Yazma metodikası
115
Buradan göründüyü kimi, elmi işi uğurlu yazmağın sirri əl qabiliyyəti
ilə bağlı deyil. Kreativ yazmaq üçün optimistik yanaşma vacibdir. Şəxsi
yazma qabiliyyəti ilə bağlı bütün imkanların üzə çıxması üçün əlverişli
atmosferin yaradılmasına ehtiyac vardır. Digər tərəfdən kreativlik
texnikalarına yiyələnmək lazımdır. Burada söhbət koqnitiv vərdişlərdən
gedir. Yalnız neqativ düşüncələri (“vaxtım yoxdur” və ya “onsuz da
alınmayacaq”) müsbətə çevirdikdən sonra müəllif daxili rahatlıq əldə edir
və kreativ düşünmə fazasına daxil olur.
Kreativ yazma fikirlərin formalaşmasında müəyyən qədər sərbəstlik
tələb etsə də elmi işlərin yazılmasında bu sərbəstlik qoyulmuş şərtlər çərçi-
vəsində baş verməlidir. Məsələn, elmi işin adının formulə edilməsində
onun dəqiqliyinə ciddi riayət etmək lazımdır. Əksər halda başlığı oxuyan
şə
xs işə marağını itirə bilər. Çox vaxt titul vərəqində sualların verilməsi
fikir çaşqınlığına aparıb çıxara bilər. Ona görə də, titul vərəqinin tərtibi
izahedici olmalıdır.
Tələbə ali məktəbdə təhsil aldığı müddətdə əsas diqqətini keyfiyyətli
biliklərin əldə olunmasına yönəldir. Burada əsas iş ədəbiyyatlarla işlə-
məkdən ibarət olur. Elmi dildə yazma prosesi isə çox vaxt böyük kurs
layihələrinin və buraxılış işlərinin tərtibi zamanı qarşıya çıxır. Bu zaman
tələbələrin hansı səviyyədə yazma qabiliyyətinə malik olmaları üzə çıxır.
Bir çox hallarda tələbələrə qoyulmuş tapşırıq çərçivəsində işin tələb olunan
səviyyəsi aydın olmur. Onların çoxu ilk dəfə olaraq elmi mətnin tərtibi ilə
qarşılaşır və səhv təssəvürə malik olurlar. Tələbələrin fikrincə elmi iş
yazma yalnız oxuduqlarını öz sözləri ilə ifadə etməkdən ibarətdir. Bu isə
səhvdir. Elmi işin yazma–təkmilləşdirmə–korrektə prosesləri əsasında mey-
dana gələn bir əsərin olmasını onlar çox vaxt gec anlayırlar. Belə hallar
tələbənin indiyə qədər yazma qabiliyyətinin inkişafına yol açan imkanlar
qıtlığı ilə bağlıdır. Ayrı–ayrı sahələrdə tələbələr aşağıdakı yazma prob-
lemləri ilə üzləşə bilərlər:
İlkin fazada tələbələrə onlardan çox vaxt hansı əqli işin tələb
olunması tam aydın olmur. Məsələn, ədəbiyyatın araşdırılmasında müx-
təlif yollar mümkündür. Verilmiş mövzu ətrafında ədəbiyyatlar ya
sadəcə tapılıb toplana və referat şəklinə salına bilər, ya da tənqidi−analiz
edilərək təsvir edilə bilər.
Yazma metodikası
116
Mövzunun dəqiq sərhədlərinin müəyyənləşdirilməməsi tələbənin
verilmiş vaxt çərçivəsində işin keyfiyyətlə yazmasına imkan vermir. Bu
ə
dəbiyyatların tapılması və seçilməsində də özünü göstərir.
Mətnin yazılmasında onlar çox vaxt elə ilk andan ədəbiyyatlardan
oxuduqları mətnlərin oxşarını yazmağa cəhd edirlər. Bunun mümkün
olmadığını anlamayan tələbə yaranan problemləri özünün qabiliy-
yətsizliyi kimi qiymətləndirir. İlkin yazılan mətnin korrektə edilməsi
metodlarını bilməmək işin gedişini daha da çətinləşdirir. Onlar
bilməlidirlər ki, mətn ilkin olaraq qaralama şəklində yazılır, sonra
tədricən düzəlişlər edilərək təkmilləşdirilir və lazımi səviyyəyə salınır.
Mətnin başqaları tərəfindən vaxt aşarı tənqidi oxunulmasına imkan
yaratmaqla belə problemlərin aradan qaldırılmasına nail olmaq olar.
Tələbə kənardan olan tənqidləri mənfi hal kimi yox, onun işinin
mükəmməlləşdirilməsinə bir vasitə kimi qiymətləndirməlidir.
Orta məktəb təhsil prosesində sərbəst elmi mövzularda işlərin yazılması
çox az tədris olunduğundan, tələbələrdə yazma kompotensiyasının inkişafı
ali məktəblərin üzərinə düşür. Burada söhbət sadəcə işin formal qaydalara
uyğun tərtib olunmasından yox, ideyanı əslində sərbəst işləməklə dəqiq,
məntiqi və kommunkativ şəkildə mətnə çevirməkdən gedir. Əsasən,
ixtisasdan asılı olaraq mətnlə intensiv işləyən tələbələrin sistematik olaraq
yazma vərdişlərinin genişlənməsi tədris olunan fənlərin tərkib hissəsinə
çevrilməlidir. Yalnız ixtisas fənləri ilə əlaqədə tələbə həmin sahədə
mükəmməl mətnlərin tərtibinə nail ola bilər. Bu baxımdan, tələbələr ali
məktəb tədris prosesində elmi işin tərtibi üsulları ilə bərabər yazmanın
üstünlüklərini də öyrənməlidirlər.
5.3.3. Kreativ yazma texnikası
Kreativ yazma zamanı tətbiq olunan metodların köməyi ilə yazma
blokadasını aradan qaldırmağa, motivasiyanı və yazma təcrübəsini artır-
mağa şərait yaradılır [70]. Bunları əldə etmək üçün yazma prosesində
beynin hər iki hissəsinin fəaliyyətini aktivləşdirən əməliyyatlardan
(terminoloji və şəkili informasiyaların emalı) istifadə etmək lazımdır.
Yazma metodikası
117
Son illər ərzində kreativ yazmaq üçün müxtəlif metodlar işlənərək
tətbiq olunmuşdur. Bu metodlar humanitar sahələr (jurnalistikada geniş
yayılmışdır) üçün işlənsə də, elmi mövzuların işlənməsində onlardan hər
kəs istifadə edə bilər. Növbəti bölmədə bu metodlar haqqında qısa məlumat
verilir.
5.3.3.1. İdeyaların qeyd olunması
İ
deyaların toplanması və qeyd olunması (və ya ingl. Brainwriting)
adlanan kreativ yazma texnikası adətən qrup şəklində işləyəndə geniş tətbiq
olunur (şəkil 5.4). İdeyaların qeyd olunması metodunda hər bir iştirakçı
ideyalarını rahat toplaya və yaza bilir. Bu metodun tətbiqi zamanı ideya-
ların ərsəyə gəlməsinə mane olan bütün faktorlar minimallaşdırılır və digər
tərəfdən bütün kombinasiyalarının yaradılmasına kömək edə biləcək
amillər təmin olunurlar. İştirakçılar heç nədən çəkinmədən ideyalarını irəli
sürərək digərləri ilə kombinasiya etməlidirlər. İdeal halda bir–birlərinin
ideyalarından inspirasiya alaraq iştirakçılar qarşılıqlı ideyaların birgə
istehsalına müsbət təsir göstərirlər.
Şəkil 5.4. Qrup şəklində ideyaların işlənməsi.
Dostları ilə paylaş: |