Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. İstehsal kooperativləri
- §3. Dövlət müəssisəsi
İstehsal kooperativləri Məhdud resurslara malik olan fərdi müəssisələr mənfəətdən razılaşdırılmış paylarını aldmaqla daha iri həcmdə məhsul buraxılışı və onun bazara çatdırılması üzrə iri firmalarla razılığa gələ bilərlər. Bu eksportun həyata keçirilməsində rast gəlinən adi praktikadır. Yuxarıda qeyd edilən hallarda müəssisəyə tək başına rəhbərlik etməklə dar ixtisaslaşdırmamn üstünlüklərini saxlamaqdır.
İstehsal kooperativi (arteli) kimi birgə isitehsal və ya digər təsərrüfat fəaliyyəti (sənaye, emal, sənaye satışı, kənd təsərrüfatə və digər məhsullar, işlərin yerinə yetirliməsi, ticarət, məişətxidməti, digər xidmətlər göstərilməsi və s.)üçün üzvülük əsasmda vətəndaşlarm könüllü birləşməsi qəbul olunur. Bu birləşmə onların əməkdə şəxsi və digər formada iştirakıvna əsaslanır və onun üzvlərinin (iştirakçılarının) əmlak pyları ödəmələrinə əsaslanır. «İstehsal koperativi» və ya «artel» i sözü koperativin firma adına daxil olur. İstehsal kooperativinin təsis sənədi onun üzvlərmin ümumi yığıncağında təsdiq olunmuş nizamnaməsidir. Koperativ üzvlərinin sayı beş nəfərlən az olmamalıdır. İstehsal kooperativnini mülkiyyətində olan əmlak kooperativin nizamnaməçsinə uyğun olaraq onun üzvlərinin payına bölünür. Koperativin mənfəəti əgər onun nizamnaməsində və digər qanunlarda nəzərdə tutulan qaydası yoxdursa onun üzvlərinin əməkdə iştirakına görə bölüşdürülür. Koperativ ləğv edildtkedən sonra əmlak və onun kreditorlannın tələblərinin ödənilməsi də eyni qaydada həyata keçirilir. Koperativin idarə edilməsinin ali orqanı-onun üzvlərinin ümumi yığmcağıdır. Koperativin üzvləri ümumi yığmcaqda qərarlar qəbul edilərkən bir səsə malik olur. Onun öz mülahizirələrinə görə kooperativdən çıxmaq huququ var. Bu halda o müvafiq payın dəyərini və ya ona verilmiş əmlakı, həmçinin kooperativin nizamnaməsində nəzərdə tutulan ödəmələri qaytarmalıdır. istehsal kooperativi onun üzvlərinin bir səslə qəbul etdikləri qərara görə könüllü olaraq təsərrüfat yoldaşlığına çevrilə və ya ləğv edilə bilər.
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi «Müəssisələr haqqında» və «Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında» kı qanunları və özəllişdirmə haqqındakı qammvericiliyi sahibkarlığın, müstəqil təşkilati hüquqi forması kimi-kommersiya təşkilatının növlərindən 131
Menecmentin təskilati formaları biri olan İstehsal kooperativlərinin dirçəlməsinə əlverişli şərait yaradır. İstehsal kooperativi həm yoldaşlıq müəssisələrindən və həm də cəmiyyətlərdən aşağıdakı əlamətlərə görə fərqlənir: -
lakin kooperativin işində şəxsi əməkləri ilə iştirak edən vətəndaşların könüllü birləşməsinə əsaslanır. Buna müvafiq olaraq kooperativin hər bir üzvü özünün qoyduğu əmlak payının həcmindən asılı olmayaraq onun idarə edilməsində bir səsə malikdir; -
payına görə deyil, əmkdə iştirak nəzərə almaqla bölüşdürülür. Məhz buna görə də istehsl kooperativləri Əmək Məcəlləsində artel kimi xarakteriza olunmuşdur; -əmək məcəlləsi kooperativ- artel klassik konsktruksiyasını iki mühüm müddəa ilə tamamlayır: Kooperativin üzvləri onun borclarpına görə əlavə məsuliyyət daşıyır. Lakin bütün əmlakı İlə deyil, əvvəlcədən nizamnamədə müəyyən edilmiş həcmdə (Bu onu müəyyən mənada əlavə məsuliyyətli cəmiyyətlə yaxınlaşdırır). Adətən bu məbləğ ödəniş payı və ya koopertiv üzvlərinin iştirak payı ilə müqyisədə dəfələrlə çox olur. Lakin bu məbləğ qanunda nəzərdə tutulan minimumdan az ola bilməz. Koperativ yaradılarkən müəyyən əmlak payı qoyan və buna müvafiq gəlir alan, lakin onun fəaliyyətində bilavasitə iştirak etməyən həm hüquqi həm də fiziki şəxslər koopertivin üzvü hesab olunur. Kooperativləri təsərrüfatçılığın digər təşkilati hüquqi formasından fəmləndirən bir sır xüsusiyyətləri də vardır. Atıq yuxarıda qeyd edildiyi kimi əmək Məcəlləsində koopertiv üzvlərinin minimum sayı nəzərdə tutulmuşdur. Bu say beşdən az olmamalıdır. Çünki, cəmiyyətdən fərqli olaraq kooperativ "bir şəşxsin kompaniyası" kim fəaliyyət göstərə bilməz. Kooperativələrin bölünməz fond yaratmaq imknı vardır.Kooperativ ləğv edildiyi halda bu əmlak kreditorların bütün iddiaları ödənildikdən sonra onun iştirakçıları arasında bölüşdürülür. Kooperativ üzvlərinin şəxsi borclarına görə kreditorların tələbləri bu əmlakdan ödənilə bilməz . Kooperativələrin mühüm xüsusiyyətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, burada əməkdə iştirak nəzərə alınmaqla yalnız mənfəət bölüşdürülmür, həm də ləğv etmə kvortalı bölüşdürülür. İstehsal kooperativlərinin üstünlükləri aşağıdakılardır: -koperativin mənfəəti onun üzvləri arasında qoyduqları paya görə professional deyil onların əmək töhfəsinə görə bölüşdürülür. 132
Dövlət müəssisəsi -kooperativ ləğv edildikdən və kreditorların tələbləri ödənildikdən sonra yerdə qalan əmlak da eyni qaydadva bölüşdürülür. Belə bölgü qaydası kooperativin hər bir üzvünün öz əməyinə daha vicdanla yanaşmsını maddi cəhətdən mraqlandırır; -koopertiv üzvlərinin sayı qanununvericiliklə məhdudlaşdırılmır. Bu da kooperativə daxil olmaq üçün fiziki şəxslərə böyük imkanlar yaradır; -koopertivin idarə edilməsində onun bütün üzvləri bərabər hüqüqa malikdir. Belə ki kooperativin hər bir üzvü bir səsə mlikdir. Nöqsanları isə aşağıdakılardır: kooperativ üzlərinin minimum sayının beş nəfərdən az olmamsı onun yaradılması imkanlarını xeyli dərəcədə məhdudlaşdırır; kooperativin hər bir üzvü kooperativin borclarına görə məhdud subsidar(maddi) məsuliyyət daşıyır.
Dünya təcrübəsinin göstərdiyi kimi təsərrüfatçılığın müxtəlif təşkilati-hüquqi formasının mövcud olması bütün ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da bazar iqtisadiyyatının effektli fəaliyyət göstərməsinin ilkin şərtidir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində təsərrüfatçılığın müxtəlif formalarının olması nəzərdə tutulmuşdur. Onlardan hər birinin öz xüsusisiyyəti, üstünlüyü nöqsanı və fəaliyyət göstərmək hüququ vardır. Onların hər birinin mahiyyətinə daha ətraflı nəzər salaq. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə uyğun olaraq əmlak paylarının bölünmək hüququ olmayan mülkiyyətçilərin yaratdıqları təşkilatlar dövlət müəssisəsi hesab olunur. Dövlət müəssisəsinin nizamnaməsində adi məlumatlardan (adı, yerləşdiyi ünvan və s.) başqa müəssisənin fəaliyyət predmeti və məqsədi haqqında, həmçinin müəssisənin nizamnamə fondunun həcmi, onun formalaşması qaydaları və mənbələlri haqqında məlumatlar da öz əksini tapmalıdır. Dövlət müəssisəsi öz öhdəliklərinə görə ona məxsus olan bütün əmlakı ilə məsuliyyət daşıyır. Lakin, bu əmlakın mülkiyyətçisinin, yəni dövlətin öhdəliklərinə görə isə heç bir məsuliyyət daşımır. Dövlət müəssisəsinin hüquqi
vəziyyəti (əsasnaməsi) Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və Müəssisələr haqqında Qanunla müəyyən edilir. Azərbaycanda dövlət mülkiyyətinə əsaslanan müəssisələrin 133
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|