Yazma metodikası
103
Ə
n geniş yayılmış sitat mənbələri kitablar, məqalələr, hüquqi norma-
tivlər və dissertasiyalardır. İnternetdən sitat gətirilməsinə xüsusi tələblər
qoyulur. Bu haqda aşağıda ətraflı söhbət açılır.
Sitat gətirməyə qoyulan tələblər
Sitatların işdə göstərilməsi zamanı aşağıdakı qaydalara əməl olunması
tələb olunur [2, 28, 29, 56, 62, 65, 66].
1.
Sitatın mətni dırnaq arasına alınır və ilkin mənbədə verildiyi kimi işdə
qeyd edilir. Yazma zamanı sitatın mətnindəki köhnə qrammatik
qaydaları yenisi ilə əvəz etməyə yol verilir. Bu halda dəyişməyə
izahat verilməlidir. Sitat gətirilən səhifənin alt hissəsində sitatın dəqiq
mənbəyi göstərilir. Sitatla əsas mətnin arasından bütöv xətt çəkilir.
Digər müəlliflər tərəfindən təklif olunmuş anlayışlar yalnız polemi-
kaya səbəb olduqda dırnaq arasına alınır, əks halda buna ehtiyac
duyulmur.
2.
Sitat, müəllifin fikrini təhrif etmədən verilməlidir. Bəzi hallarda
verilən sitatın həcmini kiçiltmək məqsədilə sözlərin buraxılmasına yol
verilir. Bu halda arada çoxlu nöqtələr qoyulur.
Məsələn:
İ
lkin mənbə: “Müasir tibbdə əldə olunan uğurlar uyğun müalicə vasitələrindən
istifadə etməklə istənilən yüksək sağlamlıq səviyyəsini hər kəs üçün əlçatan
etməyə imkan verir.”
Şə
xsi variant: “... tibbdə əldə olunan uğurlar ... yüksək sağlamlıq səviyyəsini
ə
lçatan etməyə imkan verir.”
3. Dolayısı yolla gətirilən sitatlar (başqa müəlliflərin fikirlərini öz sözləri
ilə izah etmədə) böyük mətnə qənaət etməyə imkan verir. Belə olan
halda da müəlifin fikrini təhrif etməyə yol verilmir. Sitatın sonunda
“Bax.” qeydi ilə oxucu mənbəyə yönəldilir.
İ
lkin mənbə: “Reabilitasiya sahəsi xəstəxanalara nisbətən daha çox
inkişaf etməkdədir.”
Mənası dyişdirilmiş halda: Reabilitasiya sahəsi xəstəxana sektoruna
nisbətən daha yüksək dinamikaya malikdir.
Yazma metodikası
104
4.
Həddən artıq sitatlardan istifadə etmək arzu olunmur, çünki, bu işin
elmi səviyyəsini aşağı salır.
5. Əgər tədqiqatçı göstərilən sitatda kursivlə bəzi sözləri ayırmaq
istəyirsə, o bunu məxsusi olaraq göstərməlidir. Yəni sitatda ayrılmış
sözdən sonra şəxsi izahat verilir, bunun ardınca isə müəllifin inisialları
göstərilir. İzahat mətni mötərizəyə alınır. Belə izahatlara misal olaraq:
(haşiyə mənimkidir. – R.Ə.), (mənim tərəfimdən vurğulanmışdır. –
R.Ə.), (kursv mənimkidir. – R.Ə.) göstərmək olar.
6. Hər sitatın mənbəyi mətndə göstərilir və nömrələnir. Uyğun mənbəyə
istinad iki variantda aparılır:
- Birinci variantda sitatın mənbəyi bütövlükdə onun daxil edildiyi
mətndə verilir. Üstün cəhətinə o aiddir ki, oxucu ədəbiyyat mənbəyi
haqqında birbaşa məlumat alır. Ancaq mətnə geniş əlavə informa-
siyanın daxil edilməsi fikrin dağılmasına gətirib çıxarır. Bu da onun
çatışmayan cəhətini göstərir.
- İkinci variantda ədəbiyyat mənbəyi sətiraltı göstərilir və kənar
informasiya kimi təsir göstərir. Bu informasiya oxucunun diqqətini
mətnin məzmununa yönəldilməsinə maneəçilik göstərmir və lazım
gəldikdə dəqiq nəzərdən keçirilə bilər. Burada mənbənin iki cür
göstərilməsi mümkündür: tam və ya ixtisarla. Oxucunu səlis oxuma
tempindən ayırmamaq üçün çox vaxt qısa yazılma formasından
istifadə edilir. Qısa məlumatın önündə mənbə kimi istifadə olunmuş
ə
dəbiyyatların siyahıdakı yeri göstərilir. Burada yalnız müəllifin adı və
mənbənin siyahıdakı nömrəsini göstərmək kifayət edir.
Misal:
“Elmi monoqrafiyalarda sitat və istinadlara da geniş yer verilir.
Sitatların istinad mənbələrini həm sətiraltı, həm də arxada təqdim
etmək mümkündür. Lakin əksər hallarda mənbələri sonda vermək
daha məqsədyönlü hesab edilir. Bəzi alimlərin fikrincə, sətiraltı
istinad mənbələri oxucunun fikrini əsas mətndən yayındırır.”
35
[35] Ş.T.Quliyeva (2009), s.150.
Yazma metodikası
105
7. Sitatların əlyazmada göstərilməsi zamanı onların mütləq vahid formada
tərtibinə çalışmaq lazımdır.
8. Xarici dildə olan sitatlardan imkan daxilində az istifadə edilməsi
məsləhət görülür, çünki onun azərbaycan dilinə tərcüməsi tələb olunur.
Xarici dildə olan sitatlardan yalnız o zaman istifadə əlverişlidir ki, onun
nisbətən dəqiq, başqa interpretasiyalara yol verməyən tərcüməsi mövcud
olsun. Bu sitatlardan istifadə tədqiqatçının xarici dil səviyyəsini
yoxlamaq üçün nəzərdə tutulmur. Yazma zamanı başqa tərcümələrin də
istifadəsinə yol verilir. Bu halda tərcüməçinin adını altsətirdə qeyd
etmək lazımdır.
Mətndə aşağıdakı sözlərdən istifadə etməklə oxucunun diqqətini sitata
yönəltmək olar: “məlum olduğu kimi...”, “əgər nəzərə alsaq ki,...”, “təkcə
bu doğru deyil ki,...”, “ və bu da tamamilə doğrudur...” və i.a.
Sitatların göstərilməsində ilkin və yoxlanmış mənbələrdən istifadə
etmək məqsədəuyğundur.
Texniki elmlərdə sitatlardan istifadə
Humanitar elmlərdə sitatların gətirilməsi və analizi yeni biliklərin əldə
olunmasını göstərməkdirsə, texniki sahələrdə bu tamam başqa, daha
doğrusu az məna kəsb edir [83]. Texniki mətnləri yazma prosesində
tədqiqatçının öz şəxsi biliyinin artırılması öndə durmur. Burada söhbət çox
vaxt eksperimentlər və ya mütaliə zamanı qazanılmış faktiki biliklərin
başadüşülən şəkildə təsvir olunmasından gedir. Hətta, ədəbiyyatların
toplanması və analizi mərhələsində də yalnız müəyyən tapşırığa uyğun
informasiyaların toplanmasına cəhd edilir. Ədəbiyyatlar burada daha az
interpretasiya edilir. O, daşıdığı informasiya dolğunluğuna görə qiymət-
ləndirilərək ümumiləşdirilir.
Uyğun olaraq çox nadir hallarda kitab və məqalələrdən digər müəllifin
mövqeyi və arqumentasiyası götürülərək yazarın öz sözləri ilə ümumi-
ləşdirilir və başqa mövqelərlə müqayisə edilir. Mühəndislik elminin inkişa-
fına baxmayaraq mətnlərin analizi elmi metod kimi yalnız humanitar elmlər
üçün prioritet olaraq qalır.
Texniki elmi işlərdə digər mənbələrdən olan informasiyalar o vaxt
götürülür ki, tədqiqatçı bunu ya özü yaza bilmir, yaxud da yazmaq istəmir.
Dostları ilə paylaş: |