MergedFile
Yüklə 458,33 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Principi istorije
175 Boris Milosavljević Principi istorije Za razliku od Misli Božidara Kneževića i anegdota o njegovom životu, filozofsko- istorijska dela koja je napisao nisu bila poznata široj javnosti. Rukopis (pretpostavlјamo) prve knjige Principa istorije priložio je uz svoju prijavu na konkurs za profesora istorije na Velikoj školi (1897), tvrdeći u prijavi da se u rukopisu nalazi razlog njegovog polaganja prava na mesto redovnog profesora na Katedri istorije novog veka. Iako Knežević nije bio izabran, prvi tom Principa istorije (Red u istoriji) objavlјen je naredne godine (1898), zahvalјujući ministru prosvete i crkvenih poslova, Andri Đorđeviću, koji je opredelio sredstva iz Fonda Dimitrija S. Nikolića Belјe za štampanje, kao i Ljubomiru Nediću, profesoru filozofije na Velikoj školi, koji je dao pozitivnu ocenu Kneževićevog dela, kako u pozivu na pretplatu navode Zarija R. Popović, statističar, i Jovan Miodragović, referent Ministarstva prosvete: „Ovo je delo, prema oceni dr Ljubomira Nedića, ministar prosvete pomogao iz novoga fonda Dimitrija S. Nikolića-Belјe. Knjiga će biti gotova do kraja maja meseca“ (Delo 4/16. januar1898, 349). 49 U zahvalnici na početku knjige, Knežević, međutim, ne spominje Ljubomira Nedića, već zahvalјuje ministru i prijatelјima, uklјučujući i Mileta Pavlovića Krpu, koji je „vodio“ korekturu knjige. U pozivu na pretplatu daje se kratko i jezgrovito objašnjenje značaja knjige i pobuda da bude napisana i objavlјena, koje je, u osnovi, pretpostavlјamo, sastavio sam Knežević. Navodi se da se istorija obično predstavlјa samo kao spisak imena lјudi i mesta i registar svetskih događaja „bez unutrašnje veze, bez uzročnosti“, odnosno „bez naučne osnovice“. Navodi se i motivacija autora da napiše ovo delo: „Smatrajući istoriju kao jednu nerazdvojnu celinu, pisac se odlučio da ovo delo napiše“. Prevodi Baklovih i Dreperovih dela sa engleskog 50 „odviše su nedovolјni za širenje ovako važnih, ozbilјnih i naučnih istorijskih pogleda“, što je „nagnalo pisca da popuni ovu prazninu“. U kratkom predgovoru Knežević govori da je „istorija još puna mraka i maglovitih isparavanja lјudske krvi i lјudskog znoja, prosipanih po zemlјi hilјadama godina u borbi za život, i borbi za istinu i pravdu“. Miloš Trivunac, germanista, koji je svoju akademsku besedu (nakon izbora za pravog člana SKA) posvetio Boži Kneževiću (2. septembar 1940), čiji je bio učenik, a potom i mlađi kolega u Prvoj beogradskoj gimnaziji, zaklјučuje da je Knežević „smatrao naučnu istoriju kao jedinu i pravu filozofiju“. 51 Ovde pod naučnom istorijom ne treba 49 Kneževićev kratki predgovor prvog toma je iz jula 1898 godine. 50 Džon Uilјim Dreper [John William Draper], Istorija umnog razvića Jevrope, 1 (prev. Mito [Dimitrije – Mita] Rakić sa londonskog izdanja [1864], objavlјeno prvo u Vili 1868), Srpsko učeno društvo, Beograd 1871, [History of the Intellectual Development of Europe (Harper and Brothers, New York 1862) Bell and Daldy, London 1864]; Henri Toma Bokl [Henry Thomas Buckle ], Istorija civilizacije
engleskog preveo Čedomilј Mijatović, Deo prvi, Delo je ovo nagrađeno iz književnog fonda Ilije Kolarca, Državna knjigopečatnja, Beograd 1871, Henri Tomas Bekl [Henry Thomas Buckle], Istorija civilizacije
England, 2 vols, John W. Parker & Son, London 1857–61]. Alimpije Vasilјević uzima za osnovu svoje teorije istorije učenje Drejpera i Bakla (Bekl, Bokl, Boklј). 51
Miloš Trivunac je nakon Velike škole, kao državni pitomac u Minhenu, doktorirao (magna cum 176 Božidar kKnežević (1862–1905): biografija, delo, kritika i recepcija podrazumevati kritičku istoriografiju, već naučno, pozitivistički, utemelјenu istoriju koja traga za zakonima istorije. Svojim delom Knežević želi da pomogne osvetlјavanju „mračne oblasti kakva je istorija“ kako bi pomogao da se osvetli i prokrči daleki čovekov put kroz istoriju „da bi njim sigurnije i svesnije išao krajnjem smeru svome – pravdi i istini“. Prema Kneževiću, čovečanstvo će postati na „vrhuncu razvitka svoje istorije: familijarni savez slobodnih i čistih lјudi“ (Knežević, 2002a, 277). Pravda, istina i sloboda su liberalna načela, koja neprestano ponavlјa Vladimir Jovanović, vodeći ideolog liberalizma u Srbiji. Vladimir Jovanović je naglašavao posebnost slobode kao vrednosti veoma različite od jednakosti i dosledno se zalagao za slobodu pojedinca i društvene grupe, i zbog toga zastupao integralni parlamentarizam, nasuprot radikalizmu i revolucionarnim metodama. Liberali nisu odvajali filozofiju, nauku i politiku. Liberalna načela Knežević postavlјa kao cilј čovečanstva i želi da, utemelјujući istoriju kao pozitivnu nauku (po uzoru na prirodne nauke), osvetli put prema ovim idealima. Knežević sledi spenserovski pozitivizam, koji društvene nauke pokušava da objasni po analogiji sa onim prirodnim, kao i Drejperov i Baklov projekat istorije, koji je Knežević preveo na srpski (Bekl 1891). Prvi zakon kojim počinje prvu knjigu Prinicpa istorije zakon je reda: „Jedan od osnovnih zakona koji su isti za celu prirodu i za sve stvari lјudske jeste zakon reda. Jednim istim redom idu stvari u celoj spolјnoj prirodi i u procesu individualnog i društvenog života lјudskog, u procesu materije i u procesu duše i duha“ (Knežević 1898, 1). Knežević originalnosti pretpostavlјa naučnost. Podrazumeva oslanjanje na dostignuća prethodnika na način prirodnih nauka. Knežević postavlјa aksiome (pre hipoteze), misli, koje su navedene kao naslovi poglavlјa, iz kojih stupnjevito izvodi svoja naredna stanovišta. Za razumevanje Kneževićevog filozofskog sistema, bolјim od sažimanja i obrazlaganja ionako jasnih hipoteza koje se nalaze u naslovima poglavlјa oba toma Principa istorije, pokazuje se problemski pristup, preko kritičke analize koju su ostavili njegovi savremenici. Branislav Petronijević je objavio veoma detalјnu analizu Principa istorije u Delu (1898). U svojoj pristupnoj akademskoj besedi Nikola Vulić, koji je došao na Veliku školu u vreme kada Knežević nije bio izabran, polemiše kasnije sa Kneževićevim shvatanjima i u opreci prema njima iznosi svoje gledište o pitanju da li je istorija nauka (kao što su prirodne nauke) i da li postoje istorijski zakoni nalik zakonima u prirodi. Ksenija Atanasijević (inače vrlo nepouzdana u pogledu podataka) više je promišlјala u slobodnim asocijacijama nego što je tumačila stavove Božidara Kneževića. I kod Vladimira Vujića (Kneževićev đak kao i filozof Svetomir Ristić) ima više nadogradnji nego tumačenja Božidara Kneževića. Posebno je nepouzdana i proizvolјna marksistička interpretacija (Miloš Savković, Dušan Nedelјković, Dragan Jeremić, Andrija Stojković), kao i onih koji se na nju bez provere oslanjaju. Cela priča o palanci koju je Skerlić naglašavao da bi istakao svoja politička uverenja i postigao što bolјi stilski efekat prihvata se zdravo za gotovo i dalјe nekritički ponavlјa. Treba imati u vidu da Skerlić, pretpostavlјajući stil činjenicama, nije uvek sasvim laude) iz francuske filologije (i engleske i nemačke filologije kao sporedne grupe). Redovni član SKA postao je 1939. godine. Za vreme rata obavlјao je dužnost ministra prosvete. Strelјan je 1944. godine. Nјegovo izlaganje o Kneževiću nije posebno štampano. Yüklə 458,33 Kb. Dostları ilə paylaş:
|