CHiniyyHtİHr
(muhdud
VH
HİavH məsuliyyətli
cnmiyyatİHr.
açıq
VH
qapalı tipli Stthmdar CHmiyyBtİHr)
- kreditorlar üçün tam yoldaşlıq daha cəlbedicidir. Çünki onun
üzvləri yoldaşlığın bütün öhdəlikləri üzrə qeyri-məhdud məsuliyyət
daşıyırlar.
Tam yoldaşlığın nöqsanları isə aşağıdakılardır: 1) tam yoldaşlar
bir-birinə son dərəcə inanmalıdırlar. Əks halda bu təşkilatın dağılmasına
səbəb olar; 2) tam yoldaşlıq «bir şəxsin kompaniyası» ola bilməz; 3) tam
yoldaşlığın hər bir üzvü bu təşkilatın öhdəliklərinə görə qeyri-məhdud
birgə və tam məsuliyyət daşıyırlar. Başqa sözlə iflas zamanı tam
yoldaşlığın hər bir üzvü yalnız öz əmanətləri ilə deyil, həm də şəxsi
əmlakları ilə məsuliyyət daşıyırlar.
Etibara əsaslanan tam yoldaşlıq da tam yoldaşlığın bütün
üstünlüklərinə və nöqsanlarına malikdir. Yoldaşlığın bu formasının əlavə
üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar əmanətçilərin vəsaitlərini də cəlb edə
bilərlər. Tam yoldaşlıq isə belə imkanlara malik deyildir.
§5. Cəmiyyətlər (məhdud və əlavə məsuliyyətli
cəmiyyətlər, açıq və qapalı tipli səhmdar cəmiyyətlər)
Bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən təsis edilən cəmiyyət məhdud
məsuliyyətli cəmiyyət adlanır. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin (MMC)
kapitalı təsis sənədləri ilə müəyyən edilmiş ölçüdə paylara bölünür.
MMC iştirakçıları onun öhdəliklərinə cavabdeh deyillər və yalnız
qoyduqları əmlakın dəyəri həcmində itkilərə görə riskə məruz qalırlar.
MMC-nin firma adında məhdud məsuliyyət sözü olmalıdır.
MMC-nin iştirakçılarınm sayı məhdud məsuliyyətli cəmiyyət haqqındakı
qanunla müəyyən edilmiş həddi aşmamalıdır.
MMC-nin təsis sənədi onun işçilərinin imzaladığı təsis
müqaviləsidir və onlarm təsdiq etdiyi nizamnamədir. Əgər cəmiyyət bir
şəxs tərəfindən təsis edilirsə, onun təsis sənədi nizamnamədir.
MMC-nin
nizamnamə
kapitalmı
onun
iştirakçılarının
əmanətlərinin dəyəri təşkil edir. Nizamnamə kapitalı MMC-nin
kreditorlarmın maraqlarını təmin edən əmlakın minimal ölçüsü ilə
müəyyən edilir. MMC-nin kapitalının ölçüsü MMC haqqmdakı qanunla
müəyyən edilmiş məbləğdən az ola bilməz.
MMC-nin ali orqanı iştirakçılarının ümumi yığmcağıdır. MMC
onun iştirakçılarının yekdil qərarı ilə könüllü olaraq ləğv edilə bilər və ya
yenidən qurularaq ixtisaslaşdırılmış cəmiyyətə çevrilə bilər.
MMC-nin spesifik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
143
Menecmentin tpskilati formaları
kapitalların birləşməsi növlərindən biri olub cəmiyyətin
işlərinin idarə olunmasında onun üzvlərinin məcburi olaraq
şəxsən iştirakını tələb edir; cəmiyyətin nizamnamə
kapitalının onun iştiraksılan arasında paylara bölünməsi və
sonuncuların cəmiyyətin öhdəlkiləri üçün məsuliyyət
daşıması;
MMC haqqında qanunda yoldaşlıq müəssisələrinin ümumi
kapitalına nisbətən MMC-nin nizamnamə kapitalına, onun
müəyyən edilməsinə və formalaşmasına daha yüksək
tələblər irəli sürülür. Hər şeydən əvvəl MMC-nin
nizamnamə kapitalının ölçüsü heç bir halda qanunla
müəyyən edilmiş minimumdan az ola bilməz.
Əlavə məsuliyyətli cəmiyyət
öz mahiyyətinə görə MMC-nin bütün
ümumi qaydalarını özündə əks etdirən növlərindən biridir. Buna görə də
MMC haqqında yuxarıda deyilənlərin hamısı eyni qaydada əlavə
məsuliyyətli cəmiyyətə də aiddir.
Əlavə məsuliyyətli cəmiyyətin yeganə mühüm fərqləndirici
xüsusiyyəti əlavə məsuliyyətli cəmiyyətin əmlakının çatışmaması
üzündən kreditorların iddialarını ödəmək üçün cəmiyyətin
iştirakçılarının birgə əmlak məsuliyyətinə cəlb edilmələridir. Lakin bu
məsuliyyətin ölçüsü məhduddur. Bu məsuliyyət tam yoldaşlıq
müəssisələrində olduğu kimi, onun bütün şəxsi əmlakına deyil, yalnız
onun bir hissəsinə aiddir. Özü də bu məsuliyyət bütün iştirakçılar üçün
qoyduqları əmanətin bir neçə dəfə artırılması (məsələn, üç dəfə və s.)
həcmində olur. Bu nöqteyi-nəzərdən əlavə məsuliyyətli cəmiyyət
cəmiyyətlə yoldaşlıq müəssisələri arasında aralıq vəziyyəti rolunu
oynayır.
MMC-lərin üstünlükləri aşağıdakılardır:
-
qısa müddətdə xeyli vəsait cəlb edilməsi imkanı;
-
bir şəxs tərəfindən yaradıla bilməsi;
-
cəmiyyətin üzvləri ounun öhdəliklərinə görə məhdud
məsuliyyət daşıması.
Nöqsanları:
Nizamnamə kapitalı qanunvericilikdə nəzərdə
tutulmuş həcmdən az olmamalı; kreditorlar üçün az cəlb edici olması.
(Çünki, cəmiyyətin üzvləri onun öhdəliklərinə görə məhdud məsuliyyət
daşıyırlar).
Əlavə məsuliyyətli cəmiyyətə MMC - lərin malik olduqları bütün
üstünlüklər və nöqsanlar xasdır. Onların əlavə üstünlüyü kreditorlar
üçün daha cəlbedici olmasındadır. Çünki onun iştirakçıları cəmiyyətin
öhdəlikləri üçün əlavə məsuliyyət daşıyırlar. Lakin bu
144
CHmiyyntl»r (mHhdud vi< HİavH mnsuliyyHtli citmiyyHtİHr. açıq
VH
qapalı lipli sithmJar
CctmiyyHtİHr)
eyni zamanda onun nöqsanı da hesab olunur.
Səhmdar cəmiyyət. Mülki məcəlləyə uyğun olaraq nizamnamə
kapitalı müəyyən sayda səhmlərə bölünən cəmiyyət səhmdar cəmiyyət
adlanır. Səhmdar cəmiyətin iştirakçıları onun öhdəliklərinə görə
cavabdehlik daşımırlar və yalnız onlara məxsus olan səhmlərin dəyəri
həcmindəki itkilərə görə risqə məruz qalırlar. Bu planda səhmdar
cəmiyyətlər məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlərə yaxındır. Lakin onlar
arasında ciddi fərqlər də vardır. Bunlar aşağıdakılardır;
-
səhmdar cəmiyyətlərin nizamnamə kapitalının təşkili fərqlidir
burada pay və öhdəliklərin bərabər qaydada bölüşdürülməsi və
onların mütləq səhmləşdirilməsi həyata keçirilir;
-
səhmdar cəmiyyətdən çıxmaq istəyən hər bir səhmdar heç bir
ödəniş (pul və ya əmlak) tələb edə bilməz. Səhmdar cəmiyyətdən
çıxışın yeganə yolu öz səhmini satmaq və ya başqasına
verməkdir. Beləliklə MMC - dən fərqli olaraq
səhmdar cəmiyyət iştirakçılarm çıxması üzündən əsas kapitalın
azalmasından təminat almışdır.
Qiymətli kağızlara, yəni səhmlər vasitəsilə digər şəxslərin köməyi
ilə kapitalın təşkili səhmdar cəmiyyətə iki əsas üstünlük verir:
-
əvvəllər çoxlu sayda kiçik əmanətçilər arasında ilkin olaraq
paylanmış böyük kapitalın təmərküzləşməsi imkanı;
-
səhmlərin sürətlə əldə edilə bilməsi və özgənikiləşdirmə
imkanının olması. (Bu
birjalar
və səhmlərin
nümayəndəliklərinin köməyi ilə həyata keçirilir). Bu o deməkdir
ki, təşəkkül tapmış konyukturaya uyğun olaraq böyük miqdarda
kapital bir fəaliyyət sferasından sürətlə, hətta bir anın içərisində
digərinə keçir. Sahibkarlıq fəaliyyətinin təşkilinin digər
formalarında isə bu mümkün deyildir.
Eyni zamanda kommersiya praktikası artıq çoxdan göstərmişdir
ki, bu təşkilati - hüquqi formadan istifadə imkanlarından ifrata varılması
böyük təhlükə yarada bilər. Çoxlu sayda kiçik səhmdarların olduğu belə
eəmiyyətin rəhbərləri (direktorları, təsisçiləri) bir qayda olaraq
sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində səriştəli olmurlar. Onlar yalnız dividend
əldə edilməsində maraqlı olurlar. Eyni zamanda onlar çoxlu miqdarda
özgə kapitalına demək olar ki, nəzarətsiz sərəncam vermək hüququna
malik olurlar. Buna görə də dünya təerübəsinin göstərdiyi kimi səhmdar
cəmiyyətin normal və effektiv fəaliyyət göstərməsi yalnız inkişaf etmiş
səhmdar qanunvericiliyi şəraitində mümkündür.
145
Dostları ilə paylaş: |