Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- Qeyd: Tezisdə verilən bütün nümunələr S.Əlizadənin “Oğuznamə” kitabındandır. Bakı, Şərq – Qərb nəşriyyatı-2006,216 səh.
- Günay İNAYƏTOVA
- Yer zərfləri ilə ifadə olan sözlər
- down
- . In the north of Spain
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
925 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Qeyd edək ki, bu hal özünü demək olar ki, yalnız bədii əsərlərin dilində göstərir. Başqa stillərdə isə qeyri-qəti gələcəyin saitlə bitən sözlərdə yalnız “r” ilə düzəlməsi ya yoxdur, ya da son dərəcə məhduddur. Qeyd: Tezisdə verilən bütün nümunələr S.Əlizadənin “Oğuznamə” kitabındandır. Bakı, Şərq – Qərb nəşriyyatı-2006,216 səh.
MƏKAN DEYKSİSLƏRİNİN STRUKTUR-SEMANTİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ (AZƏRBAYCAN, RUS VƏ İNGİLİS DİLİNİN MATERİALLARI ƏSASINDA) Günay İNAYƏTOVA AMEA
gunayinayetova@gmail.com AZƏRBAYCAN “Deyksis” termini antik yunan mənbələrində mövcud olmuş, lakin heç zaman qramma- tikadan kənar öyrənilməmişdir. Qədim yunan qrammatikləri “deyksis” terminin işarə əvəzlik- ləri olduğunu qeyd edirdilər.
XX əsrin II yarısından etibarən deyksislər Avropa dillərində yeni aktuallıq qazanıb dilin bütün səviyyələrində funksionallaşaraq universial kateqoriya xüsusiyyətinə malik olmuşdur. O zamandan etibarən bu dil hadisəsi haqqında bir çox müxtəlif fikirlər yaranmışdır. İlk dəfə “deyksis” termininə xüsusi önəm verən alman dilçisi K. Bruqman olmuşdur. Daha sonralar isə Ç.S.Pirs “indeks”, O. Espersen isə dil vahidlərini xarakterizə edən yeni bir anlayışı “şifter” anlayışını elmə gətirərək deyksislə eynilik təşkil etdiyini göstərmişdir. Deyksis (yunan sözü olub“işarə edən”) dildəki mövcud ifadələrin və digər işarələ- rin danışıq aktı zamanı şəxsə, zamana və məkana görə işlənməsinə deyilir. Dilçilik elmində ənənə olaraq deyktik elementlərə şəxs və işarə, zaman və məkan anlayışı bildirən zərfləri aid etmişlər. Əslində bir çox dil vahidləri deyktik komponentlərə malikdir. Deyktik vahidlər dilin universal elementləridir. Çünki buvahidlər mövcud kontekstə yaxud da situasiyadakı hadisə və predmetlərə işarə edir. Deyktik ifadələr həmin dildə danışan xalqın mədəniyyəti ilə sıx bağlıdır. Dilin mədəniyyəti nə qədər mürəkkəbdirsə, həmin dildə deyktik kateqoriyalardan bir qədər az istifadə
olunur. Bəzən semantik nəzəriyyələrdə deyktik ifadələrə, kontekstdən və situasiyadan mənaca asılıolmayan digər “normal” dil vahidlərindən tamamilə təcrid olunmuş kimi baxılır. Bu fikirl ə razılaşmyan C. Layonz deyktik elementlərin müxtəlif parametrlərdən (zaman, məkan, şəxs, obyekt) asılı olduğunu bildirir. O,deyksisin yalnız nitq aktının koordinatlarına uyğun olaraq başa düşə bildiyini və deyktik sözlərin dil situasiyasını əks etdirdiyini qeyd edir. Deyktik ifadələrin semantik cəhətdən qruplaşdırılmasında müxtəlif bölgülər olsa da daha çox 3 növündən geniş bəhs olunur: şəxs( personal), zaman (temporal) və məkan. Zaman anlayışı kimi mə kan anlayışı da fəlsəfi məna kəsb edir. Məkan varlığın əsas kateqoriyalarından biri olub,maddi mühitlərin və obyektlərin qarşılıqlı əlaqəsini və təsirini, onların məsafəliliyini, strukturluğunu, birgə mövcudluğunu xarakterizə edir.
Məkan anlamı, bütün dillərdə mövcuddur, lakin müxtəllif dillərdə kulturolaji sfera və sosiumun həyat şərtlərinə görə məkan əlaqələri eyyni formada əksini tapmır. Məkan, lokalizm insan nitqinin ən vacib şərtidir. Dünyada mövcud olan elə bir dil ol- masın ki, o dilin həm morfoloji, həm də struktur quruluşunda məkan anlamı olmasın. Dünyanı dərk edən insan məkan əlaqələrini və onların elementlərini müəyyən məsafədə yerləşməsini və əlaqəsini anlayraq qəbul edir.
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
926 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Məkan mühiti insanın təfəkkürünə və davranışına çox böyük təsir edir. Odur ki, məkan və insan əlaqələri bir çox elmlərin tədqiqat obyektinə çevrilib
Məkan deyksisləri araşdırma apardığımızhər üç dilin xüsusiyyətlərinə olaraq işarə əvəzlikləri, yer zərfləri və məkan anlamlı ifadələrlə ifadə olunur
1. Azərbaycan dilində:
dağlara yol aldı.
Yerlik halda olan isimlər:bağda, kənddə, şəhərdə, həyətimizdə, kitabda, zalda və s. İstəmirəmhəyatımsakitcə bir otaqda gəlib keçsin lal kimi. Çıxışlıq halda olan isimlər: Bakıdan, dağdan, göldən və s. Bəlkə, Bakıdan professor çağıraq Yer zərfləri ilə ifadə olan sözlər: yuxarıda, aşağıda , içəridə, sağda, irəlidə, uzaqda, kənarda, eşikdə,ortalıqda , aralıqda, ora-bura, o tərəf bu tərəf, dala- qabağa və s. Məkan mənalı ifadələrlə: Müharibə Bağdadın qulağının dibində gedirdi. Çamadanın içində məktublar çin-çin yığılmışdı. Bu ocaq Novruz bayramında qalanan ocağa oxşayır işığı həyətin uzaq künc- bucağınadək yayılıb. 2.Rus dilində - вдали, домой,туда, туда, везде, направо,вверх и. т.д. Вдали маячил парус. "В Говорят, они и там перевелись теперь от сюда пожалуйте""Что вы здесь стреляете: здесь живет помещик". 3.İngilis dilində - above, across,around, away, back, behind, below, down, forward, infront, inside, outside, over,round, up, left, rightand etc.above, across, behind,and etc.Robert Crowther, the real estate broker from Bryan & Crowther, openedthe door with a flourish and announced, 'Here's the terrace. You can look down onCoit Tower from here.''Where is it?' Mitch whispered.'Behind a dorm on campus'The meeting is inevitable, Mitch. Let's not play games. When your littleseminar breaks for lunch, you'll find a cab, number 8667, outside to
missionary from Madrid. 'Oviedo. In the north of Spain' .
Yuxarıda sadaladığımız leksik - qrammatik səviyyədə zm’kan anlamlı bildirən dil elementləri ya qrammatik cəhətdən təcrid edilmiş halda, ya da müəyyən formal qrammatik əlamət qəbul etdikdən sonra ünsiyyət sisteminə daxil
olur.
Beləliklə, linqvistik məkan və zaman dil sisteminin bütün səviyyələrini əhatə edir. Deyk- tik mexanizm universal vasitə olaraq qrammatik və qrammatik olmayan zamanın və məka- nin göstəricilərini dilin semantik strukturunda birləşdirərək əhatə edir.
POSTMODERN BƏDİİ DÜŞÜNCƏNİN MODEL YARATMA MƏNTİQİ Maral YAQUBOVA AMEA Nizami adına Ədəbiyyat institutu yaqubova.maral@mail.ru AZƏRBAYCAN Dünya ədəbiyyatşünaslığında “fiction” termini ilə təyin edilən bədii əsərin ənənəvi klas- sik və modern-avanqard variantlarının söykəndiyi ideya-estetik prinsipləri kafi hesab etməyən postmodernizm, dünyaya, gerçəkliyə alternativ bədii modelləri hazırlarkən, model qurmanın – qurmacanın bir addım üstünə çıxır, metafiksasiya -bədiiliyin fövqündə dayanan mətnlər yara- dır. Özünə qədər qurulmuş dünya modellərinin qurmacasını toxuyur. Mətnləri öz mətnində əridir. Hər hansı bir hadisənin izahı edilməsi üçün hadisəyə bağlı olaraq müəyyən bir məkan, zaman, şəxs heyəti çərçivəsində yaradılan ənənəvi ədəbi mətnlər, postmodern ədəbiyyatda Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|