shab tu rg an zam on
k ish ilarin in g faoliyati, q ilm ish lari, tabiat va
inson o ‘rtasidagi o ‘z a ro m unosabat va o ‘zaro ta ’sir haqida m a’lu-
m otlar yig'ganlar, k u z a tish la rin i um u m lash tirg an lar,
tarixiy d a-
lillarni tavsiflaganlar va talq in qilganlar. Biroq b u n d a u lar tarixiy
jaray o n lar va tarixiy d a lilla rn i bugungi tarix fanidagi m avjud il
miy va nazariy q a ra sh la r asosida em as, balki o ‘zlari to ‘g ‘ri va foy-
dali deb hisoblagan usu llar bilan talq in qilganlar.
A ynan an a shu
jih a tla ri bilan h am m a z k u r ta rix c h ila r va faylasuflarning bugungi
kunlargacha yetib kelgan m a’lum o tlari va tarixiy tavsiflari h am da
talqinlari m u him aham iy at kasb etad i.
O 'rta asrlarda (Avgustin va b.) tarix falsafasining predm eti si-
fatida avvalo X udo va in so n n in g o ‘zaro
aloqasi m uam m osi, ha-
rakatlantiruvchi kuchi ilohiy vahiy sanalgan tarixiy ja ra y o n n in g
m azm u n in i aniqlash , tarix iy a sarlarn in g m ohiyati va vazifasini
o'rganish am al q ilg a n 1.
S h arq d a
ta rix
falsafasin in g
(A .B eruniy,
Ibn
X aldun,
A .B .N arxashiy, R .H a m a d o n iy ) p red m e ti
sifatida ja h o n ta rix i,
u m u m iy tarix iy taraq q iy o t q o id a la ri, y o 'n alish va o m illa rin i
belgilovchi kishilik ja m iy a tin in g o ‘ziga xos davriylik n a z a riy a
si alo h id a o ‘rin tu ta d i. « O d a m la r kabi davlat h am o 'z in in g ha-
yotiy davriga ega».
Beruniy tarix ni o ‘rganishda ta h lil qilish, so'ng xulosalar c h iq a-
rish zarurligini
tavsiya q ila r ekan , un i davrlarga b o 'lish , har bir
davrning o “ziga xos jih a tla rin i an iqlash va an a shu usul orqali ij-
tim oiy hayotga, kishilik jam iyatiga tegishli va asosli b ah o berish
m um k in deb hisoblaydi.
U yg'onish davrida va Yangi d av rd a (N ik k o lo M akiavelli, Ja m -
battista Viko, Frensis Bekon, Tom as G o b b s va b.)
ta rix n in g m aq-
sadi, yo 'n alish in i, shunin gdek tarix iy jaray o n d a in so n n in g , sinf-
larning rolini aniqlash (O gyusten Tyerri, F ran su a G izo , O gyust
M inye) tarix falsafasining predm etiga aylangan.
Dostları ilə paylaş: