Microsoft Word 4 Urszula Sobek Najconalizm doc
Yüklə 202,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Podsumowanie
93
częściowej chociaŜ rezygnacji ze swoich ambicji na rzecz sąsiadów zza muru” 52 . Jak pokazuje przykład Irlandii Północnej, poszukiwanie rozwią- zania kryzysu, którego prawdziwych przyczyn juŜ Ŝadna ze stron nie pamięta a inŜyniera konfliktu opiera się na nieobiektywnych prze- słankach i nieracjonalnych emocjach, jest procesem trudnym i dłu- gotrwałym, często skazanym na poraŜkę, jednak juŜ samo jego pod- jęcie, stanowić moŜe o swojego rodzaju sukcesie demokratycznych postaw nad generowanymi przez nacjonalizm uprzedzeniami. Uni- wersalizm prób rozwiązania konfliktu ulsterskiego, polega przy tym nie na poszczególnych elementach zawartego postanowienia, ale wypracowanej formule kompromisu, która przy poszanowaniu aspi- racji zwaśnionych społeczności, gwarantuje pokojową realizację zasady samostanowienia zapewniając zachowanie religijnej i naro- dowej toŜsamości.
Eliminacja lokalnych nacjonalizmów oraz pokojowa regulacja sporów związanych z mniejszościami narodowymi i etnicznymi jest nie tylko waŜna z punktu widzenia pojedynczego kraju czy społecz- ności, ale stanowiąc potencjalne zagroŜenie dla kształtu politycznego całego kontynentu, jest istotna w znacznie szerszym kontekście bez- pieczeństwa międzynarodowego. Nieliczne przykłady na to, Ŝe moŜ- liwe jest rozwiązanie kwestii konfliktu toŜsamości etnicznej czy narodowej z polityczną rzeczywistością bez konieczności odwoły-
52 TamŜe, s. 265-266. 94
wania się do przemocy, stanowią wkład państw regionu nordyckiego w metodologię pokojowego współistnienia narodów. Praktyka Danii, Norwegii, Finlandii i Szwecji moŜe być równieŜ wzorcem, obrazują- cym w jaki sposób zalecenia międzynarodowych konwencji oraz zapisy rezolucji ONZ powinny być realizowane w odniesieniu do mniejszości narodowych i etnicznych 53 . W granicach europejskich państw regionu nordyckiego za- mieszkują dwie grup etniczne, będące rdzenną ludnością tych tere- nów – Eskimosi i Lapończycy 54 . Ich szczególny status zagwaranto- wany jest prawodawstwem kaŜdego ze wspomnianych krajów, przy czym najdalej w tym względzie zorganizowane zostały rozwiązania norweskie w stosunku do mniejszości lapońskiej oraz regulacje duń- skie dotyczące grenlandzkich Eskimosów 55 .
sięczna grupa etniczna, zamieszkująca region arktyczny, poczynając od północno-zachodniej Kanady, poprzez Grenlandię a na rosyjskiej Czukotce kończąc. Zdaniem Joanny Nowiak, najwaŜniejszym wy- znacznikiem tej grupy, jest wyraźne poczucie odrębności kulturowej i historycznej, a takŜe świadomość więzi pomiędzy wszystkimi ple- mionami eskimoskimi 56 , co jest doskonale widoczne na przykładzie 53 Por. J. Nowiak, W. Nowiak, Regulacje problemów etnicznych w regionie nordyckim na przykładzie Eskimosów i Lapończyków, [w:] W. Malendowski (red.), dz. cyt., s. 410. 54 J. Sienkiewicz, M. Jaszczot, Lapończycy – ludzie słońca i wiatru, Muzeum Etnogra- ficzne w Warszawie, Warszawa 2001, s. 6. 55 J. Nowiak, W. Nowiak, dz. cyt., s. 441. 56 TamŜe, s. 413. 95
Eskimosów Ŝyjących na terenie Grenlandii, posiadającej status re- gionu autonomicznego w ramach Królestwa Danii 57 . Mając własną kulturę, język i toŜsamość w pewnym momencie historii zmuszeni zostali do zaakcentowania swojej obecności na mapie demograficznej Europy. Jednym z wyrazów wzmoŜonej ak- tywności w walce o równe prawa, związane zwłaszcza z eksploatacją bogactw naturalnych wyspy, było powołanie w 1966 roku Inuit Par-
wewnętrznego ustawodawstwa Grenlandii w postaci The Home Rule Act, nadającemu wyspie szeroką autonomię (z wyłączeniem jedynie polityki zagranicznej, obronnej i monetarnej) 58 . Ponadto, dzięki konstytucyjnym zapisom, grenlandzcy Eskimosi mają prawo do uczestniczenia w rozwiązywaniu problemów tej mniejszości etnicz- nej zamieszkujące takŜe pozostałe arktyczne rejony świata 59 . Równocześnie ustawodawstwo wewnętrzne Danii i Grenlandii pozwoliło stworzyć szerokie podstawy eskimoskiej samorządności, umoŜliwiając przekazanie przez duński parlament większości uprawnień legislacyjnych i wykonawczych grenlandzkiemu Land- sting oraz Landsstyre, czyli parlamentowi i rządowi. W drodze poro- zumienia udało się takŜe uregulować draŜliwą kwestię prawa do ziemi – ze względu bowiem na fakt, iŜ w tradycyjnej społeczności eskimoskiej nie istniała własność ziemska, a jedynie akceptowane przez wspólnotę prawo do jej uŜytkowania, w czasie intensywnej eksploatacji złóŜ naturalnych Grenlandii pojawił się spór o to, kto
57 http://www.ambwarszawa.um.dk/pl/menu/InfoDenmark/GrenlandiaiWyspyOwcze, 31.05.2008. 58 A. Lynge, Inuit. The story of the Inuit Circumpolar Conference, Atuakkrifirk, Nuuk 1993, s. 34-35. 96
jest prawomocnym beneficjentem tychŜe bogactw. W tej sytuacji kompromisem okazało się powołanie grenlandzko – duńskiego kon- cernu, dedykowanego do kontrolowania gospodarki zasobami natu- ralnymi tej arktycznej wyspy 60 . Pielęgnowanie toŜsamości Eskimosów z Grenlandii, w ramach gwarancji prawnych, jest moŜliwe poprzez pełną swobodę w prowa- dzeniu działalności kulturalnej, zakładaniu organizacji i stowarzy- szeń, edukacji i nauki języka eskimoskiego (grenlandzkiego), będą- cego podstawowym językiem na wyspie. Potwierdzeniem i niejako usankcjonowaniem tak szerokiego zakresu swobód, było ratyfiko- wanie przez Danię w 1966 61 roku Konwencji Nr 169 Międzynaro- dowej Organizacji Pracy w sprawie rdzennej i plemiennej ludności zamieszkującej suwerenne państwa 62 .
ca to grenlandzka flaga stanowić mogą inspirację dla innych mniej- szości oraz dowód na to, Ŝe bez uciekania się do przemocy i zama- chu na integralność terytorialną państw, ale w drodze negocjacji, moŜna uzyskać satysfakcjonującą pozycję w ramach wielonarodo- wego społeczeństwa. To, co okazało się decydujące w budowaniu takiej właśnie rzeczywistości, było uświadomienie sobie zarówno przez Eskimosów jak i Duńczyków istniejących róŜnic językowych i kulturowych przy jednoczesnym potraktowaniu ich nie jako bariery czy przeszkody, ale problemu, który moŜna i naleŜy rozwiązać.
59 J. Nowiak, W. Nowiak, dz. cyt., s. 415. 60 A. Lynge, Inuit…, dz. cyt., s. 52. 61 J. Nowiak, W. Nowiak, dz. cyt., s. 417. 62 Zob.: Konwencja nr 169 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca ludności tubylczej i plemiennej w krajach niezaleŜnych, Genewa 1989, za: http://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k169ang.html, 30.05.2008. 97
6. Status mniejszości lapońskiej w Norwegii w świetle wewnętrznych i międzynarodowych uregulowań prawnych ChociaŜ we wszystkich krajach skandynawskich zamieszkiwa- nych przez Lapończyków funkcjonują lokalne, lapońskie parlamenty zwane Sami Thing, pozwalające tej społeczności uczestniczyć w wielu istotnych sprawach związanych bezpośrednio lub pośrednio nie tylko z regionem nordyckim, ale sytuacją ogólnoświatową, za modelowy sposób rozwiązania kwestii równouprawnienia tej grupy etnicznej moŜe jednak posłuŜyć przykład Norwegii. JuŜ sama bo- wiem konstytucja stwierdza wprost, w artykule 110a iŜ „obowiąz- kiem wszystkich władz publicznych jest działanie gwarantujące Lapończykom ochronę oraz rozwój języka, kultury oraz sposobu Ŝycia”
63 , zaś w oficjalnej publikacji Ministerstwa Spraw Zagranicz- nych Norwegii, „The Sami of Norway”, moŜna przeczytać, Ŝe „pań- stwo norweskie zostało utworzone na terytorium dwóch ludów (na- rodów): norweskiego i lapońskiego. Jest więc rzeczą oczywistą, Ŝe Lapończycy, jako rdzenni mieszkańcy Norwegii, mają specjalne prawa do ochrony swej kultury (…), polityka Norwegii wobec La- pończyków jest oznaką konsolidacji według tego właśnie celu” 64 .
decyduje przede wszystkim poczucie toŜsamości. Lapończyk, we- dług definicji przyjętej w 1980 roku przez Nordycką Konferencję Lapończyków w Troms, to kaŜda osoba, która uŜywa języka lapoń- skiego jako swój pierwszy język, lub której ojciec, matka lub dziad-
63 Konstytucja Norwegii (Grunnloven), Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1996, s. 3. 98
kowie uŜywali tego języka jako pierwszego. MoŜe to być takŜe, w myśl definicji, osoba określająca siebie mianem Lapończyka, Ŝyjąca w zgodzie z lapońską tradycją i kulturą 65 .
ności lapońskiej od połowy XX wieku to przykład implementacji zasad i ducha Karty Narodów Zjednoczonych, Powszechnej Dekla- racji Praw Człowieka oraz innych dokumentów prawa międzynaro- dowego, poświęconych mniejszościom narodowym i etnicznym 66 .
skonfliktowanych społeczności, gdyŜ obecny status Lapończyków w państwie norweskim, to efekt długiej ewolucji i licznych kompromi- sów. Bowiem zamieszkujący północne regiony Norwegii (Finmark) Lapończycy przez wiele stuleci, a zwłaszcza w XIX wieku podawani byli silnym procesom asymilacyjnym, które posunęły się nawet do likwidacji moŜliwości nauczania języka lapońskiego w szkołach, czy teŜ posługiwania się nim w ramach innych sfer Ŝycia 67 . Zgodnie z darwinizmem społecznym, uznającym cywilizację i kulturę lapońską jako podrzędny element rozwoju, funkcjonował w Norwegii stereo- typ Lapończyka – obywatela drugiej kategorii. Dopiero lata 50. XX wieku wraz z powołaniem rządowego komitetu dedykowanego do zbadania sytuacji tej grupy etnicznej oraz opublikowany w efekcie jego prac raport, przyniósł otwartą dyskusję nad kwestią statusu
64 W. Brenne, The Sami of Norway. The Norwegian Ministry of Foreign Affairs, 30.01.1998 za: http://odin.dep.no/ud/nornytt/uda-309e.html, 12.05.2008. 65 The Sami – The indigenous People of Norway, The Norwegian Ministry of Local Govermnet and Labour, Oslo 1999, s. 2. 66 J. Nowiak, W. Nowiak, dz. cyt., s. 426-427. 67 TamŜe, s. 428. 99
Lapończyków 68 , stanowiąc zwrot w polityce wewnętrznej Norwegii. Wymagało to jednak działań kompleksowych, poczynając od legi- slacji w zakresie praw obywatelskich, praw własności i kwestii związanych z uŜytkowaniem ziemi a na równouprawnieniu raso- wym, prawie do samorządności i autonomii kończąc. NajwaŜniejszym i fundamentalnym krokiem poczynionym w tym kierunku było wydanie aktu prawnego pod nazwą Sameloven (Ustawa o Lapończykach), umoŜliwiającego Lapończykom powoły- wanie własnego organu przedstawicielskiego w postaci Zgromadze- nia, które posiada uprawnienia do wyraŜania opinii i angaŜowania się (takŜe z własnej inicjatywy) we wszelkie sprawy mogące w jakiś sposób dotyczyć kwestii społeczności lapońskiej 69 . Artykuły od 1 do 5 wspomnianego dokumentu sankcjonują równouprawnienie języka lapońskiego na równi z norweskim, umoŜliwiając posługiwanie się nim we wszelkich kontaktach z władzą oraz na podstawowym i średnim poziomie edukacji, nad czym czuwa powołana w tym celu Rada Języka Lapońskiego 70 . Dopełnieniem podjętej przez norweski rząd polityki nadrabiania niedociągnięć wynikających z historycznych zaszłości oraz dąŜeń do pełnego zintegrowania lapońskiej społeczności z polityką ogólnona- rodową była ratyfikacja w 1990 roku Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 169, zgodnie z zapisami której, wszelkie jej postanowienia dotyczące Lapończyków są traktowane jak przepisy prawa wewnętrznego. Wśród kluczowych z punktu widzenia narodu
68 Zob.: S. Oeter, Mniejszości pomiędzy segregacją, integracją a asymilacją s. 9-11, za: http://www.haus.pl/pl/pdf/pub1/SOeter.pdf, 28.05.2008. 69 http://www.amb-norwegia.pl/facts/political/local/local.htm, 29.05.2008. 100
lapońskiego decyzji, naleŜy tutaj wspomnieć prawo do samodecy- dowania, prawo do tradycyjnego uŜytkowania ziemi oraz czerpania korzyści z niej płynących, w tym bogactw naturalnych przy jedno- czesnym zakazie przeprowadzania akcji wysiedleńczych rdzennej ludności oraz prawie do nieskrępowanego wędrowania, zgodnego z tradycją i stylem Ŝycia 71 , co jest równieŜ odzwierciedleniem zapisów artykułu 27 Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycz- nych ONZ z 1966 roku 72 .
Na kształt pokojowego współistnienia Norwegów i Lapończy- ków wpływają ponadto regulacje gospodarcze związane z uŜytko- waniem ziem będących własnością państwa lub wspólnot lokalnych oraz wypasem reniferów i polowaniami, nad którymi czuwa Lapoń- ska Rada ds. Gospodarki, kwestie krzewienia lapońskich tradycji w ramach Ministerstwa Kultury i Kościoła, lapońska prasa, radio i telewizja, dotowane z budŜetu państwa a takŜe specjalne programy opieki zdrowotnej i pomocy socjalnej społeczności lapońskiej 73 .
narodowego realizowanego przez poszczególne ministerstwa, jaki i działań lokalnych, które podejmowane zgodnie z artykułami 7 i 23 Konwencji Nr 169, gwarantują pełną niezaleŜność decyzji w sprawie ekonomicznego, kulturowego i społecznego rozwoju wspólnot et- nicznych 74 . 70 Samiloven (Ustawa o Lapończykach), Oslo 1987, za: J. Nowiak, W. Nowiak, dz. cyt., s. 429. 71 TamŜe, s. 430. 72 Prawa Człowieka. Wybór Dokumentów Międzynarodowych, Poznańskie Centrum Praw Człowieka PAN, Poznań 1992, s. 23. 73 J. Nowiak, W. Nowiak, dz. cyt., s. 431. 74 Zob.: Konwencja nr 169…, dz. cyt. 101
Rozwiązania norweskie dotyczące Lapończyków mogą zatem stanowić wzór postępowania z mniejszościami w innych rejonach świata. Nie oznacza to jednak, Ŝe wszystkie problemy zostały zaŜe- gnane, co najwaŜniejsze jednak, to widoczna chęć wypracowania kompromisu i odnalezienia płaszczyzny porozumienia pomiędzy mniejszością a rządem i społeczeństwem. Podstawowe i uniwersalne przesłanie płynące z norweskiego doświadczenia to stworzenie wa- runków, w których kaŜdy członek społeczności i grupy etnicznej jest traktowany jako pełnoprawny uczestnik i podmiot wszelkiego rodza- ju stosunków społecznych, politycznych, ekonomicznych czy teŜ międzynarodowych 75 .
Podsumowanie Świat początku XXI wieku obfituje w wiele palących i nieroz- wiązanych od pokoleń kwestii, wśród których istotne miejsce zajmu- ją konflikty na tle etnicznym i narodowym, często sprowadzające się nie tylko do poszanowania praw mniejszości, ale wiąŜące się z pod- stawowym prawem do godnego Ŝycia czy obroną przed utratą wła- snej toŜsamości. Spośród smutnych doświadczeń minionych dziesię- cioleci, wyłaniają się jednak wspierane przez organizacje międzyna- rodowe i międzynarodowe prawodawstwo pozytywne przykłady, na to, Ŝe przy wyrzeczeniu się przemocy oraz determinacji w poszuki- waniu kompromisu, moŜliwe jest pokojowej rozwiązanie konfliktu, w kaŜdej jego fazie, zarówno wtedy, gdy jak pokazuje przykład Irlandii Północnej liczbę ofiar liczy się w tysiącach, jak i zanim ne-
75 Por.: J. Nowiak, W. Nowiak, dz. cyt., s. 441-443. 102
gatywne emocje generowane przez nacjonalizm przerodzą się w otwartą wojnę. Przed społecznością międzynarodową stoi tym samym wybór: czy pozwolić, aby to narodowe emocje decydowały o tym co jest słuszne i poŜądane, czy teŜ dołoŜyć wszelkich starań, by przykłady na to jak poprzez dialog moŜliwe jest osiągnięcie trwałego pokoju, nie stały martwym ideałem, lecz powszechną praktyką Ŝycia spo- łecznego? Przegląd sporów i konfliktów w Europie Środkowej i Wschod- niej przełomu XX i XX wieku nie tylko potwierdza otwartość tego problemu, ale pokazuje, Ŝe w dobie postępującej globalizacji odpo- wiedzialność za konfliktogenne egoizmy narodowe spoczywa w równej mierze na zwaśnionych stronach oraz na całej społeczności międzynarodowej. Tym samym, wbrew panującemu przekonaniu narodowe resentymenty, przekłamania historii, błędne decyzje, nie- doskonałość instytucji międzynarodowych oraz międzynarodowego systemu bezpieczeństwa nie mogą stanowić usprawiedliwienia bez- radności czy teŜ obojętności wobec zagroŜeń generowanych przez nacjonalizm, lecz muszą stać się inspiracją do szerokiej europejskiej debaty nad metodologią skutecznego zapobiegania nacjonalistycz- nym kryzysom. Nadzieję budzą jednak doświadczenia zwaśnionych społeczno- ści ostatnich dziesięcioleci, które wskazuję, Ŝe mimo braku uniwer- salnego systemu rozwiązywania tego rodzaju konfliktów, o porozu- mieniu zawsze decyduje zdolność do kompromisu, otwartość na dialog a nade wszystko postrzeganie róŜnic nie jako przeszkody, lecz zadania. Wszystko to skutecznie zaimplementowane do kanonu 103
społecznych praktyk stanowić moŜe o tym, iŜ nacjonalizm pozosta- nie jedynie widmem i przestrogą z przeszłości, nie zaś inspiracją dla elit politycznych Europy. Yüklə 202,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|