Mətanət yaqubqizi azərbaycan folklorunda tolerantliq və multikulturaliZM
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 lətlərin və dillərin bir kökdən yarandığı bildirilir. Dördüncü müla- hizədə isə, ilkin mərhələdən etibarən millətlərin və dillərin müs- təqil, müstəqim şəkildə yaranmış olduğu qeyd edilir. Həmin mü- lahizələri ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirək. Birinci mülahizəyə görə ilk insanlar və onların dili Allah tə- rəfindən yaradılıb 1 . Onlardan törəyən bəşər övladları tədricən bü- tün dünyaya yayılıb. Ayrı-ayrı yerlərdə bir-birindən təcrid olun- muş şəkildə yaşayan insanların həm fizioloji quruluşunda (dərisi- nin rəngi, gözünün quruluşu, saçının forması və s.), həm də dillə- rində müəyyən fərqlər yaranıb. Bu fərqlər artdıqca bir kökdən gə- lən insanlar müxtəlif xalqlar kimi, onların dili isə fərqli dillər kimi qəbul olunmağa başlayıb. İkinci mülahizə də mahiyyətcə birincidən az fərqlənir. Belə ki, bu mülahizəyə görə ilk insanlar da, onların dili də kosmosda yaranıb və bundan sonra həmin insanlar Yer adlı bu planetə kos- mosdan gətiriliblər 2 . Onlardan törəyən insanlar tədricən bütün dünyaya yayılıb. İnsanların fizioloji quruluşunda və dillərində müəyyən fərqlər yarandıqca onlar müxtəlif dillərdə danışan fərqli xalqlar kimi qəbul olunmağa başlayıb. Son dövrlərdə bu mülahi- zənin tərəfdarları sürətlə artmaqdadır. Materiyanın informasiya forması, Kainatla bağlı bütün informasiyanın mühafizə olunduğu 1 Bu haqda Quran təfsirlərində, eləcə də İslam dininə aid mənbələrdə; Tövrat şərhlərində və Yəhudi dininə aid mənbələrdə; İ.A.Qluxovun “Bibliya tarixi” və Arximandrit Venediktin (Knyazyevin) “Pravoslav Katexizisi” kitablarında, eləcə də Xristian dininə aid digər mənbələrdə kifayət qədər məlumat var. Hər üç müqəddəs kitabda ilk bəşər övladları olan Adəm və Həvvanın (Adam və Yevanın) Allah tərəfindən yaradıldığı və bütün canlılara ad vermək səlahiyyətinin və qüdrətinin məhz Adəm peyğəmbərə verildiyi qeyd olunur. 2 Hindistanda və Yunanıstanda qədim məbədlərin divarlarında, eləcə də müxtəlif mənbələrdə skafandr və müasir kosmonavtların geyiminə bənzər geyimdə olan insan rəsmləri, uçan aparat görüntüləri, həmçinin ən müasir kranların belə qaldırmaq imkanında olmadığı böyük daş bloklardan tikilmiş Misir ehramlarının, Çin və Hindi-Çin ərazisindəki məbədlərin, qeyri-adi gücə və hətta atom enerjisinə malik olduğu iddia edilən Qədim Atlantların, bu gün də sirri açılmayan Bermud üçbucağının, İngiltərədəki Stounhenç abidəsinin varlığı bu mülahizənin sübutu kimi təqdim olunur. 6 “akaşa xronikası” və “matritsa” kimi anlayışlar, insan şüurunun onlarla təmas potensialı məsələsi 1 son zamanlar tez-tez gündəmə gəlməkdədir. Hətta bu gün “uçan boşqab”larda gəldiyi iddia edi- lən və çox zaman “yad planetlilər” adlandırılan kosmos sakinləri- nin qədim dövrlərdə İlah və ya Allah kimi qəbul olunduğunu id- dia edənlər belə vardır. Bu mövqedən yanaşdıqda birinci və ikinci mülahizələrin mahiyyətcə birləşdiyini də söyləmək mümkündür. Üçüncü mülahizəyə görə ilk insanlar Yer adlı bu planetdə heç bir kənar müdaxilə olmadan növlərin dəyişməsi, tarixi təka- mül və təbii seçmə yolu ilə yaranıblar 2 . Əslində dördüncü müla- hizənin də əsasında, müəyyən mənada bu ideya dayanır. Amma üçüncü mülahizənin özünəməxsus cəhəti məhz ondan ibarətdir ki, bu mülahizəyə görə insanlar “bir konkret məkanda” yaranmışdır. Daha sonra onlardan törəyən insanlar tədricən bütün dünyaya yayılmışdır. Təcrid olunmuş şəkildə yaşayan insanların həm fizio- loji quruluşunda, həm də dillərində müəyyən fərqlər yaranmışdır. Bu fərqlərin artması onların müxtəlif dillərə məxsus fərqli xalqlar kimi qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur. Bütün sovet antropologi- yasının və dilçilik elminin, eləcə də müasir Azərbaycan Respubli- kasının əksər tədqiqatçıları öz araşdırmalarında başlanğıc nöqtəsi kimi məhz bu ideyaya, bu mülahizəyə əsaslanırlar. Dördüncü mülahizəyə görə ilk insanlar Yer adlı bu planetdə kosmik və ya İlahi müdaxilə potensialı və ehtimalı da nəzərə alınmaqla növlərin dəyişməsi, tarixi təkamül və təbii seçmə yolu ilə müxtəlif məkanlarda paralel şəkildə yaranmışdır. Yəni onların irq, növ, dil kimi faktorlarında var olan fərqlər ilkin yaranış və ya yaradılış anından etibarən artıq mövcud olmuşdur. Daha sonra onlardan törəyən insanlarda bəzi fərqlər daha da artmışdır. Amma bununla birlikdə müxtəlif təmaslar nəticəsində onlarda ortaq elementlər, ümumi cəhətlər də əmələ gəlmişdir. 1 Daha ətraflı bax: Mayıl B.Əsgərov. Linqvopsixologiya və ya dilin psixolo- giyası. Bakı, “Elm və təhsil”, 2011, s. 256-260. 2 Ç.Darvin, İ.Seçenov, İ.Pavlov kimi alimlər bu mülahizənin ideya ataları he- sab olunurlar. Darvinin fikrinə görə insanlar bioloji bir varlıq kimi xüsusi növ meymunlardan əmələ gəlmişdir. 7 Bu mülahizənin həm antropologiya, həm də dilçilik sahələri üzrə kifayət qədər tərəfdarları vardır. Bəzən milli ekstremizmə qədər aparıb çıxaran seçilmiş xalq (yəhudi dininə aid bəzi təriqətlərdə), seçilmiş irq (alman faşizmi) ideyalarının kökündə də məhz bu mülahizə dayanır. Mətanət Yaqubqızı Azərbaycan mühitində tarixən var olan multikulturalizmin köklərini araşdırarkən ilk növbədə həmin re- gionda yaşayan xalqların və etnik qrupların keçdiyi tarixi şəraitə və yola nəzər salır. Haqlı olaraq belə bir qənaətə gəlir ki, bu mü- hitdə yaşayan heç bir xalq, heç bir etnik qrup vahid tolerant və multikultural Azərbaycan xalqından fərqli, ayrı və əlahiddə bir xalq, bir topluluq ola bilməz. Dilindən, dinindən və irqindən asılı olmayaraq hər bir respublika vətəndaşı bölünməz Azərbaycan xal- qının nümayəndəsidir, bu vahid xalqın ayrılmaz tərkib hissəsidir. Mətanət Yaqubqızının bu fikri qloballaşma şəraitində dil, din və irqlərin gələcək inkişaf perspektivləri ilə, daha dəqiq desək, bəşəri demokratiya, qarşılıqlı dözüm və tolerantlığın yaratdığı ideal mühitdə reallaşan qloballaşma ilə bağlı mövcud olan nəzəri mülahizələrlə üst-üstə düşür. Əvvəlcədən qeyd edək ki, reallaşma müddəti və mexanizmi, mövcud olan siyasi-iqtisadi və sosial- psixoloji şərait baxımından dil, din və irqlərin qloballaşması ilə bağlı çoxlaylı nəzəri fikir və mülahizələr mövcuddur. Biz onların hamısını deyil, sadəcə Mətanət Yaqubqızının bu monoqrafiyası- nın əsas ideyasına uyğun gələn tək bir mülahizəni, yəni bəşəri de- mokratiya, qarşılıqlı dözüm və tolerantlığın yaratdığı ideal şərait- də dil, din və irqlərin qloballaşması mülahizəsini nəzərdən keçir- məyi məqsədəuyğun hesab edirik. Həmin mülahizənin əsas mahiyyəti bundan ibarətdir: sayın- dan, iqtisadi vəziyyətindən və siyasi mövqeyindən asılı olmayaraq bütün xalqların nümayəndələrinə eyni dərəcədə ədalətli davranan bəşəri demokratiya, qarşılıqlı dözüm və tolerantlıq şəraitində müxtəlif irqlər, dillər və dinlər daimi qarşılıqlı təmasda, iç-içə olur. Belə bir ideal mühitdə müxtəlif irqlərin nigahı metis və ya mulatların törəməsi ilə nəticələndiyi kimi, fərqli dillərin və din- lərin təması da qlobal dillərin və dinlərin yaranması ilə nəticələnə Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|