Microsoft Word Afaq dissertasiya isi docx

55 

 

 

Öz  növbəsində  hər  bir  sinif  bir  neçə  texniki  metodlardan  ibarətdir.  Əhatəli 

informasiyanı biz nəzərdən keçirməyəcəyik, bircə bu biliklərin analiz olunmasından 

asılı olan biliklərin seçilməsiməqsədinin müxtəlif üsullarla əldə olunmasını nəzərdən 

keçirəcəyik. 

Hesablama  texnikası  ilə  işləmək  bacarığı  olan  ekspert  bilavasitə  redaktə  olunan 

proqram vasitəsi ilə intellektual sistemlə qarşılıqlı əlaqə yarada bilər. Bu proqram BB 

haqqında inkişaf etmiş dialoq interfeysi və biliklərə malik olmalıdır. Lakin, ekspertin 

proqramla əlaqəsinin effektivliyi problemiortaya çıxır. 

Biliklərin  əldə  olunmasının  daha  bir  üsulu biliklərin  avtomatlaşdırılmış  çıxarılışı və 

onların BB-də yazılmasıdır. Mütəxəssislərin biliklərinin avtomatlaşdırılmamış yığımı 

çox  zəhmət  tələb  edən  prosesdir.  Bununla  əlaqədar  olaraq  inkişaf  etmiş  intellektual 

sistemlərdə biliklərin əldə olunması üçün köməkçi alətlər qabaqcadan nəzərə alınır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

56 

 

 

III FƏS L  EKSPERT – ÖYRƏDƏN  S STEMLƏR N YARADILMASI 

TEXNOLOG YASI 

 

3.1 Ekspert –öyrədən sistemlərin arxitekturası 

Ekspert – öyrədən  sistemlərinin   arxitekturası  bunlardan  ibarətdir: 

-işçi yaddaşda və ya verilənlər bazasında  ilkin və aralıq faktların saxlanılması üçün 

nəzərdə tutulmuş biliklər bazasından və bu biliklər  bazası  işçi yaddaşın və qaydalar 

bazasının tərkibində yerləşir;  

-verilənlər  bazasında  və  biliklər  bazasında  konkret  məsələnin  fakt  və  qaydalar 

ə

sasında  həlli  üçün  qaydalar  ardıcıllığının  realizasiyasını  təmin  etmək  üçün 

interpretator; 

-istifadəçiyə  “Niyə  system  bu  qərarı  qəbul  etdi?”  sualının  cavabını  almağa  imkan 

verən şərhlər altsistemi;  

-biliklər bazasına yeni qaydaların və mövcud qaydaların modifikasiyalarının biliklər 

bazasına əlavə edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş biliklərin əldə edilməsi altsistemləri; 

-istifadəçi  interfeysi  -  informasiyanın  daxil  edilməsi  və  nəticənin  alınması 

mərhələsində istifadəçinin sistemlə dialoqunu reallaşdıran proqramlar kompleksi.  

Nəzərə almaq lazımdır ki, real ES daha mürəkkəb quruluşa  malikdirlər, lakin müasir 

ES-in standart strukturunu təşkil edən şəkildə verilmiş bloklar hökmən istənilən ES –

in tərkibində vardır. 

 

 

 

 

 

 

Sxem 3.Ekspert –öyrədən sistemlərin arxitekturası 

Həllin izah edilməsi 

Ekspert 

Bilik müh-si 

İstifadəçi 

 

İstifadəçi 

interfeysi 

Biliklərin əldə olunması 

altsistemi 

 

Məntiqi nəticə mexanizmi 

BB 

VB 

---

57 

 

 

Ekspert  sistemləri  iki  kateqoriyadan  olan  istifadəçilərə  və  Ekspert  sistemlərinin 

istifadəçilərlə  müxtəlif  məqsədli  qarşılıqlı  təsirinə  müvafiq  iki  ayrıca  “giriş”ə 

malikdir: 

-ES-dən  məsləhətə  tələbatı  olan  adi  istifadəçi  (ekspert).  ES-lə  dialoq  onun  əsas 

komponenti  -  dialoq  prosessoru  vasitəsilə  həyata  keçirilir.  ES  ilə  dialoqun  iki  əsas 

forması – təbii dilin məhdud altçoxlağunda dialoq (menyu-lüğətdən (dialoqun hər bir 

addımında sistem ekspertlərin professional leksikonundan seçimi təklif edir) istifadə 

etməklə) və bir neçə mümkün əməliyyat əsasında dialoq mövcuddur;  

-

predmet  oblastında  və  bilik  mühəndisliyində  ekspertlərdən  təşkil  edilmiş  bilik 

mühəndisliyinin  ekspert  qrupu.  Bu  qrupun  funksiyasına  ES-in  xüsusi 

ixtisaslaşdırılmış  dialoq  komponentinin  -  bu  prosesi  qismən  avtomatlaşdırmağa 

imkan  verən  biliklərin  əldə  olunması  altsistemlərinin  köməyilə  həyata  keçirilən 

biliklər bazasının tamamlanması daxildir. 

- stifadəçi interfeysi – istifadəçinin vasitəçilərsiz və ya onların az köməyi sayəsində 

professional  fəaliyyəti  mühitində  ortaya  çıxan  məsələlərin  həlli  üçün  kompyuterdən 

istifadəni təmin edən proqram və aparat vasitələri sistemidir. Bu, sonlu istifadəçilərin 

geniş  spektrdə  maraqlarının  adaptasiyasının  mümkünlüyünü  təmin  edən  elastik 

struktura malik intellektual interfeysin vasitələr məcmusudur.  

-Biliklərin  əldə  olunması  altsistemi  biliklər  bazasına  yeni  qayda  və  mövcud 

modifikasiyaların əlavə edilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.  ş prosesində altsistemə 

qaydanı nəticə çıxarmağa imkan verən formaya gətirmək onun əsas vəzifəsidir. Daha 

mürəkkəb  sistemlərdə  daxil  edilən  və  ya  modifikasiya  olunan  qaydalarla  mövcud 

qaydalar arasında ziddiyyətin olmamasını yoxlamaq üçün xüsusi vasitələr də nəzərdə 

tutulur. 

-Biliklər bazası ekspert sistemini mühüm komponenti olub,  baxılan predmet sahəsini 

təsvir edən uzunmüddətli verilənlərin və bu sahənin verilənlərinin məqsədyönlü 

çevrilməsini təfsir edən qaydaların saxlanması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Predmet 

sahəsi qismində məhdud (xüsusi) tətbiqi sahə seçilir. Sonra ES-in təşkili üçün 

seçilmiş sahədə çıxış və sadələşdirmə mexanizmləri ilə birgə biliklər bazasına 

yerləşdirilən fakt və qaydalar toplanır. ES-in digər komponentlərindən fərqli olaraq 

---