Mətanət yaqubqizi azərbaycan folklorunda tolerantliq və multikulturaliZM
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 ölkəsi ilə bağlıdır. İpəkqurdları haqqında ilk dəfə bizim eradan əvvəl 2600-cü ildə qədim Çin əlyazmalarında xatırlanırdı. Bu ölkə- nin cənub-qərbində yerləşən Şansi əyalətində aparılan arxeoloji qa- zıntılar zamanı bizim eradan əvvəl 2000-ci ilə aid olan ipəkqurdu- nun toxuduğu barama tapılmışdır” 1 . A.Hacıyev baramaqurdunun sirlərini saxlaya bilən çinlilərdən kənara necə sızdığını belə qeyd etmişdir: “İlk dəfə bizim eranın IV əsrində kiçik Buxaranın əmirinə ərə getmiş fədakar çinli şahzadə xanım saçlarının arasında gizlətdiyi ipəkqurdunun yumurtalarını ona hədiyyə gətirmişdir. Təqribən 200 il sonra, 552-ci ildə iki rahib Vizantiyanın imperatoru Yustinianın yanına gələrək ... Çindən ipəkqurdunun yumurtalarını gətirməyi təklif edirlər. İmperator razılaşdıqdan sonra rahiblər ... əsanın içərisində gizlədilmiş ipəkqurdunu Vizantiyaya gətirirlər... (Beləliklə - kursiv bizimdir) ipəkçilik dünyanın hər yerinə yayılır 2 ”. Əvvəlcə Orta Asiyaya, oradan İrana, sonra isə Azərbaycana. Şəki ipəyi dünyanın hər bir yerində məşhur olmuşdur. “Qeyri-maddi irs” siyahısına salınan ipək parçadan hazırlanan və Şəkidə istehsal olunan kəlağayılar, gülbəngilər və s. baş örtükləri bölgə əhalisinin məişətinə daxil olmuş və onların mərasimlərində tarixən də, hazırda da xüsusi rol oynamışdır. Baramaçılıqla bağlı bölgə əhalisinin çoxlu sayda inancları mövcuddur. Məsələn, udi folklorunda mövcud olan bir neçə inanc nümunəsini söyləmək yerinə düşər: *Baramaqurdunun tez yarpağa düşməsi üçün yarpaq tökü- lərkən ev sakinlərindən biri kümxananın 3 yaxınlığında bitən bir ağaca çıxıb qışqırardı. Bununla da guya ipəkqurdları oyanar və tez yarpağa çıxardılar. Əslində bu kimi inanclarla bağlı davranışlar bəzi hallarda müəyyən ənənəvi ayinlərin formalaşmasına, eyni və ya bənzər məqamlarda icra edilməsinə səbəb olur. *İpəkqurdunun canlanması dövründə adamlar bir-birinə 1 Bax: səh: 35-36. “Gələrsən-görərsən” ictimai-siyasi, elmi-kütləvi publisist jurnal. 2 Yenə orada: səh:35 3 Kümxana – baramaqurdunun bəsləndiyi yerin, binanın adıdır. 59 bostan bitkilərinin toxumunu, od və başqa şeylər verə bilməzdi. Yoxsa barama məhsul verməzdi. *Baramaqurdu ağarmağa başlardısa, bu, qurdun gözə gəl- məsi kimi başa düşülərdi. Ona görə də bir parça qızdırılmış kö- mürü içərisində su olan piyaləyə salıb baramanın üstünə gəlmiş adamların adını çəkərdilər. Kömür kimin adı çəkiləndə suyun dibinə batardısa, bununla da baramanın onun tərəfindən gözə gəlməsini müəyyən edərdilər. Bundan sonra kömür parçasını əzib küçəyə atar və yaxud kömürdən kümxananın qapılarına xaç çəkib, suyu küçəyə atardılar. Çox maraqlı faktdır ki, baramaqurdu ilə bağlı Balakən folk- lorunda da özünəməxsus nümunələr mövcuddur. *Balakən-Zaqatala bölgəsində bir qadın yazda barama qur- dunun toxumundan çıxması üçün qurdun toxumdan çıxma ərəfə- sində toxumu götürüb buğda və çörək qırıntıları ilə qarışdıraraq balaca bir torbaya tökür, ağzını sapla bağlayırdı. Toxum çıxacağı vaxt qadın sapı açır, torbanı öz dizinə bağlayırdı. Torba təsadüfən sap qırılıb aşağı düşənə qədər qadının dizinə bağlı qalardı. Bizcə, barama ilə məşğul olan qadın ona görə “toxumu götürüb buğda və çörək qırıntıları ilə qarışdıraraq balaca bir torbaya tökür, ağzını sapla bağlayırdı” ki, Azərbaycan mühitində xeyir, bərəkət rəmzi olan buğda və çörəyin sehrli gücü, yardımı ilə barama toxumu da bərəkətlənsin. “Toxum çıxacağı vaxt qadın sapı açır, torbanı öz dizinə bağlayırdı”. Bununla da sanki barama qurdlarına artıq oyanmağın, hərəkətə gəlməyin, işə başlamağın vaxtının çatdığını xəbər verirdi. Belə ki, istər ilkin inanclardan olan şamanizm, istər ən son inanclar olan səmavi dinlər, istərsə də qədim olduğu qədər də müasir olan, yəni bu günlərdə də öz aktuallığını itirməyən izoterika elmi bənzər varlıqlara təlqin yolu ilə onları bənzər ruhi və əməli fəaliyyətə sövq etməyin mümkün olduğunu qeyd edir. Bizcə, ona görə “torba təsadüfən sap qırılıb aşağı düşənə qədər qadının dizinə bağlı qalardı” ki, barama to- xumları son ana qədər onlara böyük inamın olduğunu anlasınlar. Günü bu gün də vəfat edən bir şəxsin xatirəsinə bəzi insanlar qollarına və ya boyunlarına qara lent bağlayırlar. Bu lent də özü 60 qopub düşənə qədər həmin insanların qolunda və ya boynunda qalır. Bu davranış da vəfat etmiş şəxsə göstərilən hörmət və diq- qətin simvolu hesab olunur. Müasir dövrümüzdə də məhərrəmlik- də, aşura günü bəzi insanlar məsciddə qollarına qara lent bağla- yırlar. Bu da eyni düşüncə tərzinin təzahür formalarından biridir. *Barama şaxı qoyulan gün evi süpürmürdülər ki, bar-bə- rəkət də süpürülüb gedər. Çöldən еvə hеç nə gətirmirdilər ki, еvə, ipəkqurduna bəla, xəstəlik gələr. Əslində, bu inancın real bioloji və fizioloji səbəbləri vardır. Yəni barama şaxa çıxmaqla alışmış olduğu mühiti dəyişir və bu onun üçün birinci real təhlükə idi. Şax qoyulan gün evi süpürmək də şaxın üstünə toz qonmasına səbəb olur və barama üçün ikinci bir təhlükə yaradır. Eyni tərzdə bayırdan evə gətirilən istənilən şeyin üstündə, həqiqətən də, müxtəlif mikroblar ola bilər. Bu vəziyyət yeni şəraitə hələ tam alışmamış, uyğunlaşmamış olan ba- rama üçün əsl bəlaya çevrilə və onların ölümünə səbəb ola bilər. Şər vaxtı, yəni axşam ala-toranında da evin süpürülməsi məsləhət görülmür. Bu halda da evin ruzi-bərəkətinin çölə atıl- dığına inananlar bu gün belə vardır. Kökü çox qədimlərə dayanan bu inancın da əsasında həyat reallıqları durur. Belə ki, axşam ala- toranlığında ev süpürən zaman evin qiymətli əşyalarının zibilə qarışaraq çölə atılma ehtimalı yüksəkdir. Bu səbəbdən də hər cür ehtimalı nəzərə alan ulularımız belə itkiləri önləmək üçün bu inancı yaratmış ola bilərlər. Ümumiyyətlə, biz bu fikirdəyik ki, istənilən inanc öz baş- lanğıcını həyat reallıqlarından alır. Hətta belə də deyə bilərik ki, həyat reallıqları rəmzləşərək folklor materialları çərçivəsində sim- vollara çevrilir, yəni gerçəkliklər simvollaşır. Doğrudur, bunun əksini iddia edənlər də var. Yəni folklor simvollarının real həyat- da öz əksini tapdığını qeyd edənlər də var. Zahirən bizim fikri- mizin əksi kimi səslənən bu mülahizə, əslində bizim fikrimizin ikiqat sübutudur. Yəni reallıqdan yaranmış simvolun yenidən reallıqda öz əksini tapması təbii bir haldır. *Barama üçün şax qoyulandan sonra qurd şaxa çıxmırdısa, qayğanaq bişirirdilər. Çünki yumurta xеyir-bərəkət gətirirdi. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|