Mental Arifmetika

Oy kodi +sana+yil kodi=4+14+0=18 
Va 18-14=4 demak bu rostdan payshanba kuni bo’lgan. Bizning bu 
formulamiz oldingi sonlar uchun ishlamaydi. ( ayniqsa Yuliy kalendari uchun). 
Grigorian kalendariga muvofiq 4-yilda bir keladigan yil istisno bilan 
yuzga, to’rt yuzga bo’linadi, yuqori yil hisoblanadi: 1600, 2000, 2400 va 2800 
yillar yuqori yil hisoblanadi, lekin 1700, 1800, 1900, 2100, 2200, 2300, va 2500 
yo’q. Grigorian kalendari har 400 yilda qaytalanadi, siz kelajakdan 2000 yilga 
yaqin sonlarni olishingiz mumkin. Masalan, 19-mart 2361-yil va 19-mart 2761-
yil haftaning bir xil kuniga to’g’ri keladi. 
Mashqlar: har xil kun sanalar uchun 
19-yanvar 2007-yil 
14-fevral 2012-yil 
20-iyun 1993-yil 
1-sentabr 1983-yil 
8-sentabr 1954-yil 
19-noyabr 1863-yil 
4-iyul 1776-yil 
22-fevral 2222-yil 
31-iyun 2468-yil 
1-yanvar 2358-yil 
Epilog: Matematika g’alati narsalar haqida o’ylashimizga yordam 
beradi. 
“Skeptik “ jurnalining muharriri, skeptiklar birlashmasining boshqaruvchi 
direktori va “Scientific American” redaktori “Skeptik” nomli kolonkaning 
kunlik boshlovchisi, men odamlardan tonnalab xatlar xatlar qabul qilaman, 
o’zlarining antiqa tajribalari haqida xabar berishadi. (uyda bo’ladigan hodisalar, 
tushda o’limni his qilish) 
Eng qiziqrlisi men uchun hayratlanuvchi hodisalardir. Aftorning fikrlari: agar 
men “tabiiy” tarzda aniq bo’lgan hodisani tushuntirib davom ettirib 
berolmasam, unda bu umumiy “ustki tabiiy” likda qolib ketadi. 

---

Oddiy hodisalarda, odamlar qachonki tushlarida yaqin do’stlarini yoki 
qarindoshlarini o’limlarini to’satdan ko’rishganlaridan so’ng, ertasi kuni 
kutilmaganda o’lim haqida xabar berishsa, “ Qanday o’xshashlik bular o’rtasida 
“ –deb mendan so’rashadi. 
Bu yerda matematikada bizning fikrlarimiz va argumentimiz rol o’ynashni 
boshlaydi. 
Men sizaga bir qancha aniq misollar bermoqchiman, men oddiy 
matematikadan foydalanaman, ishimda tushuntirishda menga yordam beruvchi, 
nega odamlar bilan bunday holatlar yuz berishini tushuntirib berishda ham 
menga yordam beradi. 
Har doim ham aniq hodisalar bilan ham to’qnasholmayman, “katta sonlar 
qonuni” deb nomlangan hayratlanarli prinsip ko’rsatadi-ki, kichik sonlar bilan 
bo’lgan hodisalardan ko’ra, katta sonlar bilan bo’lgan hodisalarning javoblari 
hayratlantiradi. Yoki men yoqtirgandek: “ bir Amerikada kuniga 295 marta 
milliontada ro’y beradi”. 
Keling, o’limga bo’lgan tuyg’udan boshlaymiz. Mana katta bo’lmagan men 
o’rganagan hisob. Psixologlarning aytishicha O’rta Osiyodagi odamlar kuniga 
beshga yaqin tush ko’rar ekan, bu yiliga 1825 ta tushga to’g’ri keladi. Shunda 
ham agar biz o’ndan birini eslasak ham 182,5 bo’ladi, yiliga xotiramizda qolgan 
tushlar soni shuncha bo’ladi. Bizning mamlakatimizda 295 million odam 
yashaydi, bu shuni bildiradiki, 53,8 milliard tush yiliga xotirada saqlanib qoladi. 
Antrapologlar va sotsaloglarning aytishicha, biz minimum 150 xil odamni 
bilamiz ( ya’ni 150 xil ism, manzil, o’zlari bilan olib yuruvchi narsalarini) 295 
amerikalik o’rtasidagi insonlar bilan aloqa 44,3 milliard shaxsiy 
munosabatdaligini bildiradi. AQSH dagi har yilgi o’lim ko’rsatgichi ( har qanday 
sabab, har qanday yosh) 0,008 yoki 2,6 millionni tashkil etadi.
Xatto meni sonlarim ham xato bo’lganida ham, fikr bunda yoqolmaydi. Olim 
hissi qanchalik reallikka yaqin? Xatto juda katta. 
Qo’shimchapsixologik faktor “ aralash, ko’z nuriga argument” nomli (bu 
qachonki yaqinlarimiz tomonidan berilgan og’riqlarimiz). 

---

---