Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

2.4.
 
Arxeografiya 
Arxeografiya - 
ё
zma manbalarni ilk tavsifga olish 
ё
ki ularni qidirib topib, 
birinchi marta tavsiflash, ilmiy muomalaga olib kirishni nazarda tutadi. Bu ilmiy
ywnalish Respublikamiz Fanlar Akadnmiyasining Abu Rayh’on Beruniy va 
sobiq Qwl
ё
zmalar 
İ
nstitutida boshlangan bwlib malum davrgacha Farg’ona 
vodiysi, Samarqand, Buxoro va Xorazm viloyatlariga qator arxeografik 
ekspeditsiyalar uyushtirilgan bwlib, ularda A. Murodov, A.
İ
risov, 
İ
.Abdullaev, 

---

11
A.Ah’medov, B.Hasanov, O.Jalilov, M.Hakimov, Yu. Tursunov va boshqalar 
ishtirok etganlar. Bular natijasida bir qancha nodir qwl
ё
zmalar va h’ujjatlar 
aniqlanib, davlat xazinalariga olib kelingan. 
Hamid Sulaymon (vaf.1979) Angliya, Frantsiya (1868) va Hindiston 
kutubxonalariga (1976-1977) arxeografik ekspeditsiyalar uyushtirgan edi va 
buning natijasida qator 
ё
zma manbalar twg’risida malumotlar, ayrimlarining 
mikrofilm va fotokopiyalari yuotimizga keltirilgan edi. 
Hozirgi paytda Sharqshunoslik instituti va 
İ
slom universiteti qoshida sharq 
qwl
ё
zmalarini qabul qilish arzeografik komissiyalari mavjud bwlib, ularda 
ah’oli wrtasida mavjud 
ё
zma manbalarni qiymatini aniqlashga qodir 
mutaxassislar bor. 
2.4.1.
 
Tarixiy manbalarni aniqlash, tanlash va tah’lil etish 
Nazariy manbashunoslikda eng zarur tarixiy manbalarni aniqlash, tanlash va 
nih’oyat uni ilmiy tah’lil qilish h’ar qanday katta kichik tadqiqotning dastlabki 
bosqichi h’isoblanadi. 
Tanlangan mavzuning ilmiy h’amda nazariy jih’atdan twg’ri h’al etilishi 
kwp jih’atdan h’ar qanday tadqiqotning asosi, poydevorini tashkil etadigan 
manbaning sifat va salmog’iga, yani mukammalligiga va faktik materialga 
boyligiga bog’liqdir. 
Manbashunoslik talablaridan biri shuki, biror mavzuni tadqiq etishda bir 
emas, balki bir necha manbalar turiga – rasmiy h’ujjatlar, solnomalar, geo-
kosmografik, agiografik va biografik asarlarga asoslanib, ulardagi 
malumotlarqi
ё
siy solishtirilib tah’lil etilsa ilmiy tadqiqot saviyasi oshib, xulosa 
va umumlashmalar ishonarli va asosli bwlib, uning ilmiy ah’amiyati h’am katta 
bwlishi shubh’asizdir. 
Tadqiqot 
uchun 
ё
zma manbalarning qaysi biri asosiy va qaysilari 
ё
rdamchi 
rol wynashi tanlangan mavzuning xarakteriga bog’liqdir. Masalan, iqtisodiy-
ijtimoiy masalalarni wrganishda rasmiy h’ujjatlar asosiy birlamchi manba rolini 
wtaydigan bwlsa, si
ё
siy h’amda madaniy h’a
ё
tni 
ё
ritib berishda solnomalar – 
tarixiy asarlar va biografik tazkiralar h’amda adabiy-badiiy asarlar etakchi 
wrinda turadilar. Lekin shunga qaramay, ilmiy tadqiqot olib borishda faqat 
asosiy h’isoblangan birgina birlamchi manba bilan kifoyalanib qolmay, imkon 
qadar boshqa ikkinchi darajali manbalarga murojaat etish, ularni h’am 
tadqiqotga jalb etish maqsadga muvofiqdir. 
Manbashunos olimlarning tajribasi shuni kwrsatadiki, aksariyat tarixiy 
asarlar ijtimoiy-iqtisodiy masalalar h’amda madaniy h’a
ё
tga oid qimmatli 
malumotlarga boy bwladi. Rasmiy h’ujjatlarda va biografik asarlarda esa si
ё
siy 
tarixga oid qimmatli faktlarni, tarixiy asarda ywq malumotlarni uchratish 
mumkin. 

---

12
Manbashunoslikdagi ilmiy ishda kwp va turli tipdagi manbalarga asoslanib, 
tadqiq etilmish mavzuga oid barcha manbalarni ishga jalb etish bwdajak ilmiy 
asarning qiymatini va ah’amiyatini belgilovchi asosiy va h’al qiluvchi 
omillardan biridir.