Yazma metodikası
100
Akademik;
Polemik;
Publisistik;
Elmi–populyar;
Dialoq–müsahibə;
Didaktiv.
Akademik stil elmi işin yazılmasında ən geniş tətbiq olunanıdır. Bu stil
üçün aşağıdakılar səciyyəvidir: emosional dəyərləndirməyə yol verilmir,
“mən” kəlməsindən istifadə edilmir, mətn passivdə və ya cəm halında “biz”
kəlməsindən istifadə edilməklə yazılır. Tədqiqatın nəticələri dəqiq göstə-
rilir, konkret cümlələrlə formulə edilir, məsələn: “Elmi tədqiqat işi
nəticəsində əldə edilmişdir ki, ....”. İkimənalı və dağınıq fikirlərdən
istifadəyə yol verilmir [29, 55, 62].
Polemik stil səhvlərin inkar edilməsinə, köhnəlmiş nəzər nöqtəsinə, yanlış
mövqelərin və arqumentlərin aşkar edilməsinə yönələn işlərin yazılmasında
istifadə olunur. Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, burada kəskin
emosional tona icazə verilmir. İronik və sarkastik formalar yol veriləndir.
Publisistik stil qəzet və ya populyar jurnala məqalə yazmaq üçün yarar-
lıdır. Səciyyəvi xassəsi odur ki, burada elmi terminlərdən istifadə minimal-
dır, emosional qiymətləndirməyə və pafosa yol verilir, materiala şəxsi
münasibətin bildirilməsi mümkündür.
Elmi–populyar stil elmi–populyar jurnal üçün hər hansı bir problem
haqqında məqalə yazdıqda istifadə edilir. Burada elmi problem haqqında
sadə dildə, minimal sayda elmi terminlərdən istifadə etməklə açıq və aydın
şə
kildə söhbət açılır.
Dialoq–müsahibə stilinin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, burada retorik
üsullardan istifadəyə imkan verilir, ondan şifahi çıxış zamanı istifadə edilə
bilir. Elmi mətnlərin və dərsliklərin yazılmasında arzu olunmur.
Didaktik stil təlimatı və təlimi özlüyündə əks etdirir, ondan elmi–metodiki
və ya dərs vəsaitlərində istifadə edilir. Elmi işdə isə ondan istifadə
olunması münasib hesab edilimir.
Elmi işin yazılmasına qoyulan əsas stilistik tələblər bunlardır [28, 62,
63, 64]:
Yazma metodikası
101
Elmi iş akademik dildə yazılır, bəzi hallarda kiçik həcmdə publisistik
və polemik stilə yol verilir;
Mətnin məntiqi və formal quruluşuna riayət edilməli;
Mətni bayağı və şablon ifadələrlə doldurmamalı;
Uzun və dolaşıq cümlələrdən qaçmalı. “Bir cümlə – bir fikir”
qaydasına riayət etməli;
Ümumi məlum olan biliklərin təkrarına yol verməməli;
Terminologiyanın vahidliyinə riayət etməli;
Lazımsız yerə xarici sözlərdən və terminlərdən istifadə etməməli,
tərcümə zamanı bu sözlərin azərbaycan dilində dəqiq ekvivalentinin
tapılmasına çalışmalı;
Qaranlıq, çox mənalı olan sözlərdən və ifadələrdən yan keçməli
(ikimənalı stilistikaya aid misal: “Elan: Sifarişçinin dərisindən
gödəkçə tikirik.”) ;
Ehtiyac duyulmadıqda şəxsi terminlərin uydurulmasından yan
keçməli, onları daxil etdikdə isə əsaslandırmalı;
Eyni sözün dəfələrlə təkrarlanmasından qaçmalı, lazım gəldikdə bu
sözləri əvəzlik və sinonimlərlə əvəz etməli;
Materialı ardıcıl təsvir etməli (burada: buna görə, uyğun olaraq, belə
ki, bu yolla, bundan əlavə və s. kimi birləşdirici ifadələrdən istifadə
etmək məsləhət görülür) ;
Nəticələrin yazılışı zamanı onları sıralamaq yaxşı olardı: birincisi,
ikincisi və s. ;
Simvol, müqayisə və şəkillər dəqiq və anlaşılan olmalıdırlar. Mətndə
mütləq onlara istinad olunmalıdır. Əks halda onlar lazımsız
informasiya təsəvvürü yaradırlar;
İstifadə olunmuş sitat və biblioqrafik mənbələr mətndə dəqiq
göstərilməlidir.
Elmi iş yazma stilistikasına riayət edilməklə azərbaycan dilinin qram-
matikasına uyğun yazılmalıdır. “Mən” şəxsiyyət əvəzliyindən istifadə
etmək xoşagələn deyil. “Mən düşünürəm”, “mən hesab edirəm” ifadələrinin
ə
vəzinə “görünür ki,..” və ya “belə hesab etməyə əsas var ki,...” ifadələri
işlədilir.
Yazma metodikası
102
Elmi dilin tarixinə nəzər salsaq görərik ki, ilk elmi dil antik dövrdə
geniş yayılan yunan dili olub. Bu, Roma imperiyası dövründə də, latın dili
ilə paralel olaraq tətbiq olunmaqda idi. Yalnız Orta Əsrlərdən başlayaraq
Avropada latın dili yeganə elmi dil kimi başqa dilləri sıxışdırır. Bu dildə
çap olunmayan əsərlər elmi iş kimi qəbul edilmirdi. Eyni zamanda ərəb-
hind məkanında ərəb dili elm dili kimi tətbiq olunurdu. O dövrdə fəlaiyyət
gösətərən İbn Sina, İbn əl-Haytəm, İbn Rüşd kimi alimlər bu dildə yazaraq
ə
rəb elmi dilini yeni səviyyəyə çatdırmışdılar. XV əsrdə Avropada çap
olunan elmi işlərin 70 %–dən çoxu latın dilində idi. Humanizm dövründə
isə latın dili tədricən digər dillər tərəfindən sıxışdırılmağa başlayır.
XX əsrdən etibarən ingilis dili dünya üzrə elmi işlərin çapında
dominantlıq etməyə başlayır və hazırda bu dil elmi mühitdə əsas
kommunikasiya dili sayılır.
5.2.5. Sitatların və mənbələrin göstərilməsi
Tədqiqatçı apardığı elmi işin əlyazmasını tərtib etdikdə çox vaxt işdə
göstərilən arqumentləri isbat etmək üçün kənar elmi işlərdən sitatların
gətirilməsinə ehtiyac yaranır. Bu, humanitar sahələr üçün tipik olsa da
ondan istifadə qaydaları bütün sahələrə şamil edilir.
Kənar mənbələrdən olan elmi nəticələrdən istifadə etmək qadağan deyil.
Burada əsas diqqət onların işdə necə istifadə edilməsi və dəqiq
göstərilməsindən ibarətdir. Əks halda işdə plagiatın yer alması baş verir ki,
bu da yol verilməzdir (bax: Bölmə 7.3).
Nəyi sitat kimi göstərmək olar
Sitatların mənbələrinin işdə göstərilməsindən əlavə, istifadə olunan
biliyin mütləq sitat şəklində göstərilməsinə olan ehtiyac da yoxlanmalıdır.
Yəni, ümumi halda hamıya məlum olanların mütləq sitat kimi göstərilməsi
düzgündürmü? – sualına cavab verilməlidr.
Sitatların işdə göstərilməsi üçün əsas meyarlardan biri onun biblioqrafik
verilənlərinin və mənbəyinin asanlıqla tapılmasından və beləliklə gətirilən
sitatın düzgünlüyünün yoxlana bilinməsindən ibarətdir. Yəni yalnız
ictimaiyyətə əlçatan olan mənbələrdən istifadə edilməsi məqbul sayılır.
Dostları ilə paylaş: |