Menecmentin təŞKİlati quruluşU

Menecmentin təskilati formalan 

Səhmdar  cəmiyyət  açıq  və  qapalı  tipli  ola  bilər.  Digər 

səhmdarların  razılığı  olmadan  özünəməxsus  olan  səhmləri  sərbəst 

sürətdə sata və ya başqasına verə bilən iştirakçıların yaratdığı səhmdar 

cəmiyyət açıq tipli səhmdar cəmiyyət hesab olunur. Açıq tipli səhmdar 

cəmiyyətm səhm buraxmaq, ona açıq abunə yazılışı elan etmək hüququ 

vardır. Eyni  zamanda onun səhmdar cəmiyyət  haqqındakı qanunun və 

digər hüquqi aktların müəyyən etdiyi şərtlərlə səhmlərini sərbəst sürətdə 

satmaq hüququ vardır. 

Səhmləri  yalnız  onun  təsisçiləri  və  ya  əvvəlcədən  müəyyən 

şəxslər  dairəsi  arasında  bölüşdürülən  səhmdar  cəmiyyət  qapalı  tipli 

səhmdar cəmiyyət hesab olunur. Belə səhmdar cəmiyyətin səhmlərə açıq 

abınə  yazılışı  elan  etmək  və  ya  digər  formada  bu  səhmləri  qeyri  - 

məhdud  sayda  adamlara  təklif  etmək  hüququ  yoxdur.  Qapalı  tipli 

səhmdar  cəmiyyətin  iştirakçılarının  sayı  səhmdar  cəmiyyətlər 

haqqındakı qanunla müəyyən edilmiş saydan çox ola bilməz. Əks halda 

o,  bir  il  ərzində  açıq  tipli  səhmdar  cəmiyyətə  çevrilməlidir.  Bu  tələb 

yerinə yetirilməzsə, o ləğv edilə bilər. 

Açıq tipli səhmdar cəmiyyət müntəzəm olaraq hər il öz fəaliyyəti 

haqqında  illik  hesabat,  mühasibat  balansını  müvafiq  orqanlara  və 

ictimaiyyətə  çatdırmaq  üçün  dərc  etdirməlidir.  Bu  mühüm  şərt 

səhmdarlara  səhmdar  cəmiyyətin  fəaliyyəti  ilə  tanış  olmaq  və  ona 

nəzarət  etmək  imkanı  verir.  Eyni  zamanda  potensial  səhmdarlar  da 

səhmdar cəmiyyət haqqında kifayət qədər informasiya ala bilərlər. 

Mülki  məcəlləyə  görə  acıq  tipli  səhmdar  cəmiyyətin  fəaliyyəti 

haqqında  yuxarıda  qeyd  edilən  məlumatlar  heç  bir  kommersiya  sirri 

daşımır və buna görə də vaxtaşırı dərc edilməlidir. Qapalı tipli səhmdar 

cəmiyyət üçün işləri açıq şəkildə aparmaq nəzərdə tutulmur. Bu səhmdar 

cəmiyyət haqqında qanunda birbaşa nəzərdə tutulur. Nizamnamə qapalı 

tipli  səhmdar  cəmiyyətin  yeganə  təsis  sənədidir.  Ona  təsis  müqaviləsi 

lazım deyildir. 

Yeni  mülki  məcəllə  yalnız  məhdud  məsulİ

3

^ətli  cəmiyyət 

formasında deyil. Həm də səhmdar cəmiyyət formasında da «bir şəxsin 

kompaniyasını» yaratmağa icazə verir. 

Səhmdar  cəmiyyətin  idarə  edilməsinin  ali  orqanı  səhmdarlann 

yığıncağıdır. Mülki məcəllədə səhmdarlarm ümumi yığıncağının xüsusi 

səlahiyyətləri müəyyən edilmişdir. Bu səlahiyyətlər heç bir halda və heç 

bir  şəraitdə  cəmiyətin  icraedici  orqanlarına  verilə  bilməz  və  azaldıla 

bilməz. Bu səlahiyyətlər hətta cəmiyyətin özünün 

146 

---

Kiçik müəssisələrin idarə edilməsi 

Ümumi yığıncağınm qəran ilə də verilə bilməz. 

Səhmdarlarının sayı 50 nəfərdən çox olduqda səhmdar cəmiyyətin 

müşahidə şurası yaradılır. Bu şura daimi fəaliyyət göstərən kollektiv bir 

orqandır. Bu orqan səhmdarların maraqlarını müdafiə edir və müntəzəm 

olaraq  cəmiyyət  direktorlarının  fəaliyyətinə  nəzarət  edir.  Bu  orqan 

səhmdar  cəmiyyətin  digər  orqanlarına  verilə  bilməyən  son  dərəcədə 

xüsusi səlahiyyətə malikdir. Bu səlahiyyətlər səhmdar qanunlarla və ya 

səhmdar cəmiyyətinin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir. 

Səhmdar  cəmiyyət  səhmdarların  ümumi  yığıncağının  qərarı  ilə 

ləğv  edilə  bilər  və  ya  məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyət,  ya  da  istehsal 

kooperativinə çevrilə bilər. 

Səhmdar  cəmiyyətin  üstünlükləri. 

Dünya  təcrübəsi  göstərir  ki, 

korporativ  forma  təcrübədə  öz  səmərəliliyini  iri  kapital,  irimiqyaslı 

istehsal, böyük risq dərəcəsi və mükəmməl qanunlan olan yerlərdə təsdiq 

edir. 

-

 

Yalnız səhmdar cəmiyyətlər səhm (digər qiymətli kağızlardan 

başqa) buraxmaq hüququna malikdirlər. Digər hüquqi şəxslər 

belə imkanlara malik deyillər. 

-

 

Səhmdarlar  səhmdar  cəmiyyətin  iflası  zamanı  məhdud  (öz 

səhmlərinin dəyəri həcmində) məsuliyyət daşıyırlar. 

Səhmdar cəmiyyətin nöqsanları. 

Bütün səhm sahiblərinin səhmdar 

cəmiyyətin idarə edilməsində iştirakının mümkün olmaması (çünki real 

nəzarət üçün səhmlərin 20%-dən çoxuna sahib olmaq lazımdır) aıry-ayrı 

şəxslərin  əlində  iri  miqdarda  kapitalın  cəmlənməsi  (lazımi 

qanunvericiliyin olmaması və səhmdarlar tərəfindən nəzarətin olmaması 

həddini aşmağa və onlardan istifadədə məsuliyyətsizliyə səbəb ola bilər). 

§6. Kiçik müəssisələrin idarə edilməsi 

Kiçik  müəssisələrin  bazar  iqtisadiyyatında  yeri. 

Azərbaycan 

iqtisadiyyatınm quruluşunun formalaşmasının müasir mərhələsində əsas 

problem  dövlət  inhisannda  olan  əmlakın  dövlətsizləşdirilməsi  və 

özəlləşdirilməsidir. Bu başlıca olaraq xırda, kiçik və orta müəssisələrin 

yaradılması yolu ilə həll edilir. Onlardan hər biri istehsal vasitələrinin və 

təbii olaraq onların istehsal etdiyi məhsulların ya assosasiya edilmiş ya 

da ki, təkbaşma sahibi olur. 

147 

---

Menecmentin təskilati formaları 

Kiçik  bazar  strukturlarının  formalaşması  ölkə  iqtisadiyyatının  heç  bir 

sahəsi  və  sferası  istisna  olmamaq  şərti  ilə  iqtisadi  proseslərin  dünya 

təsərrüfat sisteminin bütün meyllərinə və tələblərinə cavab verir. Belə ki, 

dünyanın  bütün  ölkələrində  kiçik  biznes  çferasında  praktiki  olaraq 

iqtisadiyyatın  bütün  sferalarına  məxsus  olan  müxtəlif  profilli  çoxlu 

sayda kiçik mütəxəssislər fəaliyyət göstərir. 

Müasir dövrdə Azərbaycan iqtisadiyyatının müxtəlif sferalarında 

eyni vaxtda iri, orta və kiçik müəssislər, həmçinin şəxsi və ailə əməyinə 

əsaslanan  müəssislər  fəaliyyət  göstərməkdədir.  Müəssisənin  ölçüsü 

sahənin  spesifikasından,  onun  texnoloji  xüsusiyyətlərindən  və  hərəkət 

effektinin  miqyasından  asılıdır.  Belə  ki,  yüksək  kapital  qoyuluşu  və 

istehsal həcmi kifayət qədər böyük olan sahələr, həm də böyük həcmli 

müəssisələr  tələb  olunmayan  sahələr  vardır.  Bir  çox  hallarda  həmin 

müəssisələrin həcminin kiçik olmasına daha çox üstünlük verirlər. 

Müasir  iqtisadiyyat  üçün  istehsalın  miqyasına  görə  müxtəlif 

mürəkkəb  kombinasiyalar  xarakterikdir.  Məsələn,  inhisarçı  struktura 

meyilli  olan  iri  və  çoxlu  amillərin  təsiri  altında  təşəkkül  tapan  kiçik 

müəssisələr mövcuddur. 

Bir tərəfdən elmi - texniki tərəqqinin sabit inkişaf meyli istehsalın 

təmərküzləşməsini ifadə edir. Məhz iri firmalar böyük maddi, maliyyə 

əmək  resurslarına  və  ixtisaslı  kadrlara  malik  olur.  Onlar  mühüm 

texnoloji  dəyişiklikləri  müəyyən  edən  iri  miqyaslı  elmi  -  texniki 

işləmələri aparmağa qadirdirlər. 

Digər tərəfdən isə son illərdə kiçik və orta sahibkarlığın, xüsusilə 

də hələlik böyük həcmdə kapital, avadanlıqlarm böyük həcmini və çoxlu 

sayda  işçilərin  kooperasiyasını  tələb  etməyən  sferalarda  görünməmiş 

artımı  aşkara  çıxarılmışdır.  Kiçik  və  orta  müəssisələr  xüsusilə  elm 

tutumlu istehsal sferasında, həmçinin istehlak əmtəələri istehsalı ilə bağlı 

olan sahələrdə xüsusilə çoxdur. 

İstehsalın  kiçik  formalarının  səmərəli  fəaliyyət  göstərməsi 

imkanları  iri  istehsal  ilə  müqayisədə  bir  sıra  üstünlükləri  ilə  müəyyən 

edilir.  Bu  üstünlüklərə  aşağıdakılar  aiddir:  yerli  bazara  yaxmiığı  və 

müştərilərin  tələblərinə  uyğunlaşa  bilməsi;  kiçik  müəssisələrdəki 

istehsalın iri firmalar üçün sərfəsiz olması; artıq idarəetmə həlqələrinin 

olmaması  və  s.  İstehsal  və  şəxsi  istehlak  sferasmdakı  tələbatların 

differensiallaşdırılması və fərdiləşdirilməsi kiçik istehsala kömək edir. 

Öz növbəsində kiçik və orta istehsalın inkişafı iqtisadiyyatın 148 

---