Biyokimyasal parametrelerin belirli yarı ömürleri vardır. Bu süreden önce testin tekrarlanması hastalığın takibi açısından fayda sağlamayacaktır. Bu nedenle klinisyenler tarafından her testin minimum tekrarlanma süresinin bilinmesi oldukça önemlidir.
Tablo 3: Testlerin Minimum Tekrarlanma Aralıkları
TESTLER
|
ARALIKLAR
|
Üre, Kreatinin
|
1 Gün
|
Karaciğer Fonksiyon Testleri
|
3 Gün
|
Çinko (Zn), Bakır (Cu), fruktozamin
|
7 Gün
|
Lipid Profili; Kolesterol, Trigliserid, HDL Kolesterol
|
13 Gün
|
FSH, LH, Prolaktin, Testosteron, E2, SHBG
|
13 Gün
|
Tiroid Fonksiyon Testleri, TSH, FT4, FT3
|
13 Gün
|
Demir (Fe), Ferritin
|
14 Gün
|
AFP, CA 125, CA 19.9, CA 15.3, CEA, PSA
|
28 Gün
|
Progesteron, Renin, Aldosteron, Parathormon, IGF-1, GH
|
28 Gün
|
Vitamin B12, Folik Asit
|
60 Gün
|
HbA1c
|
60 Gün
|
25 OH Vitamin D
|
90 Gün
|
Not: Acil Servisten yapılan istemlerde bu sınırlamalar geçerli değildir.
|
1.4.LABORATUVAR İŞ AKIŞI 1.4.1.Testlerin Hastane Otomasyon Sistemine Girilmesi
Poliklinik, Acil birimi ve Servislerden hastane otomasyon sistemine giriş yapılarak tetkik girişleri yapılır ve böylece laboratuvar informasyon sistemi (LİS)’ne hangi testlerin çalışılacağı bilgisi gönderilmiş olur.
Laboratuvarda testlerin çalışma zamanı aşağıdaki gibidir.
a-) 7 gün 24 saat kabul edilen testler:
RUTİN BİYOKİMYA
|
|
HEMATOLOJİ
|
KOD
|
TETKİK ADI
|
|
KOD
|
TETKİK ADI
|
901500
|
Glukoz (AKŞ)
|
|
901620
|
Hemogram
|
901940
|
BUN
|
|
903400
|
Sedimantasyon
|
902210
|
Kreatinin
|
|
İLAÇ DÜZEYİ
|
900580
|
AST
|
|
KOD
|
TETKİK ADI
|
900200
|
ALT
|
|
901793
|
Fenobarbital
|
900210
|
Albumin
|
|
901795
|
Valprok Asit
|
900690
|
T.Biluribin
|
|
901796
|
Fenitoin
|
900692
|
D.Buluribin
|
|
901797
|
Karbamezapin
|
901390
|
GGT
|
|
|
|
902260
|
LDH
|
|
İDRAR
|
902190
|
CK
|
|
KOD
|
TETKİK ADI
|
900880
|
CK-MB
|
|
901780
|
Tam İdrar Tetkiki
|
900340
|
ALP
|
|
HORMON
|
900370
|
Amilaz
|
|
KOD
|
TETKİK ADI
|
901260
|
Fosfor
|
|
904010
|
Troponin I
|
901910
|
Kalsiyum (Ca)
|
|
900650
|
β - hCG
|
902090
|
Klor (Cl)
|
|
KAN KAZLARI
|
903130
|
Potasyum (K)
|
|
901920
|
Kan Gazı Analizi
|
903670
|
Sodyum (Na)
|
|
|
|
901180
|
Etanol
|
|
|
|
b-) Salı -Perşembe günüleri kabul edilen testler:
|
KOD
|
TEKKİK ADI
|
901460
|
HbA1 C
|
c-) Ayda bir (ay sonunda) çalışılan testler:
|
KOD
|
TEKİK ADI
|
902350
|
Lityum
|
d-) Hafta içi mesai saatlerinde kabul edilen testler (Resmi izinler hariç):
BİYOKİMYA
|
HORMON
|
HEMATOLOJİ
|
İDRAR
|
KOD
|
TEKKİK ADI
|
KOD
|
TEKKİK ADI
|
KOD
|
TEKKİK ADI
|
KOD
|
TEKKİK ADI
|
901500
|
Glukoz (AKŞ)
|
903470
|
Free T3
|
901620
|
Hemogram
|
901780
|
Tam İdrar Tetkiki
|
901500
|
Glukoz (Tokluk)
|
903480
|
Free T4
|
903400
|
Sedimantasyon
|
|
|
901520
|
OGTT
|
904030
|
TSH
|
901920
|
Kan gazları
|
|
|
901940
|
BUN
|
906880
|
Anti Tg
|
PLEVRAL MAYİ
|
SPOT İDRAR
|
902210
|
Kreatinin
|
903210
|
Prolaktin
|
901441
|
Glukoz
|
901500
|
Glukoz (spot)
|
904120
|
Ürik Asit
|
901280
|
FSH
|
902261
|
LDH
|
901940
|
Üre (spot)
|
903990
|
Trigliserid
|
902410
|
LH
|
903251
|
Total Protein
|
902210
|
Kreatinin (spot)
|
902110
|
Total Kolesterol
|
901160
|
Estradiol (E2)
|
900211
|
Albumin
|
904120
|
Ürik Asit (spot)
|
901580
|
HDL Kolesterol
|
903180
|
Progesteron
|
900373
|
Amilaz
|
900370
|
Amilaz (spot)
|
902290
|
LDL KOL
|
900650
|
β - hCG
|
902111
|
Total Kolesterol
|
903260
|
Kalsiyum (spot)
|
900580
|
AST
|
903930
|
Testosteron
|
903992
|
Trigliserid
|
901260
|
Fosfor (spot)
|
900200
|
ALT
|
903220
|
PSA
|
BOS
|
903240
|
Protein (spot)
|
903240
|
Total protein
|
902980
|
PTH
|
903240
|
Protein
|
904120
|
Ürik asit (spot)
|
900210
|
Albumin
|
903280
|
Free PSA
|
901500
|
Glukoz
|
903670
|
Sodyum (spot)
|
900690
|
Total Bilirubin
|
900250
|
AFP
|
902090
|
Klor
|
903130
|
Potasyum (spot)
|
900692
|
Direkt Bilirubin
|
902030
|
CEA
|
İLAÇ DÜZEYİ
|
902090
|
Klor (spot)
|
901390
|
GGT
|
900810
|
CA 125
|
901790
|
Fenobarbital
|
|
|
902260
|
LDH
|
900820
|
CA 15-3
|
901790
|
Valprok Asit
|
24 SAATLİK İDRAR
|
902190
|
CK
|
900830
|
CA 19-9
|
901790
|
Fenitoin
|
901500
|
Glukoz (24h)
|
900880
|
CK-MB
|
901220
|
Feritin
|
901790
|
Karbamezapin
|
901940
|
Üre (24h)
|
900340
|
ALP
|
901240
|
Folat
|
901790
|
Digoksin
|
902210
|
Kreatinin (24h)
|
900370
|
Amilaz
|
904150
|
Vit-B 12
|
|
|
904120
|
Ürik Asit (24h)
|
901260
|
Fosfor
|
901840
|
İnsülin
|
UYUŞTURUCU PANELİ
|
900370
|
Amilaz (24h)
|
901020
|
Demir
|
902170
|
Kortizol
|
901790
|
Amfetamin
|
903260
|
Kalsiyum (24h)
|
901040
|
Demir Bağ. Kap.
|
900480
|
Anti TPO
|
901790
|
Barbiturat
|
901260
|
Fosfor (24h)
|
901460
|
HbA1c
|
|
|
901790
|
Benzodiazepin
|
903240
|
Protein (24h)
|
901910
|
Kalsiyum (Ca)
|
|
|
901790
|
Kokain
|
903670
|
Sodyum (24h)
|
902090
|
Klor (Cl)
|
|
|
901790
|
Metamfetamin
|
903130
|
Potasyum (24h)
|
903130
|
Potasyum (K)
|
|
|
901790
|
Opiyat
|
902090
|
Klor (24h)
|
903670
|
Sodyum (Na)
|
|
|
901790
|
Metadon
|
|
|
901180
|
Etanol
|
|
|
901790
|
Fensiklidin
|
|
|
|
|
|
|
901790
|
Trisiklidin Antidepresan
|
|
|
|
|
|
|
901790
|
Tetrahidrokan-nabiol
|
|
|
|
|
|
|
901790
|
Extacy
|
|
|
Numunelerin Uygun Şekilde Alınması, Laboratuvara Ulaştırılması ve Örnek Alımı ile İlgili Kurallar -
Açlık kanı alınırken hastanın 8-12 saatlik aç olmasına (gece açlığı) dikkat edilir. Gündüz vakti aynı süre kadar sağlanan açlık, gece açlığına eşit değildir.
-
Hasta en az 15 dk kadar rahat bir pozisyonda olmalıdır.
-
Kolunda serum takılı olan hastalardan kan alınmamalıdır. Fakat serumla hastaya verilen madde dışında yapılacak analiz için serum takılı olmayan koldan kan alınabilir. Serumla verilen maddenin kan düzeyi ölçülecekse, serum akışı durdurulduktan 5 dk sonra kan alınmalıdır.
-
Kan enjektörle alınmışsa iğnesi çıkarıldıktan sonra tüpe yavaşça ve tüp kenarından kaydırılarak boşaltılmalıdır. İğne ince olursa, kan iğneden tazyikli olarak bir nevi püskürtme gibi boşaltırsa veya iğne, enjektör, kanın boşaltılacağı tüp ve numune alınacak bölge ıslak veya nemli olursa hemoliz meydana gelir. Bununla birlikte alınan kanın laboratuara gönderilmeden önce uzun süre bekletilmesi veya kanın santrifüj edilmeden buzdolabında bekletilmesi de hemolize neden olur.
-
Hemogram, Sedimentasyon, HbA1c ve koagülasyon tüplerine kan alırken işaret çizgisine kadar kan ile doldurulmasına dikkat edilmelidir. Eksik veya fazla kan doldurulmamalıdır. Kan alındıktan sonra tüp hafifçe alt-üst edilerek kanın antikoagülan sıvı ile karışması sağlanır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır.
-
Dirsekten 10-15 cm yukarı uygulanan turnike süresi 1 dakikadan fazla olmamalıdır.
-
Bulaşıcı hastalıklardan korunmak için kan alınırken vücudun herhangi bir yerine kanın bulaşmamasına dikkat edilmelidir. Ele kan bulaşması durumunda zefiranlı ve bol sabunlu su ile yıkanmalıdır.
-
Hasta mastektomili ise kan sağlam tarafından alınmalıdır. Çünkü mastektomi kan akımını engeller.
-
-
Örnek Türleri
Laboratuarımızda çalışılan başlıca örnek türleri; Serum, plazma, tam kan, spot idrar, 24 saatlik idrar, mayi (plevral, perikardiyal, vb.).
-
-
-
1.4.2.Örneklerin Uygun Şekilde Alınması
Polikliniklerden test girişleri yapıldıktan sonra çalışılacak olan testlere ait barkotlar kesilir ve hastalar bu barkotlarla kan alma odasına yönlendirilir. Bu birimde uygun örnek tüplerine barkotlar yapıştırılarak kan alma işlemi gerçekleştirilir. İdrar testleri için üzerine barkot etiketi yapıştırılmış idrar kapları hastalara verilerek tuvalete yönlendirilir, daha sonra hastalar bu idrar örneklerini örnek kabul birimine geri getirirler. Kan alma işlemi tamamlandıktan sonra hastalara sonuçların çıkış zamanı hakkında bilgi verilir.
Acil birimi ve Servislerden numunelerin alınması kendi birimlerinde yapılır. Bu birimlerde testlere uygun tüp ve kap seçimi yapılarak numune alma işlemi gerçekleştirilir.
Venöz Kan Alma
-
Kan alma odasına gelen hastanın tahlil için kesilen barkotları ilgili tüplere yapıştırılır ve kan alınma saatinin kayıt altına alınması için tüplerin üzerindeki barkotlar, barkot okuyucularla hastane otomasyon sistemine kayıt ettirilir. Daha sonra hastanın kan alma koltuğuna oturması söylenir ve kan alma işlem hakkında kendisini bilgi verilir.
-
Hastanın kolları açılır ve her iki antekubital bölge incelenir en belirgin venler hangi kolda ise kan alma işlemi için o kol seçilir.
-
Kan alınacak kol sandalye kenarı ile desteklenir, ön kol ekstansiyon ve dışa rotasyonda tutulur.
-
Dirseğin (10-15 cm) üst kısmından, venöz dönüşü engelleyecek şekilde turnike uygulanır.
-
Kan alınacak bölgedeki venler üzerine parmaklarla hafif darbelerle vurularak venlerin daha belirgin hale gelmesi sağlanır.
-
Seçilen vene girilecek nokta %70'lik alkol (izopropil alkol, etanol) veya %10'luk povidon iyot ile temizlenir.
-
Kolu temizlenen hastanın damar yoluna 15 derecelik açı ile girilir ardından turnike çözülür ve kan alınır. Eğer vakumlu sistemle kan alınacak ise kan alma sırası aşağıdaki gibi olmalıdır.
-
Kan kültürü şişeleri
-
Kırmızı veya sarı kapaklı serum tüpleri
-
Mavi ya da siyah kapaklı sodyum sitratlı tüpler
-
Yeşil Kapaklı heparinli tüpler
-
Mor kapaklı EDTA’lı tüpler
-
Gri kapaklı glikoz inhibitörlü tüpler
-
Kan alma işlemi bittikten sonra enjektör damardan çıkartılır ve yerine kanamayı önlemek için pamuk ve flaster yapıştırılır. Eğer enjektör ile kan alma işlemi gerçekleştiriliyorsa hemolizi engellemek için vene girildikten sonra kan enjektöre hızla çekilmemelidir. Ayrıca kan alındıktan sonra enjektör iğnesi çekilmeli, yavaş bir şekilde kan tüplere boşaltılmalı ve tüpler nazikçe 5-6 kez alt üst edilmeli ve çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır.
-
Hastanın genel durumu iyi ise kaldırılır, baş dönmesi vs. gibi bir durum varsa gözlem altında tutulur.
-
Alınan kanlar kan alma çalışanları tarafından anında pnömatik tüp taşıma sistemiyle ilgili laboratuara gönderilir.
Kapiller Kan Alıma
Yetişkin ve çocuklarda, kan elin parmak ucu veya kulak memesinin alt kenarından alınabilir. Bebeklerde ise topuktan veya ayak başparmağında alınabilir.
Kan alınacak bölge %70 izopropanol ile silinir ve alkol buharlaştıktan sonra bu bölge lanset ile delinir. İnsizyonun derinliği 2.5 mm’yi geçmemelidir. Kanın ilk damlası silinir ve ardından gelen damlalar uygun tüplere alınır. Kan akışını arttırmak için bölgeye masaj yapılmamalıdır.
Arteriyel Kan Alma
Arterial kan radial arter, brakial, femoral arter ve yeni doğanlarda umbikal arterden alınabilir. Arterial kan alımında turnike gerekli değildir. Uygun arter seçildikten sonra bu bölge temizlenir ve arter, elin 2. ve 3. Parmağı ile palpe edilir ve iki parmak arasından heparinize edilmiş enjektör ile artere girilir. Kan alındıktan sonra bu bölgeye 10 dakika basınç uygulanır. Ayrıca Enjektörün iğnesi kanın havayla temasını engellemek için bükülmeli ve buzun üzerinde hızlı bir şekilde laboratuara ulaştırılmalıdır. Kan en geç 15 dakika içinde analiz edilmelidir.
Spot İdrar Örneği Toplama;
Spot idrar günün herhangi bir saatinde alınan idrardır. Bununla birlikte mikroskobik inceleme, protein miktarı ve gebelik testi için konsantre olması nedeniyle sabah aç karna verilmesi tercih edilir. Hastada üretrit şüphesi varsa idrarın ilk 10 mL’si alınır. Mesane ve böbrek hastalıkları ile ilgili herhangi bir şüphe varsa orta akım idrar alınır (Orta akım idrar; hastanın idrarını başlangıçta tuvalete, ortasında bardağa ve kalan son idrarı tuvalet yaptığı idrardır).
24 Saatlik İdrar Örneği Toplama;
24 saatlik idrar analizi; böbreklerin süzme kapasitesi, yemekte tüketilen tuz miktarı ve böbrekten kaybedilen protein miktarı hakkında bilgi vermesi açısından önemlidir.
Numune toplarken dikkat edilecek hususlar;
-
Analizi yapılacak parametre uygun koruyucu maddeler (6N HCL asit vb.) idrar toplamaya başlamadan önce idrar toplama kabına konulmalıdır. İdrar toplama kapları temiz ve kuru olmalıdır.
-
Sabah uyanıldığında ilk idrar tuvalete boşaltılır. Bu andan sonraki yapılacak bütün idrarlar idrar toplama kabında biriktirilir. Ertesi sabah kalktıktan sonraki idrar da toplama kabına boşaltılır ve ışık geçirmeyen bir poşet içinde bekletilmeden laboratuara ulaştırılır.
-
İdrar; buzdolabı (2-8 °C) gibi serin ve karanlık bir ortamda tutulmalıdır.
-
Cuma ve Cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplanmamalıdır.
Çalışılacak parametrelere göre uygun tüp veya kap seçimi aşağıda gösterilmiştir. Buna göre hasta için daha önceden kesilen barkotlar ilgili tüp veya kaba yapıştırılır.
a) Sarı kapaklı jelli tüpte çalışılan parametreler;
(Glukoz, üre, kreatinin, ürik asit, ALT, AST, GGT, ALP, bilirubinler, protein, albumin, kolesterol, trigliserid, HDL, LDL, LDH, Ca, P, Na, K, Cl, CK, CK-MB, amilaz, demir, demir bağlama, etanol, lityum).
(TSH, FT3, FT4, E2, FSH, LH, AFP, Testesteron, Prolaktin, CEA, CA 15-3, CA 19-9, CA 125, Progesteron, Troponin I, Ferritin, Folat, Vit B12, β-HCG, PTH, Anti-TPO, Anti-Tg )
(Fenitoin, Fenobarbital, Valproik asit, Karbamazepin)
b) Mor kapaklı tüpte çalışılan parametreler
Hemogram, Kan Grubu, Cross-Match
-
Siyah kapaklı tüpte çalışılan parametreler
Sedimentasyon tüpü
-
İdrar kabında çalışılan parametreler
Spot idrar tetkikleri, Uyuşturucu paneli
1.4.4.Örneklerin Uygun Şekilde Transferi
Kan Alma odası ve diğer birimlerden alınan örnekler sürekli olarak pnömatik tüp sistemiyle biyokimya laboratuarına gönderilir. İdrar örnekleri ise en geç 30 dakikada bir laboratuarda olacak şekilde görevli personel tarafından taşınır.
Numunelerin Laboratuvara Kabul Edilmesi ve Ayrıştırılması
Örnekler laboratuara gelince test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon, vb. kontrolü yapılır. Uygun olmayan örnekler kan alma birimine geri gönderilir. Örneklerin laboratuara kabul saatinin kayıt altına alınması için örneklerin üzerindeki barkotlar, barkot okuyucularla hastane otomasyon sistemine kayıt ettirilir. Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalışılacak olan testler santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak biyokimyasal analizler, hormon analizleri için serum, koagülasyon testleri için plazma edesinde santrifüjü 4000 rpm 10 dakika döndürmek yeterlidir. İdrar mikroskopisi için sediment hazırlığında idrar örneği 2000 rpm 5 dakika döndürülür. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir.
-
-
-
-
Dostları ilə paylaş: |
