MergedFile

İş
in prezentasiyası 
 
 
  127 
ə
dəbiyyat natiqlik sənətinin qayda və şərtlərinin sadələşdirilməsinə gətirib 
çıxarır.  Sözlə  ifadə  haqqında  elmin  ənənəvi  önəmli  olan  hissəsi  stilistika 
ə
dəbiyyat  nəzəriyyəsinin  bir  hissəsinə  çevrilir,  qalan  hissəsi  isə  praktiki 
ə
həmiyyətini itirir.   
Yalnız  sonralar,  XX  əsrdə  ritorika  Avropada  yenidən  gündəmə  gəlir. 
Ritorikanın  Avropada  baş  verən  inkişafı  Amerika  Birləşmiş  Ştatlarından 
yan keçir. Amerika ritorikası XVIII əsrdə amerika məktəblərinə böyük təsir 
göstərir.  XIX  əsrdə  amerika  Universitetlərində  ritorika  üzrə  təhsil  böyük 
dəyişikliyə məruz qalır.  
Çağdaş dövrdə sosial kommunikasiyanın müxtəlif sferaları arasında elə 
də  böyük  fərq  qalmayıb.  Ənənəvi  ritorikanın  tərkib  hissəsi  olan  siyasi, 
hüquqi,  bayram  və  dini  çıxışlara  yeniləri–akademik,  iş  və  publisistik 
ritoriklar  da  daxil  olur.  Hal  hazırda  nə  qədər  kommunikasiya  növləri 
mövcuddursa,  bir  o  qədər  də  ritorika  növləri  hökm  sürür.  Hər  bir  dövrdə 
ictimai şüura təsir edənlər arasında nitq kommunikasiyası dominantlıq edir. 
Ona  görə  də,  onları  öyrənən  fənlərə  maraq  artır.  Hal-hazırda  bu  kütləvi 
informasiya vasitələri, siyasi və işçi ritorikalardan ibarətdir. 
Ritorika  nəzəri,  tətbiqi  və  tematik  olaraq  fərqlənir.  Nəzəri  ritorika 
keyfiyyətli nitqin təşkilinin elmi araşdırılması, tətbiqi ritorika isə qayda və 
qanunauyğunluqların,  həmçinin  ən  uğurlu  çıxış  nümunələrinin  axtarışı  ilə 
məşğuldur.  Tematik  ritorika  bir  vacib  mövzu  ətrafında  müxtəlif  yazılı  və 
ş
ifahi  ədəbiyyatların  toplanmasından  ibarətdir.  Misal  üçün  ABŞ-da  geniş 
yayılmış, prezident seçkisində istifadə olunan ritorikanı göstərmək olar. 
  
6.2. Şifahi prezentasiyaya qoyulan tələblər 
Ş
ifahi ifadə və yazılı mətn bir-birindən kəskin fərqlənirlər. Yazılı mətnin 
vahidi  ayrı-ayrı  sözlər  və  cümlələr  olduğu  halda,  şifahi  mətndə  ifadələr, 
şə
rh  və  bəyanatlar  önəmli  rol  oynayır.  Burada,  ifadə  təkcə  sözlə  yox, 
həmçinin  jest,  gülümsəmək,  hətta  susmaq  da  ola  bilər.  Yazılı  mətn 
məlumatı  sadələşdirir,  onu  daha  konkret  və  hətta  səthi  edir.  Şifahi  dilə 
paralinqvistik  vasitələr  (intonasiya,  sifətin  mimikası,  jestikulyasiya  və 
bədənin hərəkəti) də daxil olaraq onu daha canlı edir.   
  Şifahi çıxış zamanı natiqləri üç qrupa bölürlər: “bəzilərini dinləmək olar, 
digərlərini  dinləmək  mümkün  deyil,  üçüncüləri  dinləməmək  mümkün 

---

Işin prezentasiyası 
 
 
 
128 
deyil” [29]. Prezentasiya zamanı çıxışçının gözlərini mətnə zilləyərək onu  
monoton  oxuması  auditoriyaya  qarşı  hörmətsizlik  sayılır.  Belə  halda 
emosional ifadə və çıxışın aydınlığı itir.   
Hələ  qədim  Yunanıstanda  kağız  əsasında  danışmaq  yüksək  olmayan 
siyasi  mədəniyyətin  əlaməti  sayılırdı.  Ona  görə  də,  orada  şagirdlərə  nitq 
mədəniyyəti,  publika  qarşısında  inamlı  və    dəlillərlə  çıxış  etməyin 
vərdişlərini öyrədən sofistika və ritorika müəllimləri yüksək qiymətləndiri-
lirdilər.   
Ş
ifahi prezentasiya elmi tədqiqat işinin nəticələrinə maraq oyatmalı, işin 
ə
sas  nəticəsinin  asan  başa düşülməsinə  kömək  etməli  və  elmi  diskusiyaya 
şə
rait  yaratmalıdır.  İxtisas  üzrə  bilikdən  əlavə  tədqiqatçının  çıxışı  zamanı 
onun  çıxışetmə  və  prezentasiya  qabiliyyəti  də  publika  tərəfindən  qiymət-
ləndirilir. Şifahi prezentasiya üç əsas amildən asılıdr: mətn, vizual köməkçi 
vasitələr və çıxış stili [59, 77].   
Prezentasiya sözünün məzmununa görə, o, elmi işin dəyərini publikaya 
yüksək şəkildə nümayiş etdirməlidir. Prezentasiyanın keyfiyyəti hər şeydən 
öncə  onun  quruluşu  və  struktur  tərkibindən  asılıdır.  O,  eyni  zamanda 
yüksək dərəcədə  məntiqi və konsekutiv (ardıcıl) şəkildə tərtib olunmalıdır. 
Çıxışın əvvəlində tədqiq olunan problem və tədqiqat hipotezi təyin oluna-
raq, çıxışın gedişində vizuallaşdırılmış nəticələrin köməyi ilə dinləyicilərin 
diqqətini cəlbedəcək şəkildə nümayiş etdirilir (şəkil 6.1). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 6.1. Prezentasiya fazaları [60]. 
 
Dinləyiciləri  çıxışa  maraqlandırmaq  üçün  auditoriyada  oturanların  orta 
bilik səviyyəsi prezentasiyanın hazırlanması zamanı nəzərə alınmalıdır.  Bu 

---

İş
in prezentasiyası 
 
 
  129 
nə qədər dəqiq aparıla bilərsə, bir o qədər də maraqlı çıxışa nail olmaq olar. 
Çıxış  zamanı  verilmiş  vaxt  limitinə  riayət  olunmalıdır.  Birinci  dəfə  çıxış 
edənlərə  öncədən  sınaq  çıxışını  məşq  etmə  məsləhət  görülür.  Vaxtın 
uzadılmasına  yol  verilsə  də,  o  dinləyicilərdə  müsbət  fikir  yaratmır.  Sonda 
vaxt darlığını hiss edən məruzəçi danışıq tempini artırmaqla vaxtı idarə edə 
bilər. 
Hazırlıq  zamanı  aşağıdakı  köməkçi  suallardan  istifadə  etmək  məsləhət 
görülür [60]: 
- Kimlər  prezentasiyada  iştirak  edəcəklər  (iş  yoldaşları,  elmi  işçilır, 
konfrans iştirakçıları və s .) ? 
- Publikanın  xüsusi  bilik  səviyyəsi  necədir?  Hansı  sahələrə  üstünlük 
vermək olar? 
- Prezentasiya  üçün  hansı  köməkçi  vasitələrdən  istifadə  etmək  olar? 
(Proyektor, bimer, poverpoint,  flipçart, və s.). 
- Prezentasiya üçün nə qədər vaxt ayrılıb? 
- Sonda muzakirə nəzərdə tutulubmu?  
 
6.3. Şifahi prezentasiyanın elementləri 
Hər bir çıxış müəyyən tələblərə cavab verən bir neçə hissədən ibarətdir. 
Çıxış hissələri aydın dərəcədə ayırd edilə bilən olmalıdır: 
  Başlıq:  Bu  yalnız  dinləyicilərdə  maraq  oyatmaq  üçündür,  işin 
məğzini  tam  ifadə  etməməlidir.  O,  imkan  daxilində  cəlbedici  və  qısa 
formulə edilməlidir. 
 İşin strukturu: Publika çıxış zamanı gözlənilən informasiya axınının 
ardıcıllığı  haqqında  məlumat  alır.  Çıxış  prosesində  mündəricatın 
təkrarən göstərilməsi dinləyicinin orientasiyasına kömək edir. 
 Giriş:  Burada  araşdırılan  elmi  sahə,  əsas  problem  və  elmi  işin 
məqsədi müəyyən olunur. 
 Material və metodlar: Metodiki elmi işlərdə, izahı vacib olan, hər bir 
detala yanaşmalar dəqiq göstərilir.    
 Nəticə və müzakirə: Bu hissədə əsas nəticələr, əldə olunan faktların 
təhlili  və  interpretasiyalar  çox  kiçik  sayda  misallar  əsasında  publikaya 
izah edilir. 

---