin də eritrositlərin miq- darı 1800-1100 min/mm³ qədər, hemoqlobin isə 30-15%-ə qədər (Sali ilə) aşağı düşür. Leykositlərin miqdarı isə mieloid siralı yetişməmiş hücey rələrin hesabına 300-600 minə qədər yüksəlir. Leykemiyanın nişanə- ləri görsə nəndən bir necə gün sonra quş ölür. Gözün və başqa orqanların mielosito- ması (mieloblastoma, xloroma, mielosito- matoz) mieloid leykozun xüsusi aleykemik formasıdır. Z.Mladenov (1974), göstərir ki, mielositomatoz özünü diffuz formada yayı- lan, sümük iliyi və daxili orqanların leyke- mik gedişli xəstəliyidir. Bəzi hallarda bu xəstəlik sümük üstlüyündə, qabırğa, döş, baş sümüklərində, onurğa sütunu və çanaq sümüklərində geniş yayılır. Şiş mieolosid və promielositlərin papulyasiyasından iba- rətdir və yeni əmələgəlmə müxtəlif böyük- lükdə yumşaq konsintensiyada sarımtıraq rəngdə olur.
edilir, buna ümumi leykozla yoluxan xəstələrin 0,5-2%-ə qədərini təşkil edir. Eritroblastozla əsasən 5 aylığa qədər quşlar xəstələnir. Eritroblastozun gedişi yüksək temperaturla müşahidə olunur. Xəstəliyin sonunda temperatur aşagı düşür. Xəstə toyuqlarda saqqalda, pipikdə və dəri örtü- yündə kəskin anemiya müşa hidə edilir. Quşların diri çəkisi əvvəlcə aşağı düşür, sonra bir səviyyədə qalır. Tənəffüsün ritmi, bədən temperaturu və gündəlik çəki artımı aşağı düşür. Orqa nizmdə maddələr müba- diləsi pozulur. Bu qaraciyərdə, dalaqda, böyrəklərdə və mədəaltı vəzidə xarakterik dəyişikliklər getməsi ilə müşahidə olunur. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|