Mexanizatsiyalash muhandislari instituti
Bo‟lajak kadrlarni kasbiy moslashtirish omillari va shart-sharoitlari
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.Bo‟lajak kadrlarni kasbiy moslashtirish omillari va shart-sharoitlari
O‟zbekiston Respublikasida mehnat va ta‟lim xizmatlari bozorini rivojlantirishning strategik rejalarini ishlab chiqishda mutaxassislarning kasbiy tayyorgarlik darajasi hamda faoliyat talablariga moslasha olish qobiliyatini shakllantirish masalalariga alohida e‟tibor qaratilmoqda. Bu esa o‟z navbatida bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoni samaradorligini oshirish bilan bog‟liq quyidagi vazifalarni hal qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi: - bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish mazmunini pedagog mutaxassislar tayyorlashga qo‟yiladigan mehnat bozorining zamonaviy talab va takliflariga asoslanib belgilash; ~ 27 ~ - kasbiy bilim, ko‟nikma va malakalarni sifatli o‟zlashtirilishning innovatsion potentsialini shakllantiruvchi pedagogik-psixologik omillar va shartsharoitlarni aniqlash; - tizimli yondashuv asosida ijodiy-hamkorlik muhitiga asoslangan kasbiy moslashtirishning pedagogik shart-sharoitlarini belgilash va amaliyotga tatbiq etish; - bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishning ijtimoiy-pedagogik jihatlari, nazariy masalalari va talabalarning mustaqil ta‟limi uchun xizmat qiluvchi yangicha nashrlar, elektron darsliklar, o‟quv-metodik majmualar ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etish. Ma‟lumki, bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish aniq maqsadga yo‟naltirilgan, tizimli jarayon hisoblanadi. Zamonaviy pedagogik-psixologik tadqiqotlarda bo‟lajak mutaxassislarni kasbiy moslashtirish jarayonining bosqichlarini turlicha tavsiflanadi. Xususan, tadqiqotchi olima N.Egamberdieva moslashuv bosqichlarini quyidagicha izohlaydi: 1) muvozanatlashish – individ va muhit o‟rtasida o‟zaro qadriyatlar tizimi va xulq-atvor me‟yorlariga nisbatan hurmat ko‟rinishidagi muvozanatning vujudga kelishi; 2) soxta adaptatsiya - sharoitga tashqi moslashuv va uning me‟yorlariga nisbatan salbiy munosabat birligi; 3) ko‟nikish – yangi muhitning qadriyatlarini tan olish va qabul qilish; 4) o‟xshatish – individning psixik qayta orientatsiyasi, avvalgi qarashlar, orientatsiya, ustanovkalar transformatsiyasi. B.Jo‟raev esa bo‟lajak o‟qituvchilarning yangi ijtimoiy-madaniy muhitga moslashuv bosqichlarini boshlang‟ich davr, ko‟nikish davri, akkomadatsiya davri, assimilyatsiya davrlariga bo‟lib o‟rganadi 18 . Bunda individning qadriyatlar 18 Egamberdieva N.M va mualliflar jamoasi. Yuksak ma’naviyatli shaxsni shakllantirishning tarbiya texnologiyasi. – T.: “Fan va texnologiya”nashriyoti, 2012.- B. .203 ~ 28 ~ tizimidan individ, guruh va muhit qadriyatlar tizimining o‟zaro uyg‟unlashuvigacha bo‟lgan davrlar qamrab olinadi. Tadqiqot davomida bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishga qo‟yiladigan zamonaviy talablar, kasbiy moslashuvchanlikni shakllantirishning pedagogik-psixologik aspektlarini o‟rganish, shuningdek, oliy ta‟lim muassasalarining mazkur jarayondagi imkoniyatlari diagnostikasi xulosalariga tayanib, bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoni quyidagi bosqichlarda kechishi aniqlandi: I-bosqich. Kasbiy faoliyatga motivatsion yo‟nalganlik; kasbiy tasavvurlarning shakllanishi; kasbiy bilimlarning o‟zlashtirilishi; kasbiy faoliyat talablarining anglanishi (pedagogika kollejlaridagi umumta‟lim va umumkasbiy fanlar mazmunida beriladigan ijtimoiy-nazariy va pedagogik-psixologik bilimlar vositasida). II-bosqich. Kasbiy faoliyat talablarini o‟zlashtirish; kasbiy kompetentsiyalarni bilish, o‟zlashtirish, muloqotga kirishish, kasbiy ijodkorlik; faoliyatga innovatsion yondashuvning qaror topishi (maxsus fanlar, pedagogic amaliyot, to‟garaklar, ijodiy kastinglar, sinfdan tashqari ishlar, mustaqil ta‟lim vositasida). III-bosqich. Kasbiy o‟z-o‟zini anglash, moslashish; kasbiy ko‟nikma va malakalarning rivojlanishi; pedagogik qobiliyat va kasbiy sifatlarning shakllanishi (umumkasbiy va maxsus fanlar, o‟quv amaliyoti, mustaqil ta‟lim vositasida). Shu nuqtai nazardan kelib chiqib, tadqiqot davomida bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoniga ta‟sir etuvchi omillar va zaruriy shart-sharoitlarni ishlab chiqish va uni nazariy jihatdan asoslash vazifasiga alohida e‟tibor qaratildi. Keltirilgan vazifalarning samaradorligini ta‟minlashning muhim sharti bu bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoniga ta‟sir etuvchi ob‟ektiv va sub‟ektiv (tashqi va ichki) omillarni asoslashda namoyon bo‟ladi. ~ 29 ~ Pedagogik olim V.A. Slastenin bo‟lajak o‟qituvchilar kasbiy tayyorgarligini shakllantirish masalalarini tadqiq etar ekan, yuksak professionalizm, ya‟ni kasbiy etuklikka erishishning ob‟ektiv omillariga olingan ta‟limning sifatini, sub‟ektiv omillariga esa shaxsning qobiliyati, kasbiy yo‟nalganligi, pedagogik vazifalarni samarali hal qila olishdagi mas‟uliyati va mutaxassislikka yondashuvini kiritadi 19 . Shuningdek, pedagog olim bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoni muvaffaqiyatiga ta‟sir etuvchi omillarni ham ikki turkumga bo‟ladi: sub‟ektiv (ichki) va ob‟ektiv(tashqi) omillar. Muallif bo‟lajak mutaxassisning kasbiy moslashuviga ta‟sir etuvchi ichki omillarni uning individual-psixologik sifatlari bilan bog‟lasa, ob‟ektiv omillarga muhit va ta‟lim shart-sharoiti bilan bog‟liq jihatlarni taklif etadi. Bo‟lajak kadrlarni kasbiy moslashtirishga ta‟sir etuvchi omillar Sub‟ektiv omillar Ob‟ektiv omillar Ijtimoiy-demografik (yoshi, jinsi, oilaviy holati, ma‟lumot darajasi); Fiziologik o‟ziga xoslik; Emmotsional(hissiy) barqarorlik; O‟z- o‟zini adolatli baholash; Shaxs faolligi; Sohaga oid dastlabki kompetentsiyalar; Faoliyatga ijtimoiy-kasbiy tayyorgarlik; Ta‟lim muassasasidagi mavjud shartsharoit; Pedagogik jarayonni tashkil etilishi; Vaqt byudjetining to‟g‟ri rejalashtirilishi. Shuningdek, yana ba‟zi bir psixologik-pedagogik adabiyotlarda bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashish jarayoniga ta‟sir etuvchi omillarning 4 guruhi ajratiladi. Birinchi guruh omillari ijtimoiy-iqtisodiy bo‟lib, u taraqqiyotning turli boqichlarida jamiyat hayotiga kirib kelayotgan yoshlarga o‟zlaridagi mavjud kuch va imkoniyatlarini sarflashga turli sohalarni taklif etadi. Birinchi navbatda bu kasblar turi, ularning o‟zgarishi va rivojlanish istiqbollari, jamiyatning u yoki bu mutaxassislarga ehtiyojiga dahldordir. Ijtimoiy-psixologik omillar ikkinchi guruhni 19 Azizxodjaeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. – T.: Moliya, 2003. – B. 54-56 ~ 30 ~ tashkil etadi. Mazkur jarayonda shaxs ijtimoiylashuviga ta‟sir etuvi mikro, mezo va makro muhit ta‟siri muhim ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy muhit ta‟sirida shaxsning qadriyatli yo‟nalganligi, kasblarning turli guruhlariga munosabatning o‟ziga xos ijtimoiy ko‟rsatmalari va sterotiplar shakllanadi. Uchinchi guruh asl psixologik omillardan iborat bo‟lib, bu shaxsiy qiziqish va moyilliklar umumiy va xususiy qobiliyatlar, aqliy va shaxsiy rivojlanish darajasi xotira xususiyatlari, diqqat motorikasining o‟ziga xosligi va shu kabilar. Nihoyat to‟rtinchi guruh individual psixofiziologik xususiyatlarni o‟z ichiga olib, ulardan ko‟p o‟rganilgani nerv tizimining asosiy xossalarini faoliyat turlariga munosabatini ta‟siri masalasidir. Ular psixik jarayonlar kechishining dinamik tavsifnomalarini belgilaydi turli temperamentlar ko‟rinishida ifodalanadi va ma‟lum faoliyat turini bajarishga ko‟maklashishi, yo aksincha uni qiyinlashtirishi mumkin bo‟ladi 20 . Demak, mazkur fikrlar, ilmiy-pedagogik tadqiqot jarayonida olingan kuzatish va empirik tahlil natijalarini nazariy jihatdan tahlil etish, umumlashtirish natijasida bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayonining samaradorligi quyidagi omillarga asoslanishini aniqlandi: - motivatsion omil – bo‟lajak o‟qituvchilarni tanlangan kasb va uning mohiyatidan xabardorlik darajasi, kasbiy yo‟nalganlik va kasb tanlash motivlari bilan ifodalanuvchi jihatlar; - ijtimoiy omil – jamiyatdagi mavjud ijtimoiy muhit va kasbning ijtimoiy nufuzi, shuningdek, talabalar tomonidan kasbiy – ijtimoiy normalarning o‟zlashtirilishi, ijtimoiy tajribaning shaxsiy – kasbiy ustanovkalar tizimida qo‟llanilishi; - axborotli-mazmunli – omil-tanlangan kasbiy faoliyat sohasini muvaffaqiyatli egallash uchun zarur bo‟lgan ijtimoiy-nazariy, pedagogikpsixologik va maxsus-metodik bilim, malaka va ko‟nikmalar majmuasi; 20 Rahimov B.X. Bo’lajak o’qituvchilarda kasbiy-madaniy munosabatlarning shakllanishi.: Ped. fan. nom. … diss. – T.: 2002. B – 61-67 ~ 31 ~ - faoliyatli omil – o‟zlashtirilgan maxsus kasbiy bilim, malaka va ko‟nikmalarni aniq vaziyatlar va zaruriy holatlarda tatbiq eta olish, o‟zini-o‟zi tahlil qilish va rivojlantirish motivatsiyasi; - tashkiliy-metodik omil – innovatsion ta‟lim turlari: shaxsga yo‟naltirilgan, tabaqalashtirilgan ta‟lim, interfaol ta‟lim, hamkorlik ta‟limi, dasturiy ta‟lim, muammoli ta‟lim, o‟yin texnologiyalari, modulli ta‟lim, mustaqil ta‟lim va boshqalardan o‟quv-tarbiya jarayonida samarali foydalanish; o‟qituvchi va talabalarning o‟zaro hamkorligi; talabalarning mustaqil ta‟lim olish ko‟nikmalariga egaligi, talabalarning bilim olishga nisbatan ijodiy yondashuvlari, ularda mustaqil fikrlash ko‟nikmalarining shakllanganligi; axborotlashgan ijodiy muhitning qaror topganligi; sog‟lom raqobatning mavjudligi; talabalar bilish faoliyatining ob‟ektiv baholanishi; - didaktik omil (vositalar) – maxsus jihozlangan (kompyuterlash-tirilgan) o‟quv xonalarining mavjudligi; o‟quv manbalari (takomillashtirilgan o‟quv dasturlari, ma‟ruza matnlari, elektron darsliklar, o‟quv va metodik qo‟llanmalar, elektron ishlanmalar, grafik organayzerlar, auditiv vositalar), o‟quv jihozlari va qurollari, axborot texnologiyalari. Mazkur omillar va pedagog mutaxassislar tayyorlashga qo‟yiladigan mehnat bozorining zamonaviy talablaridan kelib chiqib, bo‟lajak o‟qituvchilarda kasbiy moslashuvuvchanlikni shakllantirish mazmuni bevosita ulardagi fiziologik, psixologik, ijtimoiy va tashkiliy molashish bilan belgilanishi ma‟lum bo‟ladi. Pedagogika oliy ta‟lim muassasalari talabalarining ijtimoiy-nazariy tayyorgarligi motivatsion va ijtimoiy omillar ta‟sirida kechib, uning mazmunida umumta‟lim fanlari doirasida o‟zlashtiriladigan axborotlar, bilimlar, fan asoslari muhim ahamiyat kasb etadi. Talabalarning pedagogik-psixologik tayyorgarligi esa ta‟lim-tarbiya jarayoni tamoyillari, ta‟lim mazmuni va uning mohiyatini yorituvchi hujjatlar, o‟qitish shakllari, metodlari va vositalari, shuningdek, ta‟lim oluvchi shaxsining yosh va individual xususiyatlarini bilish hamda ularning psixologik holatini boshqara olish ~ 32 ~ borasidagi kasbiy bilim, malaka va ko‟nikmalarni o‟zlashtirish darajasi bilan belgilanadi. Tadqiqotlar doirasida bo‟lajak o‟qituvchilardagi kasbiy faoliyatga amaliyfaoliyatli moslashish ko‟nikmalari bevosita maxsus-metodik tayyorgarlik negizida shakllanishi ma‟lum bo‟ldi. Bunda ta‟lim oluvchining o‟quv-tarbiya jarayonini to‟g‟ri loyihalashtirish va amalga oshirish, o‟qituvchi va ta‟lim oluvchi faoliyatini tashkil qilish hamda boshqarish, Talabalarning bilish faoliyatini to‟g‟ri yo‟naltirish, o‟qitish, nazorat va baholashning shakl, metod va vositalaridan fan, mashg‟ulot va mavzu doirasida samarali foydalanish ko‟nikmalariga egalik darajasi asosiy komponentlar sifatida tavsiflanadi. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoniga qo‟yiladigan zamonaviy talablardan biri bu innovatsiyalarni faol o‟zlashtirish va amalga tatbiq etish ko‟nikmalaridir. Innovatsion tayyorgarlik –mutaxassis shaxsidagi pedagogik faoliyatga nisbatan aksiologik, akmeologik, kreativ, refleksiv yondashuvning shakllanganligi, ta‟lim jarayonida ijodiy hamkorlik muhitining yaratilishi, o‟qitish jarayoniga innovatsion texnologiyalarni tatbiq etish, innovatorlik faoliyatiga bo‟lgan faol motivatsiyaning qaror topganligi bilan belgilanuvchi kasbiy tayyorgarlik mezonlaridan sanaladi. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayonini yana bir e‟tiborli jihati bu yuqorida ta‟kidlab o‟tilgan yo‟nalishlardagi kasbiy bilim, ko‟nikma va malakalarni o‟zlashtirish va amaliyotga to‟laqonli tatbiq etishning zaruriy shartsharoitlari majmuasining belgilanishidir. Chunki, qulay va maqsadga yo‟naltirilgan pedagogik sharoit jarayondan ko‟zlangan natijaga erishishini engillashtiradi. N.A.Muslimov o‟z tadqiqotlarida bo‟lajak kasb ta‟limi o‟qituvchi-sini kasbiy moslashtirish uning kasbiy shakllanishidagi muhim jihatlardan biri ekanligini ta‟kidlab, mazkur jarayondagi muhim pedagogik shart-sharoitlar sifatida quyidagilarni e‟tirof etadi: ~ 33 ~ - moddiy-texnik shart-sharoitlar (o‟quv binolari, o‟quv auditoriyalar, o‟quv- texnik vositalar majmuining mavjudligi va hokazolar); - o‟quv-metodik shart-sharoitlar (davlat ta‟lim standarti, o‟quv dasturlari, o‟quv rejalari va boshqalar); - kadrlar salohiyati (professor-o‟qituvchilar); - ijtimoiy hamda o‟quv-texnologik muhit; - tashkiliy hamda o‟quv-amaliy faoliyatning izchil, uzluksiz hamda tizimliyo‟lgaqo‟yilganligi 21 . Oliy ta‟lim muassasalarining pedagog mutaxassislar tayyorlash tizimining o‟ziga xosligidan kelib chiqib, tadqiqot doirasida quyidagi pedagogik psixologik shart-sharoitlarning ta‟minlanishi kasbiy tayyorgarlik sifatini oshirishga xizmat qilishi aniqlandi: 1. Axborotli-mazmunli sharoit. Ma‟lumki, ta‟lim mazmuni bo‟lajak mutaxassis o‟zlashtirishi lozim bo‟lgan kasbiy bilim, malaka va ko‟nikmalarning oldingdan loyihalashtirilgan tizimi bo‟lib, bunda DTS, o‟quv rejalari, takomillashtirilgan ta‟lim dasturlari, ma‟ruza matnlari, ta‟lim texnologiyalari asosidagi o‟quv-metodik majmular, ilmiy va o‟quv-metodik, elektron darsliklar, nazorat vositalari: ijodiy pedagogik topshiriqlar, vaziyatli masalalar, masofali nazorat, ijodiy loyiha ishlari, mutaxassislik yo‟nalishlari bilan bog‟langan kurs va loyiha ishlari alohida o‟rin tutadi. 2. Texnologik sharoit. Tadqiqot maqsadi, ya‟ni bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishning samarali shakl, metod va vositalarini ishlab chiqib, amaliyotga tatbiq etish uchun texnologik sharoit asos qilib olindi. Bunda kasbiy moslashtirish jarayonida: - muammoli o‟qitish; - o‟yinli texnologiyalar (rolli-ishchan o‟yinlar, tadbirkorlik o‟yinlari); - trening, videotreninglar, - muammoli -seminarlar; 21 Muslimov N.A. Kasb ta’limi o’qituvchisini kasbiy shakllantirishning nazariy-metodik asoslari: Ped.fanl.dokt. ... diss. – T.: 2007. – 357 b. ~ 34 ~ - pedagogik muammoli vaziyatlarni echish va tahlil qilish, “Keys-stadi”; - kichik guruhlarda o‟qitish, mikro-darslar; - ijodiy tadqiqotchilik metodlari; - dars va tarbiyaviy tadbirlarni loyihalash metodlari; - autotreninglarni tashkil etish va o‟tkazish metodikasining ishlab chiqilishiga alohida e‟tibor qaratildi. Bo‟lajak o‟qituvchilarn kasbiy moslashtirishning texnologik sharoiti nazariy asoslanganlik; o‟quv-tarbiya jarayoni mazmuni va tashkiliy jihatlariga yaxlit yondashuv, tizimlilik, o‟qitishda ta‟lim oluvchilarning individualligi, kasbiy yo‟nalganligi e‟tiborga olish kabi tamoyillariga asoslanadi. 3. Refleksiv sharoit. Yaratilgan pedagogik shart-sharoitlarning natijaviymahsuli sifatida refleksiv (refleksiya-ortga nazar, tahlil, o‟zgarishlar, shaxsning o‟z faoliyatini baholay olish darajasi) sharoit muhitining yaratilishiga alohida e‟tibor berildi. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishga yo‟naltirilgan refleksiv sharoit mazmuni quyidagicha belgilandi: - faol bilish motivatsiyasini rivojlantirish; - kasbiy faoliyatga nisbatan akmeologik yondoshuvni qaror toptirish; - kreativ ko‟nikmalarni shakllantirish; - pedagogik-psixologik, metodik bilimlarni shakllantirish; - o‟zini – o‟zi kasbiy anglash. Olib borilgan tahlil natijalaridan ma‟lum bo‟ladiki, pedagogik amaliyot, mustaqil ta‟lim, to‟garaklar, audtoriyadan tashqari ishlar, jamoaviy tadbirlar, ijodiy kastinglar va boshqa turdagi tashkiliy tadbirlar talabalarning kasbiy moslashish va rivojlanishdagi muhim vositalardan sanaladi. Ana shu maqsadda tajriba ob‟ektlarida “Yosh pedagoglar” to‟garagining faoliyati takomilashtirildi. “Yosh pedagoglar” to‟garagiga tadqiqot doirasida jami 37 nafar talabalar va 4 nafar professor-o‟qituvchilari a‟zo bo‟lishdi. “Yosh pedagoglar” to‟garagining asosiy maqsadi oliy ta‟lim muassasalarida tahsil olayotgan iqtidorli yoshlarni jamlash, ularning qobiliyatlari va iqtidorlarini ~ 35 ~ namoyon etishlari uchun amaliy yordam ko‟rsatish va shu asnoda talabalardagi kasbiy bilim, malaka va ko‟nikmalarni rivojlanishiga refleksiv sharoit yaratishga yo‟naltirildi. Dastlab “Yosh pedagoglar” to‟garagining ma‟naviy-ma‟rifiy choratadbirlar rejasi ishlab chiqildi va talabalarning qiziqishlari, talablari, oliy ta‟lim muassasalarining imkoniyatlarini hisobga olgan holda o‟tkaziladigan turli tadbirlar, ularning maqsadi, mazmuni, vazifalari aniq belgilandi. “Yosh pedagoglar” to‟garagining harakat dasturini ishlab chiqishda quyidagi jihatlarga alohida e‟tibor qaratildi: - talabalarda ijtimoiy faollikni rivojlantirish; - auditoriyadan tashqari qiziqishlaridan kelib chiqib bo‟sh vaqtni unumli tashkil etish; - kasbiy sifatlar va kasbiy moslashuvni shakllantirish; - ratsionalizatorlik g‟oyalarini amalga oshirish. Tajriba natijalari va respondent-o‟qituvchilarning fikr-mulohazalari pedagogik-psixologik shart-sharoitlar integratsiyasining ta‟minlanishi bo‟lajak mutaxassilar tayyorlash jarayoni ta‟lim sifatini oshirishda muhim ahamiyat kasb etishini tasdiqladi. Shuningdek, tizimli yondashuv asosida bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishga yo‟natirilgan o‟qitish texnologiyalarining o‟quv jarayonidagi imkoniyatlarini amaliy yoritish tadqiqot muammosining ijobiy echimini ta‟minlashga yordam berishi aniqlandi. Ishning navbatdagi bo‟limlarida mazkur masalalarga alohida e‟tibor qaratildi. ~ 36 ~ takomillashtirilgan ta‟lim dasturlari, ma‟ruza matnlari, ta‟lim texnologiyalari asosidagi o‟quv- metodik majmular, ilmiy va o‟quv- metodik, elektron darsliklar, - muammoli o‟qitish;o‟yinli texnologiyalar (rolli-ishchan o‟yinlar, tadbirkorlik o‟yinlari); trening, videotreninglar, - muammoli seminarlar faol bilish motivatsiyasini rivojlantirish; kasbiy faoliyatga nisbatan akmeologik yondoshuvni qaror toptirish; ~ 37 ~ XULOSA Jamiyat rivojlanib, yosh avlod ta‟lim-tarbiyasiga qo‟yilgan ijtimoiy talablarning ortib borishi pedagog mutaxassislar tayyorlash tizimida ham mazmuniy va sifat jihatidan o‟zgarishlar zaruratini yuzaga keltirmoqda. Ushbu muammoning dolzarbligini ta‟kidlab, birinchi prezidentimiz I.Karimov “Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini, ertaga o‟rnimizga keladigan yoshlarni ma‟naviy dunyosini shakllantirishda o‟qituvchi mehnatini qanchalik muhim o‟rin tutishini yaxshi bilamiz. Chunki, o‟qituvchi nainki sinf xonasiga fayz va ziyo olib kiradigan, balki minglab murg‟ak qalblarga ezgulik yog‟dusini, hayot maktabini uqtiradigan mo‟‟tabar zotdir” degan edi. Shuning uchun ham bozor munosabatlari sharoitida oliy ma‟lumotli pedagog kadrlarga bo‟lgan jamiyat talablaridan kelib chiqib, malakali mutaxassislar tayyorlash zarurati yanada kuchaydi. Tadqiqot muammosining ilmiy-nazariy asoslarini o‟rganish, olib borilgan kuzatishlar va tahlil natijalari OTMlaridagi o‟quv-tarbiya jarayoni bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayonida katta imkoniyatlarga ega ekanligini ko‟rsatdi. Ammo mazkur jarayonga bir tomonlama yondashish mutaxassislarning sifat darajasiga sezilarli ta‟sir ko‟rsatayotganligi ham amaliyotda tasdiqlandi. Oliy ta‟lim muassasalaridagi ta‟lim-tarbiya jarayonini ijtimoiy talablar, demokratik tamoyillar, shuningdek ishlab chiqarishning mutaxassis shaxsiga qo‟yayotgan malakaviy talablaridan kelib chiqib modernizatsiyalash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishda ularning shaxsiy yo‟nalganligi va kasbiy motivatsiyasi etakchi ijtimoiy-psixologik omillardan biri bo‟lib, mazkur jihatlar ta‟lim oluvchilarning tanlangan faoliyat sohasiga moslashish jarayonini jadallashtiradi. Ya‟ni, empirik tahlillar asosida bugungi kunda pedagog mutaxassislar tayyorlash jarayoniga yaxlit loyiha sifatida qaralib, unga nafaqat mazmun, balki o‟qituvchi va talabalar faoliyati birligi misolida yondashish e‟tibordan chetda ~ 38 ~ qolayotganligi aniqlandi. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishga qo‟yiladigan zamonaviy talablar mazkur ta‟lim muassasalaridagi pedagogik jarayonni tashkillashtirishga nisabatan innovatsion yondashuv zaruratini keltirib chiqaradi. Bu esa tadqiqot doirasida kasbiy moslashtirish jarayoniga ta‟sir etuvchi pedagogik-psixologik omillar va zaruriy shart-sharoitlarni aniqlashtirishni nazarda tutadi. Shu bois, tadqiqot doirasida mazkur omillarning bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoniga ta‟siri o‟rganildi va bu boradagi samarali choratadbirlar majmuasi ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq etildi. Natijalarning yakuniy tahlili va pedagogik-tajriba sinov ishlarining samaradorlik darajasiga asoslanib, ilmiy tadqiqot ishi yuzasidan quyidagi xulosalar shakllantirildi: 1. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish nazariyasi tahlili natijasida uning ilmiy-nazariy asoslari tadqiq etildi. 2. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirish mazmunini pedagog mutaxassis shaxsiga quyiladigan zamonaviy kasbiy talab va takliflar darajasida takomillashtirish zarurati asoslab berildi. 3. Bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishda o‟quv jarayonini tashkil etishga innovatsion yondashuvni qaror toptirish zarurati va bunda yaratilgan pedagogik shart-sharoitlarning mavjudligi mutaxassislar kasbiy moslashishini shakllantirishga samarali ta‟sir ko‟rsatishini tajriba natijalari tasdiqladi. 4. Yangicha mazmundagi o‟quv metodik majmualarni yaratish, o‟qitishning innovatsion shakl va metodlarini o‟quv jarayoniga tadbiq etish va tizimli monitoring jarayonini yo‟lga quyish talabalarning bilish faolligini ta‟minlashda, ularning kasbiy-ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda hamda kasbiy tayyorgarlikning shakllanishida muhim ahamiyatga ega ekanligi isbotlandi. Yuqorida keltirilgan xulosalar bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishning mavjud holatini aniqlashga va bu jarayon samaradorligini ~ 39 ~ oshirishga qaratilgan quyidagi uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqishimizga asos bo‟ldi: - bo‟lajak o‟qituvchilarni kasbiy moslashtirishning mazmunini zamonaviy talablar asosida takomillashtirish; - bitiruvchi kurslarda “Innovatsion o‟qitish texnologiyalari”, “Tarbiya texnologiyalari” kurslarining o‟qitilishini yo‟lga qo‟yish; - bo‟lajak o‟qituvchilardagi kasbiy moslashishni shakllantirish jarayonida pedagogik amaliyot ishlarini samarali tashkil etilishiga alohida e‟tibor qaratish; - o‟quv-tarbiya jarayonida shaxsga yo‟naltirilgan pedagogik texnollogiyalardan maqsadli foydalanish. Xulosa qilib shuni aytish mumkin, bo‟lajak kadrlarni malakasini oshirib yanada chuqurlashtirib o‟tish lozim. Ta‟sir qiluvchi omillarni kamaytirib, ya‟ni kitoblardan unumli foydalanish zarur. |