Microsoft Word Az?rbaycan?n qeyri-neft sek dis doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
81
Biz ixrac potensialının artırılmasının investisiya problemləri ilə tam bağlı olması iddiasını irəli sürməsək də, bunlar arasında müəyyən qarşılıqlı təsir əlamətlərinin olduğu qənaətindəyik. Belə ki, ölkənin qeyri-neft sektorunun modernizasiyasının milli iqtisadiyyatın artım tempi ilə adekvat olmaması son 15 ildə ciddi diskussiya mövzusu kimi yadda qalmışdır. Biz də bir sıra qeyri-neft sahələrinin potensialından hələ də səmərəli istifadənin reallaşdırılmadığını qeyd etmişdik. Müxtəlif iqtisadi ədəbiyyatlarda və elmi əsərlərdə də iqtisadiyyatın investisiya potensialından effektivli istifadə olunması, bu potensialın formalaşması və istifadə mexanizmləri tədqiq edilmişdir. T.Kərimova yazır: “Azərbaycanda xarici investisiyaların yanacaq- energetika sahəsinə cəlb edilməsi sahəsində xeyli iş görülüb və bu sahənin yüksək inkişafına nail olunmuşdur. Lakin qeyri-neft sektoruna xarici investisiyaların cəlb olunması sahəsində mövcud problemlər hələ də öz həllini tapmamış və xarici kapitalın səmərəsiz istifadəsini formalaşdırmışdır. Əksər hallarda qeyri-neft sektoruna xarici investisiyaları cəlb etmək məqsədilə nəzərdə tutulan dövlət proqramını işləyib hazırlayarkən, onun ayrı-ayrı sektorlar üzrə tərtib olunmasına üstünlük verilir ki, bu da problemə yanaşma baxımından düzgün deyildir. Ona görə də hesab edirik ki, qeyri-neft sektoruna xarici investisiyaların cəlb olunması sistemli işlənməli, bu sahənin müxtəlif bölmələri arasında müvafiq mütənasiblik gözlənilməlidir” . Tədqiqatçı T.Babayev hesab edir ki, investisiyaların həcmi milli ictimai gəlirin səviyyəsinə əhəmiyyətli təsir edir və milli iqtisadiyyatın müxtəlif inkişaf elementlərinin formalaşması onun dinamikasından asılıdır. Buna görə də xarici təcrübənin dərindən öyrənilməsi, ölkənin investisiya potensilının real qiymətləndirilməsi və investisiya siyasətində reallaşdırılması vacibdir . Professor Ə.Məmmədovun neft gəlirlərinin Azərbaycanın özəl sektorunun rəqabətə davamlılığına təsiri aspektləri barədə fikirləri diqqətçəkəndir. Müəllif bildirir ki, Azərbaycanın neft sektorunun inkişaf tendensiyası sürətləndikcə, risk aspektləri sırasında xarici investisiyaların kəskin azalması ola bilər. Azərbaycanın hazırkı iqtisadi inkişafının əsas makroiqtisadi göstəricilərinin təhlilini biz əvvəllərdə vermişdik və son illərdə ölkə iqtisadiyyatına yönəldilən investisiyalarda daxili investisiyaların xüsusi çəkisinin artması artıq sabit hal kimi qiymətləndirilir. Digər
82
halda, ölkənin qeyri-neft sektoruna, onun ixrac potensialının artırılmasına xarici kapitalın və iri həcmli xarici investisiya resurslarının cəlb edilməsi zərurəti də qalmaqdadır. Ə.Məmmədov bu məqsədlərlə neft gəlirlərinin investisiya kimi sənayenin qeyri-neft sektorunun inkişafına, o cümlədən, sənayenin ixrac potensialının artırılmasına – innovasiya xarakterli layihələrin həyata keçirilməsinə, keyfiyyətin idarə edilməsi sistemlərinin təbliği və tətbiqinə, sahibkarlığın inkişafının stimullaşdırılmasına, aqroservis şəbəkəsinin yaradılmasına, kənd təsərrüfatı məhsullarının satış şəbəkəsi və ixrac imkanlarının yaradılmasına, ixrac potensiallı ənənəvi kənd təsərrüfatı sahələrinin (çayçılıq, gülçülük, barama, tütün, sitrus meyvələri, meyvə və tərəvəz) inkişaf etdirilməsinə yönəldilməsini vacib saymışdır. Müəllifin bu mülahizələri qloballaşma şəraitində ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi, həmçinin ənənəvi əmtəə bazarlarının yeni keyfiyyət və kəmiyyət prinsipləri əsasında bərpası, inkişaf etdirilməsi baxımından da səmərəli ola bilər. Məsələn, qlobal rəqabət, geostrateji və geoiqtisadi maraqlar baxımından Azərbaycan qərb ölkələri ilə Rusiya və onun yaxın müttəfiqləri olan bir qrup postsovet respublikaları arasındakı siyasi-iqtisadi münasibətlərin hər hansı bir transformasiyası müqabilində, bu ölkədəki ənənəvi kənd təsərrüfatı məhsulları bazarının bərpası üçün yüksək imkanlar əldə edə bilər. Hətta bu amillərin təsiri olmadan belə, Rusiya, Belarus kimi ölkələrə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı məhsulları ixracının həcminin əhəmiyyətli səviyyədə artırılması imkanları mövcuddur və təəssüf ki, bu potensialdan zəif istifadə olunur. Ekspert X. Mikayılova görə, ÜTT-ə üzvlükdən sonra Azərbaycanın qeyri-neft sektoruna təsir artacaq. Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına daha müvəffəqiyyətli və sabit inteqrasiyası üçün onun xarici ticarət dövriyyəsinin həcminin artması ilə yanaşı, həm də rəqabətqabiliyyətli məhsulların istehsalının genişləndirilməsi ilə xarici ticarət dövriyyəsinin strukturunun diversifikasiya olunması lazımdır. Müəllif qeyd edir ki, qeyri-neft sektorunun tərkibində kənd təsərrüfatının payının artırılması vacibdir . Bu tədqiqat işinin materiallarında bir çox hallarda kənd təsərrüfatı məhsulllarının ixrac potensialının qabarıq formada verilməsi və əhəmiyyətinin qeyd edilməsi əslində zərurət kimi çıxış edir. Azərbaycanın zəngin təbii resursları və təbiətdən istifadədə güclü potensialı buna əminlik yaradır. Bu
83
resurs və potensialın hərəkətə gətirilməsi, ixractəyinatlı kiçik, orta və iri müəssisələrin yaradılması ixrac məhsullarının çeşididnin sürətlə artırılmasına təkan verməklə yanaşı, ixrac potensialının gücləndirilməsində çoxşaxəlilik amilini təmin edərdi. Tədqiqatçı S.Fərzəliyeva qeyd edir ki, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən fermerlərin gəlir mənbələri əsasən, bu məhsulların alıcılara birbaşa satışından, pərakəndə satış şəbəkəsindən, topdansatışla məşğul olanlara satışdan, əmtəə bazarlarında satışdan, emal müəssisələrinə və dövlətə satışdan formalaşmışdır. Bu geniş və ixrac kanallarına malik olmaq deməkdir və belə şəraitdə kənd təsərrüfatının ixrac təyinatlı məhsullarının çeşidinin və həcminin artmaması mümkün deyildir. Fikrimizcə, Azərbaycanda yaxın 5-10 ildə ölkənin kənd təsərrüfatı və aqrar sektorunun ixrac həcminin dəfələrlə artırılması imkanları mövcuddur və bu yol Azərbaycanın qeyri- neft sektorunun ixrac potensialının yüksəldilməsində ciddi perspektivə malik hesab olunur. Son illərdə qloballaşmanın təsir dairəsinin genişləndirilməsi və maliyyə, iqtisadi böhranların fəsadlarının artması prosesləri dünya iqtisadiyyatında yeni meyarların və tendensiyaların formalaşmasına rəvac vermişdir. Milli iqtisadiyyatın qapalı inkişaf etdirilməsi tendensiyasının sona çatdığını da iddia etmək olar. Bu baxımdan hər bir ölkənin çoxşaxəli ixrac potensialın olması mühüm və strateji şərt kimi çıxış edir. Əgər hər hansı bir ölkənin təbii ehtiyatları azdırsa və ya milli resurslar baxımından çətinliyi varsa, bu proseslərdə qlobal rəqabətə davam gətirmək üçün çox mürəkkəb vəzifələrin öhdəsindən gəlməlidir. Milli resurslarla və nisbətən təbii ehtiyatlarla zəngin ölkələr isə bu nemətləri obyektiv və dəyərincə qiymətləndirməli, onlardan səmərəli istifadə üçün milli maraqlar çərçivəsində istehsalın təşkili və məhsulların ixracı ilə sistemli yanaşma təmin edilməlidir. Qlobal rəqabət şəraitində dayanıqlılıq meyarlarını özündə əks etdirməyən mal və məhsulların dünya əmtəə bazarlarında ixracının sabitliyi qeyri –mümkündür. Bu meyarlardan çıxış etsək, Azərbaycan qloballaşma şəraitində qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından istifadənin yüksəldilməsi yolunda hələlik dayanıqlı mövqeyə malik olmadığı qənaətindəyik. Bu yolda xeyli pozitiv strateji tədbirlərin görülməsi, dövlət proqramların icrası və bir
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|