Menecmentin təŞKİlati quruluşU

Menecmentin təşkilatı formaları 

hüquqi şəxsin birləşməsi başa düşülür. Bu tipli yoldaşlıq müəssisəlrinin 

şərikli  kapitalı  onun  iştirakçıları  tərəfindən  qoyulan  vəsait  və  pay 

hesabına  formalaşır.  Məhz  şərikli  kapitala  ya  əmanət  və  ya  da  pay 

qoyma imkanı inama (etibara) əsaslanan  yoldaşlığın şərikli kapitalının 

formalaşmasına  şərait  yaradır  və  onlar  tam  yoldaş  adlanır.  Şərikli 

kapitalın formalaşmasına pay deyil, yalnız vəsait qoyan iştirakçılar isə 

əmanətçilər  adlanırlar.  Beləliklə  inama  (etibara)  əsaslanan  yoldaşlıq 

müəssisələri  həm  tam  yoldaşları  və  həm  də  əmanətçiləri  özündə 

birləşdirir. 

Tam  yoldaşlar  inama  (etibara)  əsaslanan  yoldaşlıq  müəssisəsi 

adından sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirə bilərlər və öz əmlakları ilə 

onun  öhdəlikləri  üçün  cavabdehdirlər.  Əmanətçilər  isə  sahibkarlıq 

fəaliyyətində iştirak etmirlər və yalnız əmanətlərinin məbləği həcmində 

itkilərin  ödənilməsində  iştirak  etmək  riski  daşıyırlar.  Hər  bir  inama 

(etibara)  əsaslanan  yoldaşlıq  müəssisəsində  birdən  bir  neçəyə  qədər 

əmanətçi ola bilər. 

Sahibakarların  nöqteyi-nəzərindən  əgər,  inama  (etibara) 

əsaslanan  yoldaşlıq müəssisələrindən iştirak hüququ cəhətdən dağıdıcı 

xarakter daşaiyırsa onda belə müəssisələr nə üçün yaradılır? Təcrübədə 

əgər  xüsusi  zəruriyyət  yoxdursa  heç  kim  şüurlu  olaraq  belə  birliyə 

girməyə  cəhd  etmir.  Belə  xüsusi  zəruriyyət  hər  şeydən  əvvəl  iri 

layihələrin  reallaşdırılması  ilə  bağlıdır.  Çünki  belə  layihələrin 

reallaşdırılması hər hansı  bir sahibkarın  imkanı xaricindədir. Məhz bu 

birlik  forması  lazımi  miqdarda  partiyaların  (tərəfdaşların)  cəlb 

edilməsini  zəruri  edir.  İnama  (etibara)  əsaslanan  yoldaşlıq  həm 

imkanların və kapitalların təmərküzləşməsi (layihə icraçıları tərəfindən), 

həm də sifarişçi tərəfindən maksimum şərait və inam yaradılması üçün 

yaradılır.  Məsələn  hidroelektrik  stansiyalarının  inşaatçı  və  digər  iri 

layihələrin reallaşdırılması zamanı belə birliklər yaradılır. Bundan başqa 

bir sıra elə situasiyalar da vardır ki, onlar da tərəfdaşları inama (etibara) 

əsaslanan  yoldaşlıq  müəssisələrinin  yaradılmasına  (təsis  edilməsinə), 

məsələn konsorsiumların yaradılmasına sövq edir. 

Qərb ölkələrinin qanunvericiliyinə görə buna oxşar birliklər kimi 

kommandit  yoldaşlıq  (fransız  sözü  olan  etibara  əsaslanan  yoldaşlıq) 

çıxış  edir.  Onların  tərkibinə  komplcmentarlar  (bir-birini  tamamlayan)

 

və  kommanditistlər (əmanətçilər) daxil olur. 

Kommandit yoldaşlıq özündə iştirakçıların elə birliyini nəzərdə tutur ki, 

onlardan biri 

- komplcmentarlar (bir-birini tamamlayanlar) 

yoldaşlığın öhdəlikləri üçün qeyri-məhsud məsuliyyət daşıyırlar, 

140

 

---

Yoldaşlıq müəssisələrinin təşkili vo idarə edilməsi 

digəriləri  İSƏ  -  kommanditisllər  (əmanətçilər)  isə  yalnız  öz  əmanətləri  həcmində  məsuliyyət 

daşıyırlar. 

Belə  yoldaşlığın  çatışmayan  cəhəti  odur  ki,  yoldaşlığın  hər  bir 

üzvü  onun  öhdəlikləri  üçün  özlərinin  bütün  əmlakları  ilə  məsuliyyət 

daşıyırlar. 

Təsəvvür edin ki, elə bir vəziyyət yaranmışdır ki, Si/in 

yoldaşlarınız müvəffəqiyyətsizliyə uğramışlar və haqq-hesab çəkmək 

anı gəlib çatmışdır. Əgər yoldaşlığın əmlakının yalnız bir faizi Sizə 

məxsusdursa, onda Siz haq-hesab üzrə bir faiz ödəməlisiniz, qalan 

faizini isə yoldaşlarınız - komanyonlarınız ödəməlidir. Lakin, əgər onlar 

bunu ödəmək iqtidarında deyillərsə onda 99 faizi Siz ö/ .şəxsi vəsaitiniz 

hesabına ödəməlisiniz. 

İnama  (etibara)  əsaslanan  yoldaşlığın  hüquqi  statusundan  irəli 

gələn bu qeyri-məhdud məsuliyyətçi ona gətirib çıxarır ki, ondan əsasən 

kiçik biznesdən istifadə edirlər. 

Yoldaşlıq,  beləliklə  sahibkarların  birləşmə.sinin  kifayəi  qədər 

riskli  forması  kimi  çıxış  edir.  Lakin,  buna  baxmayara^t  müəyyən 

şəraitdə sahibkarlar tərəfdaşlarla kooperasiyanın bu lörntasından istifadə 

edirlər. Bu problemlə bağlı fikirlərimizi ümumiləşdirərək onu aşağıdakı 

sxemdəki kimi təsəvvür etmək olar, (şəkil 4..'^). 

Birlik forması Kapitalın forması 

Təsi.sçilər 

Tam yoldaşlıq 

Yoldaşlıq 

 

İnama 

(etibara) 

əsaslanan 

yoldaşlıq - 

koomanditlər 

 

Özünün  bütün  əmlakı  ilə 

yoldaşlığın öhdəlikləri üçün 

cavabdeh  olan  və  subsidar 

məsuliyyət  daşıyan  tam 

yoldaşlar 

Ö/ünün  bütün  əmlakı  ilə  yoldaşlığın 

öhdəlikləri  üçün  cavabdeh  olan  bu 

sub.sidar  məsuliyyət  daşıyan  tam 

yoldaşlar 

Yoldaşlığın öhdəlikləri 

üçün yalnız öz 

əmanətləri 

həcmində cavabdeh olan 

əmanətçilər (komman- 

distlər) 

Şəkil 4.3. Kooperasiyanın formaları 

14 

---

Menecmentin təskilati formaları 

Etibara  əsaslanan  yoldaşlıq  tam  yoldaşlığın  növlərindən  biridir. 

Onun fərqləndirici xüsusiyyətləri aşağıdakılardır. 

-

 

Etibara  əsaslanan  yoldaşlıq  iki  qrup  iştirakçılardan  -  tam 

yoldaşlardan və əmanətçilərdən təşkil olunur. Tam  yoldaşlar  yoldaşlıq 

admdan  sahibkarlıq  fəaliyyətini  həyata  keçirirlər  və  yoldaşlığın 

öhdəliklərinə  görə  qeyri-məhdud  və  birgə  məsuliyyət  daşıyırlar. 

İştirakçıların  digər  qrupu  -  əmanətçilər  (kommanditlər)  isə  yalnız 

yoldaşlığın mülkiyyətinə əmanətlər qoyur və özlərinin şəxsi əmlakı ilə 

yoldaşlığın öhdəliklərinə görə cavabdehlik daşımırlar. Beləliklə etibara 

əsaslanan  yoldaşlıqda  kənar  şəxslərin  (əmanətçilərin)  kapitalından 

istifadə  edilməyə  icazə  verilir.  Başqa  sözlə,  tam  yoldaşların  əmlakı 

hesabına olmayan əlavə vəsaitlər cəlb edilməsinə imkan verir. Bu da tam 

yoldaşlara nisbətən onların üstünlükləridir; 

-

 

Etibara əsaslanan yoldaşlığın firma adına əmanətçinin adının 

əlavə edilməsi avtomatik olaraq onu tam yoldaşa çevirir. Beləliklə o, hər 

şeydən  əvvəl  yoldaşlığın  borclarına  görə  öz  şəxsi  əmlakı  ilə 

qeyri-məhdud və birgə məsuliyyət daşıyır; 

-

 

Etibara  əsaslanan  yoldaşlıqda  qanun  əmanətçinin  hüquqi 

vəziyyətini  xüsusi  olaraq  reqlamentləşdirir.  Əmanətçinin  etibara 

əsaslanan  yoldaşlığın  işlərinin idarə  edilməsinə  hüququ  yoxdur.  Lakin 

onun yoldaşlığın maliyyə fəaliyyəti ilə tanış olmaq hüququ vardır; 

-

 

Etibara  əsaslanan  yoldaşlığın  əmanətçilərinin  yoldaşlığın 

əmlakma  qoyduqları  əmanətlə  bağlı  olaraq  üç  cürə  əmlak  hüquqları 

vardır:  1)  yoldaşlığın  mənfəətindən  ona  çatası  payı  almaq  hüququ;  2) 

əmanətçilərin  öz  paylarmı  götürərək  yoldaşlıqdan  sərbəst  surətdə 

çıxmaq  hüququ;  3)  əmanətçi  öz  payını  və  ya  onun  bir  hissəsini  digər 

əmanətçiyə  və  ya  üçüncü  bir  şəxsə  verə  bilər.  Bu  zaman  yoldaşlıq 

müəssisəsinin və ya tam yoldaşm razılığı tələb olunmur; 

-

 

Etibara  əsaslanan  yoldaşlıq  ləğv  edilərkən  əmanətçilər 

yoldaşlığın əmlakından digər kreditorların tələbləri ödənildikdən sonra 

tam yoldaşlara nisbətən öz əmlaklarını və ya ona ekvivalent pul vəsaitini 

almaqda üstünlüyə malikdirlər. 

Tam yoldaşlığm üstünlükləri isə aşağıdakılardu*: 

-

 

nisbətən qısa müddətdə xeyli vəsait toplamaq imkanının 

olması; 

-

 

tam  yoldaşlığın  hər  bir  üzvünün  e)mi  dərəcədə  yoldaşlıq 

adından sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququ var; 

142 

---