Microsoft Word Az?rbaycan?n qeyri-neft sek dis doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
84
çoxlarının hazırda icra prosesində olması isə bu qənaətə gəlməyə imkan verir ki, yaxın perspektivdə Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından istifadənin daha səmərəli, məhsuldar və effektivli yollarının formalaşdırılması tədbirləri intensivləşəcəkdir. Belə şəraitdə, qeyri-neft sektorunda ixrac potensialının tənzimlənməsinin təkmilləşdirməsi istiqamətlərinin daha ciddi araşdırılması və arqumentləşdirilməsi lazım gəlir.
85
Dissertasiya işinin strukturuna müvafiq olaraq aparılan araşdırmalar və təhlillər, bu iş üzrə nəticələri ümumiləşdirməyə və bir sıra təkliflər irəli sürməyə imkan verir. Qeyd etmək olar ki, işin strukturundakı ardıcıllıq qorunmaqla, qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının tənzimlənməsinin nəzəri-metodoloji əsaslarının öyrənilməsi, bunula bağlı spesifik xüsusiyyətlərin mahiyyətinin açıqlanması vəzifəsi əsasən yerinə yetirilmişdir. Milli iqtisadiyyatların inkişafında qeyri-neft sektorunun çoxşaxəli funksiyalarının başlıca prinsiplərinin qiymətləndirilməsi və açıqlanmasına müvəffəq olunmuşdur. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından istifadənin mövcud vəziyyətini əks etdirən göstəricilərin sistemli təhlili və qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bu sahədəki problemlərin səbəbləri tədqiqat materiallarının imkan verdiyi səviyyəyə kimi açıqlanmışdır. Ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tendensiyalarının və diversifikasiyalaşdırılması problemlərinin mahiyyəti verilmişdir. Müasir reallıqlar nəzərə alınmaqla, ölkənin qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bunlarla bərabər, Azərbaycanda qeyri- neft sektorunun ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri müəyyənləşdirilmişdir və s. Tədqiqatın yekunları bu nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının tənzimlənməsinin nəzəri əsaslarının klassik və müasir baxışlarında prinsipial yanaşma kimi, iqtisadiyyatın tənzimlənməsi, iqtisadi proseslərə müdaxilələrin edilməsi və təkmilləşdirilməsi, dövlət mexanizmlərinin işlənib hazırlanması tədbirləri müasir dövrdə də aktuallığını saxlamışdır. Klassik və nisbətən müasir iqtisadçı-nəzəriyyəçilərin elmi əsərlərinə və tədqiqat materiallarına istinadən bunları qeyd etmək olar: 1. A. Smitin "Mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsindən", E. Butlerin "Adam Smit iqtisadiyyatın əlifbası"elmi əsərindən çıxış etsək, hər bir ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində mövqeyinin gücləndirilməsi üçün özünün mənsub olduğu beynəlxalq müqayisəli üstünlük elementlərindən səmərəli istifadəni təmin etməlidirlər. Bu proseslərdə dövlətin müdaxiləsi mütləq vacib şərt kimi çıxış edir. Bununla belə, dövlət müdaxilələri və tənzimlənmələri minimum nöqsansız olmalıdır,
86
reallıqları əks etdirməli və dünya iqtisadi proseslərinə adekvatlığını özündə birləşdirməlidir. 2. D. Rikardonun "Müqayisəli üstünlüklər", E. Hekşer və B. Olinin " stehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi"ndən irəli gələn müddəalara əsaslansaq, qeyd edə bilərik ki, ölkə hər hansı bir üstün istehsal komponentinə sahib deyildirsə, bu ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində, o cümlədən ixracda ixtisaslaşması mümkün deyildir. 3. V. Leontyevin "Leontyev effekti" nəzəriyyəsinə istinadən bildirmək olar ki, hazır məhsulların ixrac edilməsi bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinin inkişafının dərinləşdiyi ölkələr üçün mütləq və prinsipial zəruri şərtlərdən biri kimi çıxış edir. Tədqiqat materialları ilə bu nəzəriyyənin başlıca mahiyyətinin prinsiplərinə əsaslansaq, bildirmək olar ki, müasir dövrdə bazar münasibətlərinin, qlobal təsir elementlərinin dünyanın əksər ölkələrində dərinləşdiyi bir şəraitdə, bu meyarlar üzrə güclü inkişaf etmiş ölkələrdə hazır məhsulların ixracı strateji hədəf hesab olunur. Azərbaycan da inkişaf etmiş ölkə statusu almaq yolunda tarixi iqtisadi inkişaf prosesləri dövrünü yaşayır. Bu amildən çıxış etsək, hazır məhsulları, tədqiqat işinin mahiyyəti üzrə desək, qeyri-neft məhsulları ixracının genişləndirilməsi Azərbaycan üçün həm nəzəri, həm də praktiki baxımdan strateji hədəf kimi qəbul olunmalıdır. 4. P. Samuelson və V. Nordhausun " qtisadiyyat" elmi əsərinin müddəalarını nəzərə alsaq, tədqiqat işinin materiallarına da istinad etsək, milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin artırılması hər bir ölkənin strateji vəzifəsi kimi qəbul edilməlidir. Bu proseslərdə milli iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarının potensialları, ixrac imkanları real qiymətləndirilərək, adekvat milli iqtisadi inkişaf prioritetləri istiqamətləri müəyyənləşdirilməli və təkmilləşdirmə mexanizmləri hazırlanmalıdır. 5. Nobel mükafatı laureatı C. Stiqlitzin proteksionist tədbirlərin dövlət tənzimlənməsi və neft ixrac edən ölkələrin iqtisadi inkişaf strategiyaları üzrə tədqiqatlarından və bu işdə yer alan materiallardan yanaşsaq, dövlətin proteksionist tədbirlərinin ölkədəki siyasi və iqtisadi sabitliyi qorumaq prinsiplərinə adekvatlığının müəyyənləşdirilməsinin mühüm olduğu bildirilmişdir. Daha sonra qısa dövr ərzində ölkəyə daxil olan neft gəlirlərindən səmərəli istifadənin vacibliyi, qeyri-neft
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|