Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

2.5.
 
Amaliy manbashunoslik (ywnalishi) 
Amaliy manbashunoslik ywnalishi bevosita 
ё
zma manbalarni nazariy 
manbashunoslik tavsiyasiga binoan wrganish, izlab topish, tavsif etish va wzi 
topgan, mavzu uchun yangi va kerakli malumotlarni ilmiy muomalaga olib 
kirishni nazarda tutadi. 
Amaliy manbashunoslikda tadqiqotchi wzi uchun tanlab olgan biror mavzuga 
oid manbalarni tanlab olgandan keyin ularning h’ar birini tashqi 
ё
ki moddiy –
texnik belgilari va ichki mazmuniga kwra guruh’larga ajratib ilmiy tah’lil etishi 
lozim. 
2.5.1. Manbalarni tashqi belgilari moddiy-texnik malumotlariga qarab 
tah’lil etish 
Manbalarni tashqi belgilari 
ё
ki moddiy-texnik malumotlari deganda 
qwl
ё
zma kitob 
ё
h’ud h’ujjat bitilgan qog’ozning wlchami, qog’ozi, varaqlar 
soni, muqovasi,matn wlchami, xati, si
ё
h’i, xattoti, asar nomi, muallifi, kitobat 
tarixi, joyi kabi malumotlar nazarda tutiladi. Bu malumotlar asar 
ё
zilish 
sabablari, uning 
ё
zilgan joyi va wsha vaqtdagi texnik taraqqi
ё
t va ijtimoiy-sisiy 
muh’itni wrganishda muh’im ah’amiyatga ega. Bu malumotlarni aniqlamay 
turib, asarda ba
ё
n etilgan voqealar h’aqida, umuman asar h’aqida twg’ri va twla 
tasavvurga ega bwlish, uning xususida fikr bildirish mumkin emas. 
Qwl
ё
zma kitoblarning muallifi, asar nomi, 
ё
zilgan vaqti va joyini aniqlash 
qiyin. Chunki qadimgi qwl
ё
zmalarda bugungi kundagi kitoblardagi kabi 
muqovaning wzida
ё
q asar nomi, muallif nomi, kitob boshlanishi va oxiridagi 
kabi zaruriy malumotlar keltirilmagan. Bazi h’ollarda asar oxiri-xotimada uning 
kwchirilgan vaqti va joyi h’amda kotibning nomi qayd etiladi, xalos.
Malumotlar keltirilmagan taqdirda, asarning matni, 
ё
zilish va kitobati tarixi, 
qog’ozi, xati h’amda tili va til uslubiga qarab tah’minan aniqlanadi. Bunday 
malumotlarni aniqlash tadqiqotchidan katta h’a
ё
tiy tajriba va yuksak malakani 
talab qiladi va bu ancha qiyin va masuliyatli ishdir. Bunday masalalarni 
mashh’ur kitob bilimdoni 
İ
bodulla Odilov, Abduqodir Murodov, Abdulla 
Nosirov kabi yuksak malakali mutaxassislargina bir necha 
ё
zma manbalarni 
solishtirish, qi
ё
slash asosida h’al qilishi mumkin.
Asar muallifi va uning shaxsini aniqlash qwl
ё
zma kitobning ilmiy tah’lil etishda 
katta ah’amiyatga ega. Bu asarning yaratilish tarixi va uning 
ё
zilishiga sabab 
bwlgan ijtimoiy-si
ё
siy muh’itni aniqlab olish uchun h’am zururdir.

---

13
Odatda, qadimgi qwl
ё
zma asarlarda kwp h’ollarda muallifning ismi malum va 
kwzga tashlanadigan joyda, masalan, asarning boshi 
ё
ki oxirida qayd etilmaydi. 
Bazan u muqaddima qismida, 
ё
ki asar wrtasida, voqealar ba
ё
ni orasida biron 
masala yuzasidan tilga olinadi. Kwp h’ollarda esa muallif wzining h’aqiqiy 
ismini aytmay, “faqiru h’aqir”, “ojiz va xoksor”, “bu g’arib banda” deb atash 
bilangina kifoyalanadi. Bunday h’ollarda asar varaqma-varaq, satrma-satr, 
aloh’ida etibor va sinchkovlik bilan wrganilishi lozim. Shunday h’am bwladiki, 
asarning biron erida muallif wzi, otasi 
ё
ki yaqinlari h’aqida bir-ikki kalima aytib 
wtadi. 
Ё
ki ba
ё
n etila
ё
tgan vlqeaga wzining munosabatini (masalan, “Abdullaxon
taxtga wtirgan vaqtda kamina Hofizi Tanish ibn Mir Muh’ammad 33 
ё
shda 
edim”) bildiradi. 
Asar muallifining shaxsi, yani uning qaysi ijtimoiy guruh’ga mansubligi, uning 
dun
ё
qarashini aniqlash uchun asarning umumiy g’oyaviy ywnalishini twg’ri 
belgilab olish uchun muh’im ah’amiyat kasb etadi.