Mətanət yaqubqizi azərbaycan folklorunda tolerantliq və multikulturaliZM
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Verilən folklor örnəkləri üçün: 1. Azərbaycan folkloru antologiyası. XIII kitab (Şəki, Qəbələ, Oğuz, Qax, Zaqatala, Balakən folkloru);
- 4. Akif Məmmədli. Balakən-Zaqatala bölgəsi: Tarixi еtnoqrafiyası; 5. Şirinbəy Hacıəli oğlu Əliyеv. İngiloylar (tarixi-еtno- qrafik tədqiqat)
20 ulu dilin protodillərə bölünməsi və müxtəlif dillərin yaranması ilə bağlı məsələlər təhlil edilmiş, oxşar örnəklərin səbəbi aşkara çıxa- rılmış, müxtəlif dilə, dinə mənsub olan insanların bir-birinə müna- sibəti ön plana çəkilmiş, bölgədə yaşayan xalqların və etnik qrup- ların adət-ənənələrində olan ortaq cəhətlər göstərilmiş, tolerant və multikultural məkan kimi Şəki-Zaqatala bölgəsinin özünü doğ- rultması faktlarla qeyd edilmişdir. Şəki-Zaqatala ərazisində yaşayan xalqların və etnik qrup- ların nümayəndələrindən tоplanmış fоlklоr örnəkləri ilk dəfə оlaraq məhz bu monoqrafiyada tam və sistemli şəkildə tədqiqata cəlb оlunmuşdur. Regiоnal möhür şəklində meydana çıxan özü- nəməxsusluq və оnu törədən səbəblər kоnkret nümunələr əsasın- da nəzərdən keçirildikdən sоnra həmin səbəblərin ən başlıcaları aşağıdakı kimi qruplaşdırılmışdır: 1) Regiоnun cоğrafi arealı, fauna və flоrası; 2) Bölgədə baş vermiş tarixi prоseslər; 3) Etnik amillər; 4) Din fərqi; 5) Dil fərqi (koloritli dil faktorları: sözlərin intonasiyası, spesifik lüğət vahidləri) və s. Verilən folklor örnəkləri üçün: 1. Azərbaycan folkloru antologiyası. XIII kitab (Şəki, Qəbələ, Oğuz, Qax, Zaqatala, Balakən folkloru); 2. Azsaylı xalqların folkloru. I kitab; 3. Əli Süleymanov. Babaların hikmət xəzinəsi: Milli azlıqların folkloru (Şəki-Balakən bölgəsi üzrə); 4. Akif Məmmədli. Balakən-Zaqatala bölgəsi: Tarixi еtnoqrafiyası; 5. Şirinbəy Hacıəli oğlu Əliyеv. İngiloylar (tarixi-еtno- qrafik tədqiqat) adlı namizədlik dissertasiyası; 6. Cuma Gözbaraxlı. Saxurlar - kitablarından istifadə olunmuşdur. Kitabda xüsusi kodlaşdırma sistеmindən istifadə olunmuş- dur. İstinad edilən hər bir fikrin və ya nümunənin sonunda mötəri- 21 zə içərisində onun mənbəyini göstərən kod işarələri vеrilir, mə- sələn: Müraciət olunan hər bir istinaddan və ya nümunədən sonra onun mənbəyi (8, s.134-147) kimi kod şəklində göstərilir: burada- kı 8 rəqəmi – həmin mənbənin ədəbiyyat siyahısındakı sıra nöm- rəsini göstərir (ədəbiyyat sıyahısında 8-ci mənbə Bəhlul Abdulla- yevin “Haqqın səsi”. Bakı, “Azərnəşr”, 1989 kitabıdır), vergüldən sonrakı s.134-147 onu göstərir ki, bu fikir və ya nümunə həmin kitabın 134-147-ci səhifələrindən alınmışdır. Kitabın sonunda rеgionu əks еtdirən fotoşəkillər və folklor nümunələrinin toplandığı ərazilərin xəritəsi verilmişdir. 22 BİRİNCİ FƏSİL AZƏRBAYCAN MULTİKULTURALİZM VƏ TOLERANTLIQ ƏNƏNƏLƏRİNİN ƏYANİ GÖSTƏRİCİLƏRİ Azərbaycan Respublikası Amerika, İngiltərə, Almaniya, Fransa, Rusiya, Türkiyə, Çin kimi nəhəng dünya dövlətləri ilə müqayisədə istər ərazi, istər əhali sayı, istər iqtisadi, istərsə də siyasi və hərbi imkanları baxımından o qədər də böyük olmayan bir dövlətdir. Bununla belə, Azərbaycan bir çox ilklərə imza at- mış, bu günə qədər dünyada analoqu olmayan ideyalar irəli sür- müş və onların reallaşmasını təmin etmişdir. “Əsrin Müqaviləsi”, “Asan Xidmət”, “Azərbaycan Multikulturalizmi” məhz bu qəbil- dən olan və sadəcə son illərdə həyata vəsiqə alan əsl Azərbaycan brendləridir. Belə uğurların səbəbini izah etmək istəyənlər bəzən məcazi mənada belə demişlər ki, “Azərbaycanın torpağı qızıldandır”, “Azərbaycan möcüzələr diyarıdır”, hətta “azərbaycanlılar sehirli gücə malikdir” deyənlər belə vardır. Amma qeyd etdiyimiz kimi bunlar məcazi mənada deyilən sözlərdir. Bizcə, Azərbaycana bu gücü, bu imkanı verən potensial – tarixən onun təbiətində var olan sonsuz demokratiya və tolerantlıq və ondan doğan multikulturalizmdir. Söylədiyimiz bu fikir, artıq məcazi mənada işlənmiş bir söz deyil, tam mənası ilə həyat real- lığıdır. Bu reallığın mahiyyətini açmağa çalışaq. İnsan yarandığı gündən etibarən daima qida axtarışında olan bir varlıqdır. Müasir insanın qidası isə maddi və mənəvi olmaqla ikiyə bölünür. Çağdaş insanlar olaraq bizlər, artıq maddi qidada belə mənəvilik, gözəllik axtarırıq. Amma bu gözəlliyin məhz nə- dən ibarət olduğunu müəyyənləşdirməkdə çox vaxt çətinlik çəki- rik. Heç ağlımıza da gəlmir ki, axtardığımız bu gözəlliyin sirri elə onun adında gizlənib. Gözəllik anlayışının çox qəribə mahiyyəti var. İnsan hər nə ilə daimi təmasda olursa, bir qayda olaraq, məhz onu gözəl hesab 23 edir və ya gözəlliyi daima təmasda olduğu əşyalar, varlıqlar ara- sında axtarır. Bəlkə də elə “gözəl” sözünün “göz” və “əl” kimi hissələrdən ibarət olmasının da səbəbi budur. Yəni insan gözəl de- yərkən məhz gözünün önündə, əlinin altında olan əşya və var- lıqlara aid cəhətləri, xüsusiyyətləri nəzərdə tutur. Elmi cəhətdən sübut olunmuşdur ki, “insan sadəcə təmasda olduğu əşya və varlıqları dərk edir...” və təbii ki, burada “təmas deyərkən hiss orqanlarından hər hansı birinin yardımı ilə gerçəklik vahidi ilə bağlı məlumatın alınması nəzərdə tutulur...” (bax: 70, s.104-105). Dilin psixologiyası ilə məşğul olan tədqiqatçıların qənaətinə görə “eyni gerçəklik vahidi ilə dəfələrlə təmasda olan şəxs həmin ger- çəklik vahidini “parlaq element” kimi kodlaşdıraraq əsas yadda- şına qeyd edir...” (bax: 71, s.87). Bizcə, “gözəl” anlayışı, elə burada qeyd edilən “parlaq ele- ment” anlayışı ilə eyni mahiyyət daşıyır. Buna görə də gözəlliyə yaxın olmağa çalışan insan baxdığı, təmasda olduğu hər bir var- lıqda özünə tanış, doğma olan cəhətlər, xüsusiyyətlər axtarır. Biz- cə, insanın gözəllik anlayışının təbiəti məhz bundan ibarətdir. Bu deyilənlərin doğruluğunu isbat etmək üçün böyük elmi axtarışlara, bəlkə heç ehtiyac da yoxdur. Sadəcə bunu yada sal- maq kifayətdir ki, ən çox sevdiyimiz yeməklər, elə ən çox yedi- yimiz və yeməyə adət etdiyimiz yeməklərdir. Ən xoşumuza gələn insan tipləri, daima ətrafımızda görməyə alışdığımız, bizə yaxın, doğma olan insanlarda gördüyümüz fizioloji və mənəvi cizgilər- dir. Ətrafımıza diqqətlə baxsaq görərik ki, evli cütlərin əksəriyyəti zahiri cəhətdən bir-birinə bənzəyir, bir çox məsələyə münasibətdə həmfikir olurlar. Onları bir-birinə tərəf çəkən, cəzb edən və yaxın- laşdıran cəhətlər də elə bu ortaq xüsusiyyətlər, ortaq zövqlər və ortaq gözəllik anlayışıdır. Bu kimi həyat reallıqları simvollaşaraq mənəvi irsimizdə, ədəbiyyatımızda, folklorumuzda öz əksini tap- mışdır, məsələn: “ərlə arvadın torpağı bir yerdən götürülür”, “tay- lı tayın tapmasa, günü ah-vayla keçər” kimi atalar sözü və mə- səllərimiz bu deyilənlərin parlaq nümunəsidir. Amma bu deyilən fikirlər və verilən nümunələr hələ ki, nə sonsuz demokratiyanın və tolerantlığın, nə də ki, onlardan doğan multikulturalizmin şərhi Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|