Metodologiyasi

1 
С м олен ский Н .И . Т еория и методология истории. С. 7.
2 
h u p ://helpiks.org
16

---

Tarixiy b ilishnin g rivojlanishi ayni vaqtda u n in g m etodologik 
asoslarining ham rivojlanishiga ta ’sir ko‘rsatdi.
Tarix fanida m etodologiyaning q an d ay dir a n iq b irgin a ko‘ri- 
nishi m avjud em as, un d agi h o latlarn in g o 'zg arish lari b ilan bir- 
ga m etodologik q a ra sh la rn in g ham o ‘zgarishlari so d ir b o ‘lib b o - 
raveradi. Tarixiy b ilish n in g rivojlanib borishi shunga olib keldiki, 
m etodologiyaga b ir y axlitlik sifatida q arash yoki ayni vaqtda u n in g
u 
yoki bu jih atlarig a m un o sab at bildirish tob ora tu sh u n a rli va 
jo n li ravishda, n azariy jih a td a n m u k am m allash g an holda n a m o - 
yon bo'lm o qd a.
Tarixchi N .I.S m olenskiy ning ta ’kidlashicha, h a r qan d ay fan 
m etodologiyadan em as, balki b ilish n in g m u k am m allash ib b o rishi 
bilan u n in g m etodologik m u am m o larin i aniqlab beruvchi faktik 
m ateriallarning to ‘plan ib b o rish id an b o sh la n a d i1.
Zam onaviy tarix fan id a oxirgi yillarda tarixiy tad q iq o tla r so- 
halarida ham da u la rn in g n azariy asoslari so halarida yangicha 
yondashuvlar sh ak llan ib borm oq d a. Bunday yo‘n a lish la r sifati­
da po stm o d ern izm n i, m ik ro ta rix n i, k u n d alik ja ra y o n la r ta rix in i, 
m entalitet tarix in i, o g ‘zak i ta rix n i, gender tad q iq o tlarin i k o'rsa- 
tib o‘tish m u m k in 2.
M etod — tarixiy tad q iq o tlar jarayonida an iq m aqsadga olib 
boruvchi tadqiqot usullari va jara y o n la r yig‘indisidan iborat, 
m etodn ing o ‘zi n azariy ad an , tadqiqot m etodikasi va tex n ik asid an
tarkib topadi.
H ar qanday m etod n azariy jih a td a n asoslangan b o ‘lib, b ir vaqt- 
ning o ‘zida obyektiv va subyektiv xususiyat kasb e tsad a, obyektiv 
asosga ega. Biroq shunga alohida aham iyat berish lo zim ki, h ar 
qanday m etod ham obyektiv xulosalarga olib kelm asligi m u m - 
kin. B unda m etod nin g ta n la n ish i, unin g to ‘g ‘ri qoM lanilishi va 
tanqidiy x ulosalarning ch iq a rila olinish i tad q iq o tc h in in g bevosita 
o'ziga bog'liq va un in g o 'r n i asosiy aham iyat kasb etadi.