Menecmentin təŞKİlati quruluşU

Menecmentin təskilati formalan 

FƏSİL 4. MENECEMENTİN TƏŞKİLATI FORMALARI 

§L Fərdi müəssisələr 

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində ölkəmizdə iqtisadiyyatın demək olar 

ki, bütün sahələrində müxtəlif mülkiyyət formalı təsərrüfat subyektləri 

fəaliyyət  göstərməkdədir.  Belə  təsərrüfat  subyektlərinin  bütün  dünya 

ölkələrində olduğu kimi ən geniş yayılmış formalarından biri fərdi (ailə) 

müəssisələridir. 

Fərdi  (ailə)  müəssisələri  dedikdə  hər  hansı  bir  şəxsin  öz  vəsaiti 

hesabına  yaradılan  müəssisələr  başa  düşülür.  Belə  müəssisələrin  idarə 

edilməsi  ilə  onu  yaradan  fərd  şəxsən  məşğul  olaraq  özünü  zəruri 

vasitələrlə təchiz etmək məsulliyyəti daşıyır və müstəqil qərarlar qəbul 

edir.  Belə  müəssisələr  yaradanların  mükafatı  sahibkarlıq  fəaliyyəti 

nəticəsində  əldə  edilən  gəlir  və  işdən  məmnun  qalmaqdır.  Lakin  eyni 

zamanda  o,  müəssisə  müflisləşib  iflasa  uğradıqda  bütün  itgiləri  öz 

üzərinə götürmək riskini də etməlidir. 

Fərdi  ailə  müəssisələrinə  nümunə  olaraq  kəndli-fermer 

təsərrüfatlarını,  pərakəndə  tacirləri,  bərbərxanaları,  avtomobil  təmiri 

emalatxanalarını,  xüsusi  məişət  xidməti  köşklərini,  kiçik  layihə- 

kanstruktor xidməti müəssisələrini və s. göstərmək olar. 

Fərdi  müəssisələr  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  menecement  ən  geniş 

yayılmış təşkilatı formalarından biridir. 

Fərdi müəssisələrə olan hüquqi tələblər aşağıdakılardır: 

fərdi müəssisə şəxsin öz adı altında fəaliyyət göstərirsə, onun 

qeydiyyatdan keçməsi tələb olunmur. Lakin, fərdi ad altında 

fəaliyyət  göstiərirsə,  onda  mütləq  müvafiq  orqanda  mütləq 

qeydiyyətdan keçməlidir; 

ticarət edilməsi və ya xidmət göstərilməsi haqqında müvafiq 

səlahiyyətli orqanlardan lisenziya alınmalıdır; ərazi vergilər 

idarəsində vergi ödəyicisi kimi qeydiyyata alınmalıdır; 

əgər başqa adamların əməyindən istifadə olunursa, muzdla işə 

götürmə haqqında mövcud qanunvericilik gözlənilməlidir; 

müvafiq  sahibkarlıq  fəaliyyəti  növü  haqqındakı  mövcud 

qanun və tələbatlar gözlənilməlidir. 

müvafiq  sahibkarlıq  fəaliyyəti  növü  haqqındakı  mövcud 

qanun və tətəbatlar gözlənilməlidir. 

128 

---

Fordi müəssisələr 

Fərdi  müəssisənin  sahibi  hər  hansı  bir  borca  və  öhdəliyə  görə 

şəxsən  mülkü  məsulliyyət  daşıyır.  Bu  o  deməkdir  ki,  müəssisənin 

yaranmış borcunu ödəmək üçün onun  yaşayış evi, avtomobili və digər 

əmlakı satıla bilər. 

Fərdi  (ailə)  müəssisələrin  sahiblərinin  məqsədi  mənfəət  əldə 

etmək,  məşğul  olduğu  fəaliyyət  növünün  nəticələrindən  məmnun 

qalmaq,  müəssisənin  yaşamasını  (mövcud  olmasını)  təmin  etmək, 

fəaliyyət  göstərdiyi  cəmiyyət  tərəfindən  hörmətlə  qəbul  edilmək  və 

«daima mövcud olmaq»dır. 

Daima mövcud olmaq dedikdə fərdi sahibkarların elə bir müəssisə 

yaratmaları nəzərdə tutulur ki, həmin müəssisə sonradan onun varislərinə 

keçsm  və  bununlada  həm  firmanın  adı  saxlanılsın,  həm  də  varislər 

müəyyən yaşayış mənbəyi ilə təmin edilmiş olsunlar. 

Fərdi müəssisələrin üstünlükləri. 

Fərdi müəssisələrin

 

sahiblərinə  müşdərilər  şəxsən  məlum  olduğuna  görə  onların  təlabat  və 

zövqlərinin dəyişməsinə gecikmədən reaksiya verə bilir. 

Fərdi müəssisələr üçün çeviklik, qərarları operativ qəbul 

etmək (məsəni həll etmək 

üçün tərəfdaşlarla 

məsləhətləşməyə  vaxt  sərf  etmək  lazım  gəlmir),  motivasiya 

(özünə  işlədiyi  üçün  gərgin  iş  üçün  stimul  artıq  vardır)  kimi 

keyfiyyətlər xasdır. 

Qeyd edilən üstünlüklərinə 

baxmayaraq fərdi 

müəssisələrin bir sıra çatışmayan cəhətləri də vardır: 

-biznesin miqysının kapital çərçivəsində məhdudluğu; 

-iri miqyaslı istehsala nail olmağm az prespektivli olması; 

-iri miqyaslı tədarükün həyata 

keçirilməsinin qeyri 

məhdulcdlu^; 

-rəqabət qadiliyyətinin zəif olması. 

Təşəbbüskarlıq  dərəcəsindən  asılı  olmayaraq  fərdi  müəssisə 

sahiblərinm bəzi sahədə bilikləri və vərdişləri çatışmaya bilər .Məsələn, 

ola bilsin ki o əmtəələri asanlıqla sata bilir, lakin maliyə problemlərinin 

həllində çətinliklərlə qarşılaşır. Bütün bunlar hamısı isə öz nbvbəsində 

əslində  çox  bahalı  olan  məsləhətləşmələrə  və  peşəkar  məsləhətlərə 

müraciət  etməyi  tələb  edir.Bu  isə  öz  növbəsində  aşağıvdakı  sualları 

qarşıya çıxarır. 

-qanunların,  məsələn  əlavə  dəyəpr  vergisi  haqqında  qanunun 

tələblərinin  yerinə  yetirilməsi  fərdi  müəssisələrin  sahibləri  üçün 

müəyyən çətinliklər yarada bilər ki bu da onu dgər vəzifələrin həllindən 

yayındıra bilər; 

-xarici mühitdən yüksək dərəcədə 

asılılıq.Məsələn, 

129 

---

Menecmentin təskilati formaları 

müəssisənin  yerləşdiyi  yerdən  əhalinin  axını,  fərdi  avtomobil 

sahiblərinin  saymm  artması  daimi  müştərilərin  sayının  azalmasına 

gətirib çıxara bilər; 

-fərdi  müəssisələrin  daima  idarə  edilməsi  zəruriliyini  nəzçrə 

alaraq istirahət günlərindən məzuniyətlərdən və xəstəlik vərəqələrindən 

isitifadə problemləri. 

Ölkə iqtisadiyyətınm zənginləşdirilməsində də fərdi müəssisələr 

müəyyən  rol  oynayırlar,  beləki  müəyyən  üstünlüklərinə  baxmayaraq 

fərdi  müəssisələrin  əhəmiyyəti  azalır.  Bu  özününi  xüsusilədə  iri 

şirkətlərin hakim mövqe tutduğu pərakəndə ticarətdə göstəri Lakin buna 

ğbaxmayaraq fərdi müəssisələri  ölkə iqtisadiyyətmda rolu hələ kifayət 

qədər böyükdür. Belə ki, onlaraşağıdakı funksiyaları yerinə yetirirlər: 

-müxtəlif xidmətləri; 

-iri  şirkətlərin  istehsal  etməyə  və  satışa  çıxarmağa  hazır 

olmadığı xüsusi növ əmtəələr istehsal edə və sata bilər; 

-adətən  əsas  məşğuliyyət  mərkəzindən  kənar  regionlarda 

məşğuliyəti təmin edir, çətinliklə gedilə bilən zonalara xidmət edirlər; 

-xırda  pərakəndə  tacirlər  istehsalçıları  iri  satıcıların  fəaliyyət 

göstərməsi məcburi olmayan yerlərdə istehsalçıları satış bazan ilə təmin 

edir.  Bir  sıra  müəssisələr  məhz  o  qədər  də  böyük  olmayan  pərakəndə 

tacirlər üçün məhsullar istehsal edirlər ki, bununla da iri və filiala malik 

olan satıcılarla rəqabətdə onların davam gətirməsinə imkan yaradır. 

Fədi  müəssisələri  sahibləri  sahibkarlıq  fəaliyfəti  ilə  bağlı  olan 

beş  funksiyaı  (  maliyyənin  idarə  edilməsi,  marketinq,  maddi-  texniki 

təchizat,  əlavə  işçi  qüvvəsinin  muzda  tutulması  hallarında  kadr 

məsələləri)  yerinə  yetirirlər.  Əlbəttə  bir  adam  üçün  bu  böyük  yükdür. 

Birincisi, vəziffələr dairəsinin çox olması və ikincisi, bir sıra funksiyaları 

yerinə yetirərkən biliklərin kifayət etməməsi bir adam üçün yükün çox 

olmasını sübut edir. 

Bu  prolem  əlavə  subkonraktlar,  tərəfdaşlıq  müqavilələrinin 

bağlanması  və  mütəxəssislər  cəlb  edilməsi  ilə,  digər  şirkətlərlə 

əməkdaşlıq etmək yolu ilə həll edilə bilər. 

İstehsal  və  ya  pərakəndə  ticarət  sahəsində  məşğul  olant  fərdi 

müəssisələr maliyə işlərini aparmaq üçün adətən mühasiblər tuturlar. 

Belə müəssisələr subkontraktları bazan öyrənən agentlərlə və ya 

qarşıya qoyulmuş vəzfəni  həll e\tmək üçün müəyyən şəxslər qrupu ilə 

bağlaya bilərlər. 

130 

---