Menecmentin təŞKİlati quruluşU

CHiniyyHtİHr 

(muhdud 

VH

 HİavH məsuliyyətli 

cnmiyyatİHr. 

açıq 

VH

 qapalı tipli Stthmdar CHmiyyBtİHr) 

-  kreditorlar  üçün  tam  yoldaşlıq  daha  cəlbedicidir.  Çünki  onun 

üzvləri  yoldaşlığın  bütün  öhdəlikləri  üzrə  qeyri-məhdud  məsuliyyət 

daşıyırlar. 

Tam  yoldaşlığın  nöqsanları isə aşağıdakılardır:  1) tam  yoldaşlar 

bir-birinə son dərəcə inanmalıdırlar. Əks halda bu təşkilatın dağılmasına 

səbəb olar; 2) tam yoldaşlıq «bir şəxsin kompaniyası» ola bilməz; 3) tam 

yoldaşlığın  hər  bir  üzvü  bu  təşkilatın  öhdəliklərinə  görə  qeyri-məhdud 

birgə  və  tam  məsuliyyət  daşıyırlar.  Başqa  sözlə  iflas  zamanı  tam 

yoldaşlığın  hər  bir  üzvü  yalnız  öz  əmanətləri  ilə  deyil,  həm  də  şəxsi 

əmlakları ilə məsuliyyət daşıyırlar. 

Etibara  əsaslanan  tam  yoldaşlıq  da  tam  yoldaşlığın  bütün 

üstünlüklərinə və nöqsanlarına malikdir. Yoldaşlığın bu formasının əlavə 

üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar əmanətçilərin vəsaitlərini də cəlb edə 

bilərlər. Tam yoldaşlıq isə belə imkanlara malik deyildir. 

§5. Cəmiyyətlər (məhdud və əlavə məsuliyyətli 

cəmiyyətlər, açıq və qapalı tipli səhmdar cəmiyyətlər) 

Bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən təsis edilən cəmiyyət məhdud 

məsuliyyətli cəmiyyət adlanır. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin (MMC) 

kapitalı  təsis  sənədləri  ilə  müəyyən  edilmiş  ölçüdə  paylara  bölünür. 

MMC  iştirakçıları  onun  öhdəliklərinə  cavabdeh  deyillər  və  yalnız 

qoyduqları əmlakın dəyəri həcmində itkilərə görə riskə məruz qalırlar. 

MMC-nin  firma  adında  məhdud  məsuliyyət  sözü  olmalıdır. 

MMC-nin iştirakçılarınm sayı məhdud məsuliyyətli cəmiyyət haqqındakı 

qanunla müəyyən edilmiş həddi aşmamalıdır. 

MMC-nin  təsis  sənədi  onun  işçilərinin  imzaladığı  təsis 

müqaviləsidir və onlarm təsdiq etdiyi nizamnamədir. Əgər cəmiyyət bir 

şəxs tərəfindən təsis edilirsə, onun təsis sənədi nizamnamədir. 

MMC-nin 

nizamnamə 

kapitalmı 

onun 

iştirakçılarının 

əmanətlərinin  dəyəri  təşkil  edir.  Nizamnamə  kapitalı  MMC-nin 

kreditorlarmın  maraqlarını  təmin  edən  əmlakın  minimal  ölçüsü  ilə 

müəyyən edilir. MMC-nin kapitalının ölçüsü MMC haqqmdakı qanunla 

müəyyən edilmiş məbləğdən az ola bilməz. 

MMC-nin  ali  orqanı  iştirakçılarının  ümumi  yığmcağıdır.  MMC 

onun iştirakçılarının yekdil qərarı ilə könüllü olaraq ləğv edilə bilər və ya 

yenidən qurularaq ixtisaslaşdırılmış cəmiyyətə çevrilə bilər. 

MMC-nin spesifik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 

143 

---

Menecmentin tpskilati formaları 

kapitalların birləşməsi növlərindən biri olub cəmiyyətin 

işlərinin idarə olunmasında onun üzvlərinin məcburi olaraq 

şəxsən iştirakını tələb edir; cəmiyyətin nizamnamə 

kapitalının onun iştiraksılan arasında paylara bölünməsi və 

sonuncuların cəmiyyətin öhdəlkiləri üçün məsuliyyət 

daşıması; 

MMC haqqında qanunda yoldaşlıq müəssisələrinin ümumi 

kapitalına nisbətən MMC-nin nizamnamə kapitalına, onun 

müəyyən  edilməsinə  və  formalaşmasına  daha  yüksək 

tələblər  irəli  sürülür.  Hər  şeydən  əvvəl  MMC-nin 

nizamnamə  kapitalının  ölçüsü  heç  bir  halda  qanunla 

müəyyən edilmiş minimumdan az ola bilməz. 

Əlavə məsuliyyətli cəmiyyət 

öz mahiyyətinə görə MMC-nin bütün 

ümumi qaydalarını özündə əks etdirən növlərindən biridir. Buna görə də 

MMC  haqqında  yuxarıda  deyilənlərin  hamısı  eyni  qaydada  əlavə 

məsuliyyətli cəmiyyətə də aiddir. 

Əlavə  məsuliyyətli  cəmiyyətin  yeganə  mühüm  fərqləndirici 

xüsusiyyəti  əlavə  məsuliyyətli  cəmiyyətin  əmlakının  çatışmaması 

üzündən  kreditorların  iddialarını  ödəmək  üçün  cəmiyyətin 

iştirakçılarının birgə əmlak məsuliyyətinə cəlb edilmələridir. Lakin bu 

məsuliyyətin  ölçüsü  məhduddur.  Bu  məsuliyyət  tam  yoldaşlıq 

müəssisələrində olduğu  kimi,  onun bütün  şəxsi  əmlakına deyil,  yalnız 

onun bir hissəsinə aiddir. Özü də bu məsuliyyət bütün iştirakçılar üçün 

qoyduqları əmanətin bir neçə dəfə artırılması  (məsələn, üç dəfə və s.) 

həcmində  olur.  Bu  nöqteyi-nəzərdən  əlavə  məsuliyyətli  cəmiyyət 

cəmiyyətlə  yoldaşlıq  müəssisələri  arasında  aralıq  vəziyyəti  rolunu 

oynayır. 

MMC-lərin üstünlükləri aşağıdakılardır: 

-

 

qısa müddətdə xeyli vəsait cəlb edilməsi imkanı; 

-

 

bir şəxs tərəfindən yaradıla bilməsi; 

-

 

cəmiyyətin üzvləri ounun öhdəliklərinə görə məhdud 

məsuliyyət daşıması. 

Nöqsanları: 

Nizamnamə  kapitalı  qanunvericilikdə  nəzərdə 

tutulmuş həcmdən az olmamalı; kreditorlar üçün az cəlb edici olması. 

(Çünki, cəmiyyətin üzvləri onun öhdəliklərinə görə məhdud məsuliyyət 

daşıyırlar). 

Əlavə məsuliyyətli cəmiyyətə MMC - lərin malik olduqları bütün 

üstünlüklər  və  nöqsanlar  xasdır.  Onların  əlavə  üstünlüyü  kreditorlar 

üçün daha cəlbedici olmasındadır. Çünki onun iştirakçıları cəmiyyətin 

öhdəlikləri üçün əlavə məsuliyyət daşıyırlar. Lakin bu 

144

 

---

CHmiyyntl»r (mHhdud vi< HİavH mnsuliyyHtli citmiyyHtİHr. açıq 

VH

 qapalı lipli sithmJar 

CctmiyyHtİHr) 

eyni zamanda onun nöqsanı da hesab olunur. 

Səhmdar  cəmiyyət.  Mülki  məcəlləyə  uyğun  olaraq  nizamnamə 

kapitalı  müəyyən  sayda  səhmlərə  bölünən  cəmiyyət  səhmdar  cəmiyyət 

adlanır.  Səhmdar  cəmiyətin  iştirakçıları  onun  öhdəliklərinə  görə 

cavabdehlik  daşımırlar  və  yalnız  onlara  məxsus  olan  səhmlərin  dəyəri 

həcmindəki  itkilərə  görə  risqə  məruz  qalırlar.  Bu  planda  səhmdar 

cəmiyyətlər  məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyətlərə  yaxındır.  Lakin  onlar 

arasında ciddi fərqlər də vardır. Bunlar aşağıdakılardır; 

-

 

səhmdar cəmiyyətlərin nizamnamə kapitalının təşkili fərqlidir 

burada pay və öhdəliklərin bərabər qaydada bölüşdürülməsi və 

onların mütləq səhmləşdirilməsi həyata keçirilir; 

-

 

səhmdar cəmiyyətdən çıxmaq istəyən hər bir səhmdar heç bir 

ödəniş (pul və ya əmlak) tələb edə bilməz. Səhmdar cəmiyyətdən 

çıxışın  yeganə  yolu  öz  səhmini  satmaq  və  ya  başqasına

 

verməkdir.  Beləliklə  MMC -  dən  fərqli olaraq 

səhmdar  cəmiyyət  iştirakçılarm  çıxması  üzündən  əsas  kapitalın 

azalmasından təminat almışdır. 

Qiymətli kağızlara, yəni səhmlər vasitəsilə digər şəxslərin köməyi 

ilə kapitalın təşkili səhmdar cəmiyyətə iki əsas üstünlük verir: 

-

 

əvvəllər çoxlu sayda kiçik əmanətçilər arasında ilkin olaraq 

paylanmış böyük kapitalın təmərküzləşməsi imkanı; 

-

 

səhmlərin sürətlə əldə edilə bilməsi və özgənikiləşdirmə 

imkanının olması. (Bu 

birjalar 

və səhmlərin 

nümayəndəliklərinin köməyi ilə həyata keçirilir). Bu o  deməkdir 

ki,  təşəkkül  tapmış  konyukturaya  uyğun  olaraq  böyük  miqdarda 

kapital  bir  fəaliyyət  sferasından  sürətlə,  hətta  bir  anın  içərisində 

digərinə  keçir.  Sahibkarlıq  fəaliyyətinin  təşkilinin  digər 

formalarında isə bu mümkün deyildir. 

Eyni  zamanda  kommersiya  praktikası  artıq  çoxdan  göstərmişdir 

ki, bu təşkilati - hüquqi formadan istifadə imkanlarından ifrata varılması 

böyük təhlükə yarada bilər. Çoxlu sayda kiçik səhmdarların olduğu belə 

eəmiyyətin  rəhbərləri  (direktorları,  təsisçiləri)  bir  qayda  olaraq 

sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində səriştəli olmurlar. Onlar yalnız dividend 

əldə  edilməsində  maraqlı  olurlar.  Eyni  zamanda  onlar  çoxlu  miqdarda 

özgə  kapitalına  demək  olar  ki,  nəzarətsiz  sərəncam  vermək  hüququna 

malik olurlar. Buna görə də dünya təerübəsinin göstərdiyi kimi səhmdar 

cəmiyyətin normal və effektiv fəaliyyət göstərməsi yalnız inkişaf etmiş 

səhmdar qanunvericiliyi şəraitində mümkündür. 

145 

---