Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
175
Gjatë punës praktike për përgatitjen e tretësirave me përqendrim të caktuar përdoren enët cilindrike volumetrike
*
 
(shih fig. 6.45 a). Në to, me unazë të hollë të gravuar rreth grykës, është shënuar se deri ku duhet të mbushet ena 
cilindrike, ashtu që në atë të gjendet vëllimi i caktuar i lëngut. Masa, e substancës së tretur (posaçërisht nëse ajo 
është e ngurtë) përcaktohet me  
peshim në peshore analitike(fig. 6.45 b). Nëse nuk disponojmë me peshore analitike mund të përdoret edhe 
peshorja teknike. 
Sasia substancës është raport i masës së asaj substance dhe masës molare të saj  
n
 
(X)  m
 
(X)/M
 
(X) 
nëse e masim masën, dhe e dimë masën molare, do ta llogarisim sasinë e substancës e cila, edhe ashtu, nuk është 
madhësi drejtpërdrejtë e matshme.  
Mu për këtë, masa e substancës së tretur matet jo vetëm atëherë kur përbërjen e shprehim me përqendrim mase të 
substancës së tretur, por edhe atëherë kur bëhet fjalë për përqendrim sasiorë. 
Gjithsesi mbaje në mend:  
për shprehjen e përbërjes së tretësirave më shpesh përdoren përqendrimi sasiorë dhe përqendrimi i 
masës.  
                                                 
* Ekzistojnë edhe enë tjera për matjen e vëllimit.
 
Madhësia 
 
Shenja 
 
Shprehja e definicionit 
 
Përqendrimi sasiorë i X
 
c
 
(X)
 
c
 
(X)  n
 
(X)/V
 
Përqendrimi numerik i X
 
C
 
(X)
 
C
 
(X) 
 N
 
(X)/V
 
Përqendrimi i masës i X
 

 
(X)
 

 
(X)  m
 
(X)/V
 
Përqendrimi vëllimorë i X
 

 
(X)
 

 
(X) 
 V
 
(X)/V
 
     
      
  
 
       a 
 
 
          b 
Fig. 6.45. Ena cilindrike volumetrike (a) dhe peshoret bashkëkohore (b)

---

 
176
Tretësirat e pangopura, të ngopura dhe të tejngopura; tretshmëria  
Kripa e kuzhinës, siç e dimë, tretet në ujë. Sheqeri po ashtu. Nëse në një gotë me ujë 
çesim një lugë me sheqer, ai do të tretet. Nëse shtojmë lugën e dytë me sheqer, edhe ai 
do të tretet (ndoshta pak më ngadalë). Nëse dëshirojmë ta shpejtojmë tretjen, do të 
përziejmë me lugë. Edhe në rastin e parë dhe të dytë kemi përfituar tretësirë, por ajo, siç 
themi është e pangopur – në të mund të tretet ende nga substanca e tretur.  
Kuptohet kjo nuk mund të vazhdohet pakufi: pasi të kemi shtuar sasi të caktuar, sheqeri i 
shtuar nuk do të tretet më dhe në fundin e gotës do të mbeten të patretura kristalet. Ato 
nuk do të treten edhe përskaj përzierjes. Themi, tretësira është ngopur.  
Përqendrim i substancës së tretur në tretësirën e ngopur quhet tretshmëri e asaj substance 
në tretësin e dhënë
*
. Tretshmëria, nëse ajo është definuar në këtë mënyrë, shënohet me s 
dhe njësia e saj më shpesh është mol dm
–3
.  
Si masë për tretshmërinë shumë shpesh merret edhe masa e substancës së tretur që është 
tretur në tretës masa e të cilit është 100 gram.  
Kur në 100 gram tretës janë tretur më shumë se 10 gram nga substanca e tretur
†
, substancën H e konsiderojmë si 
shumë të tretshme
‡.
 Nëse, masa e substancës së tretur që gjendet në 100 gram të tretësit është më e vogël se 
rreth 1 gram, konsiderojmë se substanca e tretur është dobët e tretshme, ndërsa nëse 
 
(
X, Solv) është më e vogël 
se rreth 0,0001 (thjeshtë nëse në 100 gram tretës është tretur më pak se 10 miligram e substancës së tretur), 
konsiderojmë se substanca praktikisht është e patretshme në atë tretës.  
Domethënë,  
në varësi nga ajo se sa do të jenë raporti i masës të substancës së tretur dhe tretësit, substanca e tretur 
mund të jenë shumë e tretshme, e tretshme, pak e tretshme ose e patretshme në tretësin e dhënë.  
Tretshmëria varet nga temperatura  
Ke vërejtur se gjithnjë kur hapim shishe me ujë mineral të “gazuar”, me shushurimë prej lëngut dalin flluska të 
gazit? Kështu është sepse tretshmëria e gazrave nga shtypja. Sa më e madhe është shtypja, aq më mirë treten 
gazrat në lëngje, ndërsa shtypja është më e madhe në gotën e mbyllur, se sa në shishen e hapur.  
                                                 
*
 
Shumë shpesh, tretës është uji, por kjo nuk është e domosdoshme. Kur nuk dëshirojmë të lidhemi për ndonjë tretës të caktuar, atë do ta 
shënojmë me formulën e tij dhe nuk do të përdorim shenja të përgjithshme.
 
†
 
Kur 

 (
X, Solv) është më e madhe se 0,1. Përndryshe, numrat e saktë nuk nevojitet të mbahen në mend.
 
‡
 
Ose  për mirë të tretshme.
 
 
Fig. 6.46. Lugë me 
sheqer  
Kujdes: ajo që fitohet nuk është përqindje e masës, por raporti i masave, (X, Solv), i shumëzuar me 100. 

---

 
177
Pra, a ke hapur shishe me ujë mineral të gazuar gjatë verës, kur temperaturat 
janë shumë të larta ose kur shishja ka qëndruar në diell? Nëse ke bërë këtë, 
me siguri e din që çfarë sasie e gazit menjëherë ndahet nga lëngu. Madje, 
mundet uji të rrjedhë nga shishja. A është edhe kjo në lidhje me ndryshimin 
e shtypjes? 
Përgjigja është – nuk është aq në lidhje me ndryshimin e  shtypjes (gjatë 
verës shtypja atmosferike mundet të jenë madje edhe më e madhe se sa 
dimrit), sa me dallimet në temperaturë. Në temperatura më të larta, pikërisht, 
gazrat më shpesh janë më 
pak të tretshme në lëngje se 
sa në temperatura më të   
ulëta (fig. 6.47). 
Te substancat e ngurta, 
tretshmëria më shpesh rritet 
me rritjen e temperaturës, 
por ka edhe shembuj tjerë
:
 
tretshmëria pothuaj se nuk 
varet nga temperatura, ajo 
së pari rritet, pastaj ulet
*
, dhe mundet vetëm të ulet me rritjen e 
temperaturës. Varësia e tretshmërisë nga temperatura për disa substanca 
të ngurta është dhënë në fig. 6.48. 
Nëse tretësira e ngopur e substancës së ngurtë tretshmëria e të cilës rritet 
me rritjen e temperaturës e ndajmë nga kristalet prezente, pastaj e ftohim, 
nga tretësira do të kristalizojë pjesë nga substanca e tretur. 
Kjo ndodhë sepse në temperaturën e re, më të ultë, tretshmëria është më e 
vogël, dhe teprica e substancës së tretur deri atëherë patjetër duhet të 
ndahet. Mirëpo, nëse ftohjen e kryejmë me kujdes, është e mundshme 
temperatura të ulet, ndërsa te kristalizimi të mos vijë. Është e qartë se në 
këtë rast në tretësirë ka më shumë nga substanca e tretur se sa që i përgjigjet tretshmërisë në temperaturë të dhënë. 
Tretësira e këtillë quhet e tejngopur.  
Kujdes, 
tretësirat e tejngopura përmbajnë më shumë substancë të tretur se sa që është e nevojshme për tu fituar 
tretësirë e ngopur. 
Tretësirat e tejngopura janë jostabile. Nganjëherë mjafton të shtojmë kristalohidrat nga substanca e tretur, dhe në 
të të fillojë kristalizimi i shpejtë (shih fig. 6.49). 
 
                                                 
*
 
Rritja e tretshmërisë deri në temperaturë të caktuar, pastaj ulja e saj është shenjë se vjen deri te ndryshimi i përbërjes të fazës së ngurtë e 
cila është në kontaretësirën e ngopur. Në raste të këtilla, në temperaturë të ultë faza e ngurtë është kristalohidrati, ndërsa në temperaturë më ta 
lartë – kripë e pa ujë ose, ppërsëri, vjen deri te zvogëlimi i përmbajtjes së ujit në fazat e ngurta në të cilat, të dyja janë kristalohidrate.
 
 
Fig 6.47. Varësia e tretshmërisë së gazrave 
nga temperatura 
 
Fig. 6.48. Varësia e tretshmërisë të disa 
substancave të ngurta nga temperatura 
 
Fig. 6.49. Kristalizimi i shpejtë nga tretësira e tejngopur gjatë shtimit të kristaleve 
 

---