Merkez laboratuvari

2.TIBBİ MİKROBİYOLOJİ TEST REHBERİ

2.1.LABORATUVARDA SÜREÇLER

Tıbbi Mikrobiyoloji Laboratuvarı işleyiş süreci üç farklı aşamadan oluşur.

Analiz öncesi (Preanalitik) süreç

Analiz süreci

Analiz sonrası (Postanalitik) süreç

2.1.1.Analiz öncesi (Preanalitik) süreç
Mikroskobik inceleme, Kültür ve Seroloji

Preanalitik Süreç Basamakları

1- İstemin yapılması

2- Otomasyon kaydı

3- Barkotun basılması

4- Örneğin alınması

5- İstem formunun doldurulması

6- Örneğin laboratuvara taşınması

7- Örneğin kontrol ve kabulünün yapılması (Otomasyonda)

8- Kabul kriterine uymayan örneklerin ayrılması

9- Kabul kriterlerine uymayan örnekler için numune red formunun doldurulması

10- Kabul edilen örneklerin çalışma birimlerine göre ayrılması

(Bakteriyoloji, Seroloji, Mikroskobi, vb.)

11- İlgili birimlerin örnekleri alması ve çalışma için hazırlık yapılması 

2.1.2.Analitik süreç 

Seroloji

Brusella testi manuel olarak elle, diğer testler ise cihazlarda çalışılmaktadır.

Seroloji Analitik Süreç Basamakları

1- Cihazın çalışmaya hazırlanması

2- İnternal kalite kontrolünün,  gerekiyorsa kalibrasyonların yapılması

3- Kontrol ve kalibrasyonların uzman tarafından değerlendirilmesi

4-İnternal kalite kontrolü ve kalibrasyon değerleri  geçerli ise; serumların veya diğer numunelerin cihaza yüklenmesi ve çalışmanın başlatılması

5- Cihazlar çalışırken gerekli takibin yapılması

6-Sonuçların kontrolü ve sonuçlar test tekrar kriterlerinde çıkarsa numunenin tekrar çalışılması

7-Dış kalite kontrol sonuçlarının takibi ve hatalı sonuçların düzeltilmesine ait çalışmaların yapılması

Kültür, Mikroskobi

Analitik süreç şu basamaklardan oluşmaktadır.

1- Uygun besiyerlerine ekim

2- Direkt boyasız mikroskopi

3- Boyalı mikroskopi

4- Günlük petri takibi ile üreme kontrolü

5- Mikroorganizmanın tanımlanması

6- Antibiyotik duyarlılık testi çalışılması

7- İnternal kalite kontrollerinin yapılması (Besiyerleri, antibiyotik diskleri vb)
2.1.3.Analiz sonrası (Postanalitik) süreç

1-Sonuçların uzman tarafından değerlendirilerek raporlanması,

2-Kritik örneklerdeki üremenin ve serolojik testlerdeki pozitifliklerin (Bknz. Panik Değer Listesi) birimlere bildirilmesi,

3-Anlamlı üreme olması durumunda bildirilecek antibiyotiklerin kısıtlanması ve onaylanması

4- Sonuçların raporlama sürelerinin kontrolü

5- Zamanında raporlanamıyorsa  nedeninin araştırılıp giderilmesi

6- Preanalitik  hataların düzeltilmesine ait çalışmaların yapılması

7- Analitik hataların giderilmesine ait çalışmaların yapılması

8- Aylık verimlilik analizleri ve kalite performans kriterlerinin takibi

9-Laboratuvar kaynaklı bulaşıcı hastalıklar ile bildirimi zorunlu hastalıkların İl Sağlık Müdürlüğü’ne bildirimi

2.2.TESTLERİN ÇALIŞILMASI

2.2.1.Test Girişleri

i.Doktor tarafından istenen test adı veya test kodu ile hastane otomasyon sisteminden giriş yapılır.

ii. Poliklinikten başvuran hastalar kayıt bankolarından testlere ait barkotlarını alır.

iii.Hastalar “Kan Alma” birimlerine yönlendirilir.

iv. Acil servis ve yataklı servislerde ise barkotlar görevli sekreterler tarafından çıkarılır.

2.2.2.Numune Alımı ve Laboratuvara Ulaştırılması

i.Polikliniklerde “Kan Alma” birimine gelen hastalara ismi sorularak kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra barkotları kan alma birimi hemşireleri tarafından okutulur. Böylece numune alım tarihi ve saati LİS'e (Laboratuvar enformasyon sistemi) kaydedilmiş olur.

ii.Testlere uygun tüpler seçilerek barkot etiketleri tüplerin üstüne yapıştırılır. Antikoagülanlı tüplere alınan örnekler pıhtılaşmayı önlemek için 5-6 kez yavaşça alt-üst edilerek karıştırılmalıdır.

iii.Alınan kan örnekleri görevli personel tarafından taşıma kapları içerisinde laboratuvara ulaştırılır. Acil servis ve yataklı birimlerde kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir.

iv.Damar yolu açık ve damar içi sıvı veriliyorsa diğer koldan kan alınır. Daha sonra barkotlar okutularak LİS'e kaydedilmesi sağlanır.

v.Kat personeli tarafından numuneler laboratuvara ulaştırılır.

Kan Almada Uyulması Gereken Önemli Kurallar

1. 
   Kan, istenen testlere uygun tüplere alınmalı ve numune barkotları doğru tüplere, doğru biçimde yapıştırılmalıdır (Şekil 1 ve 2).
   
2. 
   Kan merkezine kan grubu ve çapraz karşılaştırma için gönderilen kan örnekleri için önce tüpün üzerine, barkot yapıştırılmalıdır.
   
3. 
   Vakumlu tüplerde özellikle sitratlı ve EDTA’lı tüplerde tüp üzerinde görülen çizgiye kadar kan alınmalıdır.
   
4. 
   Numune alınma zamanı LİS’e mutlaka kaydedilmelidir.
   
5. 
   Alınan kanlar bekletilmeden laboratuvara gönderilmelidir.
   

.

Şekil 1: Doğru barkotlama Şekil 2: Hatalı barkotlama

Barkotun tüplere hatalı yapıştırılması cihazın hasta bilgilerini okuyamamasına ve testlerin sonuçlanma sürelerinin uzamasına neden olmaktadır.

Numunelerin Alınması İçin Kullanılan Materyaller

i.Sarı Kapaklı Jelli tüp

Çalışılan ELİSA testleri: HbsAg, Anti Hbs, HbeAg, AntiHbe, AntiHCV, AntiHIV

Çalışılan Nefelometre testleri: ASO, CRP, RF, IgE

ii.Mavi Kapaklı Sitratlı Tüp

Çalışılan Koagülometre testleri: PT, APTT, INR, Fibrinojen, D-Dimer.

iii.Taşıma Besiyeri

Stuart Transport Besiyeri

Kullanıldığı yerler: Boğaz kültürü, Burun kültürü, Yara sürüntüsü, Vajinal sürüntü

iv.Steril Kültür Kabı

Kullanıldığı durumlar: İdrar, Balgam, Steril Vücut Sıvıları, Abse örnekleri

iv.Kaşıklı Gaita Kabı (Çocuklar için)

Kullanıldığı durumlar: Dışkı kültürü, Parazitolojik inceleme

v.Kaşıksız Gaita Kabı (Erişkinler için)

Kullanıldığı durumlar: Dışkı kültürü, Parazitolojik inceleme

vi.Kan kültür şişesi

Kullanıldığı durumlar: Pediatrik, Aerop, Anaerop Kan kültürleri

2.3.RED KRİTERLERİ

Aşağıdaki koşullarda numune reddedilir.

Örnek kabulünde uygulanan red kriterleri:

• 
  Numunenin barkotsuz olması
  
• 
  Numunelere uygun olmayan barkotların yapıştırılması
  
• 
  Kan transfüzyon merkezinde çalışılan kan grubu istemleri için hemogram tüpünün etiketine hemşirenin el yazısı ile hasta isim- soy isminin yazılması, etiketin üzerine barkotun yapıştırılması ve istem formunda kanı alan hemşirenin isim ve soy isminin bulunması gerekmektedir.
  
• 
  İstenen teste uygun tüpe kan alınmaması
  
• 
  Kültür istemlerinin istem formu doldurulmadan gönderilmesi
  
• 
  Kültür istemlerinde steril olmayan kaplarda gelen örnek ( Gaita kültürü hariç)
  
• 
  Numunenin yeterli miktarda olmaması (kanın tüpün üzerinde işaretli çizgiye kadar alınmamış olması)
  
• 
  Numunenin laboratuvara transferinde gecikme ( > 2 saat )
  
• 
  Dökülen veya sterilliğini kaybeden örnekler
  

Kan numuneleri santrifüj edildikten sonra:

• 
  Aşırı hemolizli kan örnekleri
  
• 
  Aşırı lipemik kan örnekleri
  
• 
  Kan örneğinin serum kısmında jel parçacıklarının olması