Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
152
     
 
X
E
E
X
E;
r
r
M
A
i
w


 
ku  i
 
(E) është indeksi i elementit E në formulën e komponimit X (në shembullin e mësipërm, indeksi për 
elementin A është a, për elementin B indeksi është b etj.). Gjatë kësaj, nuk duhet të harrohet se shuma e 
përpjesëve të masave është një (sikur edhe në raste tjera), ndërsa shuma e përqindjeve të masave është 100 %, 
ashtu që gjitha përpjesët nuk është patjetër të llogariten. 
Në çdo rast, 
 
nëse është e njohur formula kimike e një komponimi, prej saj mundet të njehsohet përbërja, thjeshtë të 
njehsohen përpjesët molare të elementeve prej të cilave përbëhet komponimi. 
Gjetja e formulave të komponimeve nëse është e njohur përbërja   
Mundet të zgjidhet edhe detyra që është e kundërt me të mëparshmen: të gjendet formula e komponimit për të 
cilin ekzistojnë të dhëna nga e ashtuquajtura analizë elementare e cila tregon çfarë është përbërja e secilit prej 
elementeve që e përbëjnë atë komponim. Detyra zgjidhet në atë mënyrë që do të gjenden raportet e sasive të 
elementeve dhe ato, pastaj, rregullohen në raporte të numrave të vegjël (relativisht të vegjël) të plotë.  
Formula që është fituar në këtë mënyrë është e ashtuquajtur formula më e thjeshtë ose empirike. Për përfitimin 
e formulës së vërtetë të komponimit nevojitet të dihet edhe masa molare e tij.  
Shembulli 5.3 
 
Duke ditur formulën e acidit sulfurik (H
2
SO
4
), duhet të gjenden përpjesët molare të elementeve prej të cilëve është 
i përbërë ai.  
 
Z g j i d h j e    
Siç është lehtë të shihet se, në një njësi formule (kësaj here, ajo është molekulë) e acidit sulfurik ka dy atome 
hidrogjen, një atom sulfur dhe katër atome oksigjen. Sipas asaj, raporti i sasive të këtyre tre elementeve është     
n(H) : n(S) : n(O) = 2 : 1 : 4, nëse e marrim parasysh edhe acidin sulfurik  
n(H
2
SO
4
) : n(H) : n(S) : n(O) = 1; 2 : 1 : 4 
me fjalë të tjera, nëse marrim një mol acid sulfurik, kemi marrë dy mole hidrogjen, një mol sulfur dhe katër mole 
oksigjen. Kështu, do të kemi gjithsej sasi prej 7 moleve. 
Sipas asaj: 
x(H) = 2/7   
   x(H) = 0,286       x(H) = 28,6 %        
x(S) = 1/7   
   x(H) = 0,143       x(H) = 14,3 %        
x(O) = 4/7   
   x(H) = 0,571       x(H) = 57,1 %        
d.m.th., në acidin sulfurik kemi 28,6 përqindje molare hidrogjen, 14,3 përqindje molare sulfur dhe 57,1 përqindje 
molare oksigjen.  

---

 
153
Në raste të tilla, është mirë të dihet  
vlera e indeksit për secilin prej elementeve në formulën më të thjeshtë të një komponimi do ta 
përfitojmë nëse raporti i masave për elementin përkatës e pjesëtojmë me masën atomike relative të atij 
elementi; formula e vërtetë mund të gjendet nëse është e njohur masa molare. 
 
Barazimet kimike si bazë për llogaritje  
Llogaritjet në bazë të barazimeve kimike janë të bazuara në faktin se në çdo barazim kimik të barazuar raporti i 
koeficienteve stekiometrik të pjesëmarrësve të veçantë në reaksion e jep raportin e sasive të reaktantëve reagues, 
përkatësisht produktet e formuara gjatë reaksionit. Kështu, raporti i ndryshimit të sasive për dy pjesëmarrësit (B 
dhe C) në një reaksion do të jenë:  
 
 
 
 
C
B
C
B





n
n
 
Shembulli  5.4 
 
Me analizë është gjetur se raportet e masave të K, të S  dhe të O në një komponim janë 0,566, 0,087 dhe 0,348 
përkatësisht. Kërkohet formula e komponimit. 
 
Z g j i d h j e    
Formula kërkuar është K
a
C
b
O
c
 ku a, b dhe c janë indekset në formulën në të cilën duhet të përcaktohen. 
Duke pasur parasysh shprehjen e dhënë në faq. 160,  
i(K) : i(C) : i(O) = a : b : c = w(K)/A
r
(K) : w(C)/A
r
(C) : w(O)/A
r
(O) 
a : b : c = 0,566/39,10 : 0,087/12,01 : 0,348/16 
a : b : c = 0,014 : 0,007 : 0,022 
Nëse në anën e djathtë pjesëtojmë me numrin më të vogël (0,007), raporti i tre anëtarëve në të djathtë nuk do të 
ndërrohet. Mirëpo, tani  do të kemi  
a : b : c = 2 : 1 : 3,1 
ose, përafërsisht,  
a : b : c = 2 : 1 : 3 
Sipas asaj, formula e komponimit mundet të jenë K
2
CO
3
, por edhe K
4
C
2
O
6
 etj. Më e thjeshtë është formula e parë, 
ajo është formula e vërtetë e karbonatit të kaliumit. Mirëpo, bëhet fjalë për kompoimin e ndërtuar prej joneve, për 
komponimet e tilla të vërtetë e konsiderojmë më të thjeshtë. 
Nëse situata nuk është e tillë dhe nëse shumëzuesit e shumëfishtë të formulës më të thjeshtë mund të jenë të vërtetë, 
është e nevojshme të dimë se sa është masa molare dhe në bazë të kësaj do të sjellim përfundim për formulën e 
vërtetë.  
 
 

---

 
154
Ku 
n

 
(B) dhe 
n

  
(C) janë koeficientët stekiometrik para B dhe C në barazimin e reaksionit 
*
.  
 
 
Mbaj në mend, 
në barazimin kimik të barazuar raporti i koeficienteve stekiometrik për pjesëmarrësit e veçantë në reaksion 
është i barabartë me raportin e sasive të transformuara të atyre pjesëmarrësve. 
 
 
Me rëndësi është a janë reaktantët në raporte stekiometrike  
Në disa raste nga kushti i detyrës vijon se raporti i sasive të substancave të pjesëmarrësve në reaksion (ose vetëm 
për disa prej tyre) është i tillë siç është raporti i koeficienteve stekiometrik për ata pjesëmarrës në barazimin e 
reaksionit. Në rastin e këtillë konsiderojmë se ato sasi janë në raporte stekiometrike. Nganjëherë, madje, themi 
se (jo plotësisht sipas rregullave!) se edhe vetë pjesëmarrësit në reaksion gjenden në raportin stekiometrik. Në 
raste të tilla, llogaritjet janë relativisht të thjeshta (nuk do të duhej ndaras të theksohet se aspak nuk është e sigurt 
se reaktantët gjithnjë gjenden në raport stekiometrik dhe se ajo duhet së pari të vërtetohet). 
                                                           
*
 Siç thamë, në se nuk na intereson parashenja e ndryshimit të sasive të substancave, koeficientat stekiometrik mund t’i marrim ashtu siç janë 
të shënuar vërtetë në barazimin e reaksionit. Nëse, duam të fitojmë rezultatin i cili tregon se ndryshimi i sasive të substancave të reaktantëve 
gjatë reaksionit është negativ, ndërsaa ai për produktet është madhësi pozitive (sasia e reaktantëve, pikërisht, zvogëlohet, ndërsa ajo e 
produkteve rritet), atëherë koeficientët stekiometrik për reaktantët duhet ti marrim me parashenjë negative.  
Në periudhën fillestare të mësimit të llogaritjeve kimike, për këtë nuk duhet pasur llogari. Ndonjëherë, më vonë, kur teksti do të shërbejë për 
përtëritjen e asaj që ke mësuar më parë, edhe kështu mund të veprohet. 
 
 
Shembulli 5.5 
 
Është e njohur se gjatë djegies së hidrokarbureve në tepricë të oksigjenit, si produkte përfitohen dioksidi i karbonit 
dhe uji. Çfarë sasie e ujit do të përfitohet nëse në tepricën e oksigjenit janë djegur pesë kilogram etin (acetilen)? 
 
Z g j i d h j e    
Barazimi i reaksionit për procesin e djegies së etinit është: 
2C
2
H
2
 + 5O
2
 = 4CO
2
 + 2H
2
O 
Është e dukshme se raporti i sasive të etinit të djegur dhe të ujit të formuar është (nëse i kemi marrë parasysh vlerat 
absolute) 2 : 2 ose, që është e njëjtë me, 1 : 1. Kështu, nëse gjejmë sasinë e etinit të djegur, kemi gjetur edhe sasinë 
e ujit të formuar.
 Masa molare e etinit është 26,04 g/mol përkatësisht 0,02604 kg/mol. Së këndejmi, sasia 
e etinit të djegur do të jenë  
5 kg / 0,02604 kg mol
–1
 = 192 mol 
d.m.th., gjatë djegies së 5 kilogram etin formohen 192 mol të ujit! 

---