Yazma metodikası
112
mətnə daxil eidlən əlavələrə verilən istinadların nömrələri əlavənin
ardıcıllığı ilə üst-üstə düşməlidir.
Ə
lavəni növbəti ağ səhifədən başlayırlar. Bu səhifənin ortasında
“ƏLAVƏLƏR” qeyd olunur. Hər bir əlavənin öz başlığı olur və yeni
sətirdə yazılır. Əlavələr I və O istisna olmaqla azərbaycan əlifbasının
hərfləri ilə işarələnir. Qeyd sözündən sonra əlavənin ardıcıllığını göstərən
hərf qeyd olunur (məslən: ƏLAVƏ B). Əlavələrin sayı həddən çox olduqda
onları ərəb rəqəmləri ilə nömrələmək daha məqsədəuyğundur. Əgər işdə
yalnız bir əlavə varsa o “ƏLAVƏ A” kimi göstərirlər. Hər bir əlavədəki
mətni bölmələrə ayırmaq mümkündür. Onlar verilmiş əlavənin daxilində
nömrələnir. Əlavələr və əsas mətn olan səhifələrin nömrələnməsi ardıcıl
aparılırlar.
5.3. Kreativ yazma
5.3.1. Elmi dildə kreativlik
Ə
lyazmanın hazırlanmasının formal tərəfləri ilə bərabər onun məz-
mununun kreativ şəkildə tərtibi də vacibdir. Kreativ yazma nə deməkdir?
Buna qısa nəzər salaq. “Kreativ yazma” ifadəsi ingilis dilində olan
“Creative Writing”–in birbaşa tərcüməsi olub, XIX əsrin sonlarına təsadüf
edir. Həmin dövrdə ABŞ universitetlərinin məşğələ dərslərində tətbiq
olunan kreativ yazma ədəbiyyat elmi üzrə təhsil alan tələbələrin yazma
təcrübələrini artırmağa xidmət edirdi [68, 69]. Son illərdə bu yazma metodu
o qədər inkişaf edib ki, demək olar ki, ona bütün elm sahələrində rast
gəlinir. Tətbiq olunduğu elm sahəsindən asılı olmayaraq kreativ yazmada
ümumi texnikadan istifadə edilərək yazma üçün material və ideyaların
tapılmasına cəhd göstərilir. Kreativ yazmada dildən istifadə etmək
sərbəstdir. Bu metodun tətbiqi ilə mövcud materialı yenidən işləmək və ya
yeni material (mətn) tərtib etmək olar. Kreativ yazmanın əsas məqsədi
tədqiqatçıda yeni “bir şeyin” yaradılması üçün təxəyyülün aktivləş-
dirilməsinə kömək etməkdir. Əsas xüsusiyyətlərindən biri də ondan
ibarətdir ki, burada mətnin keyfiyyətinin yaradılması ilə artırılması arasında
baş verən bir proses nəzərdə tutulur. Burada həmçinin, dialektik olaraq
məhdudiyyət və spontanlıq arasında işləyən istiqamətləndirici yazmaqdan
Yazma metodikası
113
da danışmaq olar. Müəyyən zaman kəsiyində müəyyən qaydalara əməl
etməklə mətn yazmaqdan imtina edən kreativ yazma, sərbəst və avtomatik
yazmaya, meydana çıxan ideyalar və idrak cərəyanına əsaslanır.
İ
ndi isə elmi işlərin tərtibində kreativliyin tətbiqinə qayıdaq. Burada
kreativ yazma tədqiqatçının tipik elmi dil ilə konfrontasiyası və onunla
bağlı yazma çətinlikləridir. Kreativ yazmanın işdə nə qədər yer alması
müəllifin şəxsi potensialından asılıdır. Onun yazma qabiliyyəti sonda, elmi
işin yazılmasında aydın görsənir. Burada onu demək lazımdır ki, hər bir
tələbədən və ya elmi işçidən “mükəmməl əlyazma” tələb etmək olmaz.
Amma bəzi texniki aspektlərə diqqət etməklə əlyazmanı daha da dolğun
hazırlamaq mümkündür.
Ə
vvəlki fəsildə qeyd edildiyi kimi, elmi dil ilə jurnalist dili bəzi hallarda
onların məqsədindən asılı olaraq bir-birindən diametral fərqlənirlər. Jur-
nalist dili oxucuya informasiya ötürmək, onu əyləndirmək məqsədi daşıdığı
halda, elmi dildə yazılmış mətn yeni biliyin əldə edilməsinə xidmət edir.
Elmi−tədqiqatlar çox vaxt yalnız kiçik qrup insanlar üçün nəzərdə
tutulduğundan, heç də onları hər adam tam başa düşmür.
Ümumiyyətlə vahid “elmi dil”, yəni “elmi dildə vahid yazma üsulu”
varmı sualının bir mənalı cavabı yoxdur. Çünki, nə qədər elm sahəsi varsa,
bir o qədər də spesifik dillər, daha doğrusu yazma üslubları mövcuddur.
Sosioloq və hüquqşünaslar haqqında düşündükdə məlum olur ki, onların
illər boyu öz jarqonları formalaşıb. Yəni onların tam ixtisas jarqonunda
yazdıqları mətni hamı başa düşə bilmir. Bu hər bir elm sahəsi üçün
səciyyəvidir.
Elm dilləri formalaşdıran tipik elementlər bunlardan ibarətdir [70]:
Faktların göstərilməsi;
Parafrazların tərtibi (mətnin öz sözləri ilə ifadəsi);
Sitatların göstərilməsi;
Əsaslandırma;
Münasibətlər və əlaqələrin yaradılması;
Anlayışların təyini;
Dəqiqləşdirmə;
Sistematik araşdırma;
Differensiallama;
Yazma metodikası
114
Əks hipotezlərin irəli sürülməsi;
Mətni yekunlama;
Dəyərlərin vurğulanması.
Qeyd olunan bu elementlərin işlənməsi elm sahəsindən asılı olaraq
müxtəlif ixtisaslara xas olan terminlərin köməyi ilə təsvir edilir. Elmi işin
nəzəri və empiriya növlü olmasından asılı olaraq faktlar və hadisələr ara-
sında səbəb–nəticə əlaqələrinin təsviri üçün işlədilən dilin semantik və
morfoloji strukturu fərqli olur. Mətnlərdə işlədilən söz və söz birləşmələri
xüsusi elm sahəsinə aid olduğundan, onların köməyi ilə hər hansı bir fikrin
ifadə edilməsi mütləq bu elm sahəsinin məşğul olduğu obyektlərlə bağlı
olur. Bu baxımdan tibb üçün xas olan elmi dil ilə texniki elmi dili müqayisə
etmək olmaz. Digər tərəfdən tibb elmi dilini yaxşı bilən şəxs texniki elmi
dili anlaya bilməsi mütləq deyil. Ona görə də, sonrakı bölmələrdə izah
edilən kreativ yazma texnikası deyəndə mütləq onu konkret bir sahə üçün
təsəvvür etmək lazımdır.
5.3.2. Yazma çətinlikləri
Müəyyən qədər spesifik xüsusiyyətlərə malik elmi dil ilə üzləşən tələ-
bəyə bu dildə yazma müəyyən dərəcədə çətin gəlir. Media zamanında,
informasiya mübadiləsinin gücləndiyi bir dövrdə qısa mətnlərlə əlaqəyə
girən gənclər üçün əhatəli mətnlərin yazılması dəbdən düşməkdədir.
Müxtəlif anlayışlar üçün isə internetdən axtarıb hazır mətn tapmaq
mümkündür.
Yazmağa maraq yaratmaq strategiyasını inkişaf etdirmək üçün tələbənin
kritik refleksiyası, yəni özünü dərk etməsi vacibdir. Yazma probleminin
səbəbini aşağıdakı emosional hallarla əsaslandırmaq olar [70]:
Bu nə isə mənasız səslənir;
Boş səhifədən qorxmaq;
Mən tənbələm, intizamım yoxdur və zəhmətdən qaçıram;
Nə isə səhv deməkdən və ya yazmaqdan qorxuram;
Başqaları mənim haqqımda pis fikirləşə bilərlər;
Yazdığım mətn mənim səviyyəmi göstərəcək.
Dostları ilə paylaş: |