Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
149
Ajo që deri tani është diskutuar për përpjesët shkurtimisht mund ta paraqesim me ndihmë të tabelës së dhënë më 
poshtë. Që kjo tabelë të jenë e krahasueshme me atë që vlenë për raportet, dhe këtu është përfshirë përpjesa e 
numrit të konstituentit  B (madhësi e cila shumë rrallë shfrytëzohet dhe për të cilën nuk ka shenjë të posaçme
*
). 
 
 
Pasi që paraqesin raporte të madhësive me emra të njëjtë,  
Gjitha përpjesët janë numra (madhësi pa dimensione). 
Përpjesët mund të shprehen edhe në përqindje  
Në vend të përpjesëve me numra më të vegjël se një, numrat e përmendur më lartë mund të shumëzohen me 100 
dhe atëherë përpjesët shprehen në përqindje: të masave, sasiore ose vëllimore.  
Si është e mundur kjo? Kuptohet, është e qartë se nëse një numër e shumëzojmë me 100, ai nuk do të mbetet i 
njëjtë. Domethënë nuk do të punojmë me madhësinë e njëjtë.  
A është kështu? Po? 
 
Në realitet, nuk është kështu! Shenja për përqindje (%), pikërisht ka domethënie të njëjtë sikur  1/100. kështu, 
nëse duam përpjesën molare vlera e të cilës është 0,5 ta shprehim në përqindje, do të përfitojmë se w(B) = 50 %. 
Sepse % = 1/100, do të kemi
†
: 
w
 
(B) = 0,5 x 100 x 1/100   
ose 
 
w
 
(B) = 50 x1/100 
w
 
(B) = 50 % 
 
D.m.th., ne edhe shumëzojmë edhe pjesëtojmë me 100! Nëse një numër e shumëzojmë dhe e pjesëtojmë me  
numër të njëjtë, ai aspak nuk do të ndërrohet.  
 
Siç e vëren, 0,5 = 50 %, sa edhe e paqartë kjo të duket në shikim të parë. Në realitet, shumë gjëra duken 
krejtësisht ndryshe në shikim të dytë. 
                                                           
*
 Në realitet, përpjesa e masës e një konstituenti është e barabartë me përpjesën molare të saj. 
† Shenja  që paraqitet (a do ta shfrytëzojmë edhe më tutje) duhet të lexohet: prej kësaj vijon se. 
Madhësia 
 
Shenja 
 
Shprehja e definuar  
 
Përpjesa molare e V në Y
 
x
 
(V; Y)
 
x
 
(V; Y) = n
 
(B)/

 n
i
 
Përpjesa  numerike e V në Y
 
x
 
(V; Y)
 
x
 
(V; Y) = N
 
(B)/

N
i
 
Përpjesa e masës e V në Y
 
w
 
(V; Y)
 
w
 
(V, Y) = m
 
(B)/

m
i
 
Përpjesa vëllimore e V në Y
 
φ
  
(V; Y)
 
φ
  
(V, Y) = V
 
(B)/

V
i
 

---

 
150
Kështu,  
nëse vlera e përpjesëve  (molare, të masave ose vëllimore) shumëzohet ose pjesëtohet me 100 dhe nëse 
raporti 1/100 do ta shënojmë me shenjën %, themi se përpjesët i kemi shprehur në përqindje; shuma e 
përpjesëve molare (të masave ose vëllimore) të të gjithë konstituentëve në një sistem është e barabartë 
me një, përkatësisht 100 %. 
 
 
 
Jo vetëm këtu, por edhe në përgjithësi, operacioni i pjesëtimit do ta shënojmë ose me dy pika (thjeshtë me 
shenjën :) ose me vijë thyesore ose me vijë të pjerrtë (thjeshtë me shenjën /). Në realitet, ngjashëm veprojmë 
edhe me shënimin e operacionit të shumëzimit. Në këtë rast, i shfrytëzojmë edhe shenjën x ose pikën (shenjën.). 
vendi i zbrazët midis dy simboleve ose midis vlerës numerike dhe njësisë po ashtu shënon operacionin e 
shumëzimit. 
 
LLOGARITJA NË BAZË TË FORMULAVE KIMIKE DHE BARAZIMEVE  
Përcaktimi i përbërjes së komponimit formula e të cilit është e njohur  
 
Llogaritjet që kryhen në bazë të formulave kimike janë të dy llojeve kryesore:  
 
1. Përcaktimi i përmbajtjes të ndonjërit prej elementeve (ose disave) në komponimin e dhënë dhe  
2. Përcaktimi i formulës së një komponimi nëse është e njohur përbërja e tij.  
 
Me llojin e parë prej këtyre dy llojeve të llogaritjeve do të njihemi menjëherë, ndërsa me të dytin do ta bëjmë më 
vonë (faq. 160).  
 
 
Shembulli 5.2 
 
Sa do të jenë përpjesët e masave të klorurit të natriumit dhe të ujit në tretësirën e shqyrtuar në 
Shembullin 
5.1? 
 
Z g j i d h j e    
Siç është përcaktuar, në tretësirën masa e të cilës ishte 25 gram, masa e klorurit të natriumit ishte m(NaCl) = 5 g, 
njehsuam se masa e ujit ishte m(H
2
O) = 20 g. 
Sipas asaj: 
w(NaCl) = 5 g / 25 g 
w(NaCl) = 0,2   
   w(NaCl) = 20 %    
w(H
2
O) = 20 g / 25 g 
w(H
2
O) = 0,8   
   w(H
2
O) = 80 %    
D.m.th., në tretësirën e hulumtuar të kripës së kuzhinës në ujë, përpjesa e masës të klorurit të natriumit ishte  0,2, 
përkatësisht 20 %, ndërsa ajo e ujit ishte  0,8, ose 80 %. 

---

 
151
 
Formula e një komponimi, pamë, jep raportin e sasive të elementeve që marrin pjesë në formimin e atij 
komponimi. Kështu, formula NaCl tregon se përpjesa molare (raporti i sasive) i natriumit dhe klorit në këtë 
komponim është  
 r
 
(Na, Cl) = 1 : 1  
[mbaj llogari për atë se r
 
(B, C) = n
 
(B) : n
 
(C)].  
Në një njësi formule nga kloruri i natriumit ka një grimcë (jon) të natriumit dhe një grimcë të klorit (ai është joni 
klorur), ndërsa raporti i numrit të njësive të klorurit të natriumit, natriumit dhe klorit është i barabartë me  
1 : 1 : 1. Siç e dimë, edhe raporti i sasive do të jenë: 
 r
 
(NaCl, Na, Cl) = 1 : 1 : 1  
Formula, e acidit sulfurik, H
2
SO
4
 na tregon se raporti i sasive të H, S dhe O është 2 : 1 : 4. Ngjashëm duhet të 
mendohet edhe atëherë kur bëhet fjalë për komponime tjera.  
Në bazë të këtyre të dhënave mundet të edhe përpjesët molare (sasiore), ndërsa nëse janë të njohura masat 
molare të elementeve, mund të gjenden edhe përpjesët e masave.  
Me që sasia e substancës të konstituentit të dhënë (të themi, B) është raport i masës të atij konstituenti dhe masës 
molare të tij, thjeshtë.  
n
m
M
(B)
(B)
(B)

 
Vijon se  
 m
 
(B) = n
 
(B) x M
 
(B)  
 
përkatësisht se masa e një substance është prodhim i sasisë së saj dhe masës molare.  
 
Masat molare të elementeve mund ti gjejmë nëse i dimë masat atomike relative A
r,
 pasi që për elemente,   
M
 
(E) = A
r
(E) g/mol  
ose
*
  
M
 
(E) = A
r
(E) 
x 
10 
-3
 kg mol
-1
  
përderisa për një komponim (të themi, për komponimin X) masa molare është dhënë me  
 M
 
(X) = M
r
(X)
 
g/mol  
Nëse duam që njësitë të jenë në kg mol
-
1
, shprehja në anën e djathtë duhet të shumëzohet me 10
-3
. Për ndryshe 
(jo vetëm këtu, por edhe në përgjithësi), nëse njësia në të cilën e masim një madhësi njëmijë herë më të madhe, 
vlera numerike e asaj madhësie do të jenë një mijë herë më e vogël. 
Ndoshta duhet, të thuhet se, në rastin e përgjithshëm, për komponimin X formula e të cilit është A
a
B
b
C
c
, 
përpjesa e masës e njërit prej elementeve (që të mos lidhemi për ndonjë element konkret, edhe këtu e 
përdorim simbolin e përgjithshëm E) është dhënë me shprehjen  
                                                           
*
 Siç e di, 1 g = 0,001 kg! 
 
 

---