Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
193
Sipas kësaj teorie, nuk është e rëndësishme se a janë elektroneutrale apo kanë ngarkesa elektrike grimcat e 
substancave A dhe B prej të cilave janë formuar. Kështu, acid mund të jenë, të themi, acidi acetik (i formuar prej 
molekulave), ndërsa baza e konjuguar  e tij të jenë jonet acetate (shuma e grimcave të elektrizuara negativisht
*
): 
CH
3
COOH  H

 CH
3
COO
– 
Mirëpo, si acide mund të trajtohen edhe jonet hidrogjen (të elektrizuara pozitivisht), sepse është i mundshëm 
reaksioni  
H
3
O

  H

  H
2
O 
Gjatë kësaj, bazë e konjuguar për jonet hidrogjen (grimca të elektrizuara) është uji (i përbërë prej molekulave). 
Përndryshe, nëse është fjala për katione të formës së rëndomtë të hidrogjenit (protiumi), jonet e pahidratuara të 
hidrogjenit janë, në realitet, protone dhe ky emër ishte përdorur më lartë.  
Mirëpo, me që në hidrogjenin natyrorë nuk ka vetëm protium, por edhe deuterium dhe tritium, nuk është 
plotësisht e drejtë (por nuk është edhe  shumë keq
†
) emri proton gjithnjë të përdoret. Më  mirë është, kur  nuk 
duam të lidhemi mu për bërthamën
‡
 e atomit të protiumit, ta përdorim emrin hidron. Këtë emër edhe më tutje do 
ta përdorim. Kuptohet, në tretësira ujore hidronet (jo vetëm bërthamat e atomeve të hidrogjenit, por edhe jonet 
H
3
O

) janë të hidratuara dhe, sipas kësaj, për to më i drejtë do të jenë shenja H
3
O

(aq).  
Sikur edhe bërthamat e johidratuara të atomeve të hidrogjenit, dhe jonet H
3
O

  të hidratuara do t’i quajmë 
hidrone ose, thjeshtë, jone të hidrogjenit
§
. 
Është me rëndësi të mbahet në mend se  
në tretësirë ujore nuk ekzistojnë hidrone të lira dhe grimca më e vogël për të cilën me të drejtë mund të 
konsiderohet se ekziston në tretësirë ujore është joni H
3
O

. 
Në pajtim me atë që ishte thënë, reaksionet e shpërbashkimit të acideve (të themi të acidit klorhidrik ose acetik) 
në tretësirë ujore do të duhej të prezantohen me barazime siç janë:  
HCl(aq)  H
2
O(l) = H
3
O

(aq)  Cl
–
(aq) 
ose 
CH
3
COOH(aq)  H
2
O(l) = H
3
O

(aq)  CH
3
COO
–
(aq) 
Siç shihet, proceset e shpërbashkimit të acideve paraqesin, në esencë, procese të bartjes së protoneve. Nëse 
shqyrtojmë një acid të caktuar HA, reaksioni i shpërbashkimit të tij mund të paraqitet në mënyrën vijuese:  
HA 
 H
2
O = H
3
O

 
 A
–
 
                

 
Ku shigjeta e tregon kahjen e bartjes së protoneve. 
Grimca që jep portone (i) quhet proton donor, ndërsa ajo që pranon protone quhet proton akseptor. Emrat e 
njëjtë përdoren edhe për substancat që janë të përbëra prej grimcave të tilla
*
.  
                                                 
* Shumica, e joneve e jo një jon i veçantë. Nuk mund të thuhet se “baza që është e konjuguar nga acidi acetik është joni acetat”! 
†
 
Kjo mund të kenë arsyetim në faktin që përfaqësimi i protiumit në përzierjen natyrore të izotopeve është pakrahasueshëm më e madhe se 
ajo e deuteriumit dhe, posaçërisht, të tritiumit. Nëse duam të jemi preciz, mund të flasim për protone, deuterone dhe tritone. 
‡  Është fjala për bërthamë pa mbështjellës elektronik. 
§ Më herët janë përdorur emrat hidroksonium dhe hidronium. Sipas preferencave të Unionit ndërkombëtarë për kimi të pastër dhe të aplikuar, 
këto terme tani konsiderohen jo të drejta. 

---

 
194
Reaksionet në të cilat vjen deri te bartja e protoneve quhen protolitike, ndërsa substancat që mund të marrin pjesë 
në reaksione protolitike quhen protolitë.  
Për shkak se në tretësirë ujore nuk mund të kenë protone të lira, që të mundet të vijë deri te bartja e protoneve, në 
sistem duhet njëkohësisht të jenë prezente substanca që mundet të jap protone (proton - donor) dhe substanca që 
ato protone mund ti pranojë (proton akseptor).  
Reaksionet protolitike në fund sjellin deri në gjendje të ekuilibrit (ekuilibri protolitik). 
Dhe, kështu: 
 pjesëmarrësit në reaksionet protolitike quhen protolitë  
 protolitet mund të jenë proton donor (acide) ose proton akseptor (baza) 
 protolitët mund të jenë të dobët dhe të fortë (dhe mesatarisht të forta) 
 nëse acidi është elektrolit i fortë (proton – donorë i mirë), baza e tij e konjuguar do të jenë protolit i 
dobët (proton – akseptor i dobët) dhe e kundërta.  
Protolitët e fortë dhe të dobët  
Disa substanca më lehtë japin se sa pranojnë protone. Të tjerat, më lehtë pranojnë se sa japin protone. Kuptohet, 
ka edhe substanca që as nuk mund të pranojnë protone, e as nuk mund të japin protone. 
Protolit të fortë janë ato substanca të cilat janë ose proton donorë të mirë (lehtë japin protone ose, siç thuhet, 
kanë veti të shprehura protogjene) ose janë proton akseptorë të mirë (lehtë pranojnë protone, thjeshtë kanë veti të 
shprehura protofile). Protolitët e dobët, vështirë japin ose vështirë pranojnë protone.  
Mirëpo, ekzistojnë edhe substanca të cilat pothuaj se njëjtë lehtë (përkatësisht, njëjtë vështirë edhe japin edhe 
pranojnë protone. Për ato përdoret fjala amfiprotolitike (i tillë është uji).  
Domethënë,  
protolitët e fortë lehtë japin ose lehtë pranojnë protone; protolitët e dobët vështirë japin (ose vështirë 
pranojnë) protone, ndërsa amfiprotolitët përafërsisht njëjtë lehtë japin dhe pranojnë protone. 
Në realitet, praktikisht secili protolit mund të jenë qoftë proton donor, qoftë proton akseptor. A do ta kenë ai në 
një reaksion protolitik, njërin ose rolin  tjetër, do të varet nga ajo se çfarë është partneri tjetër nga çifti protolitik.  
Pikërisht, nëse partneri është proton akseptor më i mirë, protoliti i shqyrtuar do të jenë proton donor. Nëse, 
partneri është proton donor më i mirë, do ta marrë rolin e akseptorit të protoneve. Kështu, acidi acetik në tretësirë 
ujore është proton donor i dobët, i tretur në amoniak të lëngët ai është proton donorë i fortë, ndërsa kur vetë është 
tretës për HCl, ai është proton akseptorë i dobët.  
Përpiqu që ti kuptosh pohimet e mësipërme. Mos i mëso përmendësh! 
Siç vëren, 
pa u treguar  partneri në reaksionin protolitik, për substancën e dhënë nuk duhet të thuhet se a është ajo 
proton donor ose proton akseptorë. 
 
                                                                                                                                                         
* Donor d.m.th. dhënës, ndërsa akseptor – pranues. 

---