Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 Dövlətlilər, pullular, milyanlılar, Tirboyunlar, şişqarınlar, çanlılar, Qurban kəsir xəlilüllah eşqinə, Fağır-füqur gəzir allah eşqinə. (M.Ə.Sabir) S.Vurğunun, S.Rüstəmin, R.Rza, O.Sarıvəlli və b. şairlərin yaradıcılıqlarının ilk dövründə yazdığı şeirlər yeni ictimai quruluşda, yeni həyat quran Azərbaycan xalqının 1920-30 və 40-50-ci illərdəki gerçəkliklərini, həyat tərzini öyrənmək üçün ən qiymətli ədəbi mənbə hesab oluna bilər. Yüz il qələm çalsam gözəl hüsnünə, Doyarmı eşqindən sadiq bir ürək? Alqış bu dövrana, alqış bu günə, Gəl əziz bayramım, bir də öpüşək! (S.Vurğun) Mən bir yüksəlişin sevdasındayam, Siniflər döyüşü dünyasındayam. (M.Müşfiq) İş bizə çox şeylər qandıracaqdır, Ölkəmiz cənnəti andıracaqdır. Ellər yüksəlişin al çırağını, Ey Kür, sahilində yandıracaqdır! (M.Müşfiq) Bəli, «Avrora»dan Qış sarayına Tüşlanan topları biz atmalıyıq. Vaxtında biz yetib el harayına, Bütün yer üzünü oyatmalıyıq! (Ə.Cəmil)
15
Lirika üçün əsas şərtlərdən biri də budur ki, burada təsvir və tərənnüm daha təsirli, emosional bir şəkildə verilir. Lirik əsərlərdə insanlar arasında münasibətlərin, onların hərəkətlərinin təsviri o qədər də böyük rol oynamır, ya da bunlara heç yer verilmir. Lirik tərənnüm hər hansı bir hadisənin geniş təsvirinə imkan vermir. Onun lirik şeirdə demək istədiyini ya müəyyən məqsədlə işlətdiyi sözlərdən aydın etmək olar, ya da onun təsvir etdiyi şərait, müraciətinin ünvanı mücərrəd, anlaşılmaz olaraq qalır. Bu cəhət də lirik şeirin bir səciyyəvi xüsusiyyətidir. Dediyimiz kimi, lirik əsərlərdə poetik sözün üzərinə böyük bədii yük düşür. Bu əsərlərdə fikir, səs, ritm, intonasiya elementəlrindən fəal şəkildə istifadə olunur. Burada hər şeyin öz yeri, rolu var. Lirik əsərlərdə edilən pauza da poetik ideyanın ifadə vasitəsinə xidmət edir. Lirikanın təsir qüvvəsi, hər şeydən əvvəl, onun bədii məzmunu ilə təyin olunur. İnsanın fikir və hissləri bu məzmuna köçürülür. Həqiqi şairlərin yaradıcılığı həmişə dərin məzmun daşımışdır. M.Füzulinin, İ.Nəsiminin, S.Vurğunun, R.Rza kimi şairlərin lirik əsərlərinin bədii məzmunu oxucunu həmişə düşünməyə, hisslərlə yaşamağa çağırmışdır. Onların şeirlərində verilən hiss, həyəcanlar in- sanların qəlbində hiss və həyəcan yaratmışdır.
16 Lirikada bədii dərketmənin ən başlıca obyekti lirik əsəri yaradan müəllifin özünün xarakteri, onun ən əvvəl daxili aləmi, əhvali-ruhiyyəsi və həyata olan emosional münasibətidir. Bu baxımdan, estetiklər, ədəbiyyat nəzəriyyəçiləri lirikanı doğru olaraq ekspressiv sənətlə, xüsusilə də musiqiyə yaxın hesab edirlər. Alman nəzəriyyəçisi və filosofu Şellinq yazırdı ki, «Lirikada və hər bir musiqi əsərində bir ton olur, bu da əsas olaraq hisslərin tonudur». Lirik sənətkar öz əsərində həm özünün şəxsi hiss-hə- yəcanlarını, həm də başqalarının yaşantılarını, əhvali- ruhiyyəsini verə bilər. Təsadüfi deyildir ki, lirik şairin daha çox öz daxili aləminin, hiss-həyəcanlarının tərənnüm olun- duğu şeirlərə müəllifin fərdi-psixoloji aləmindən bəhs edən avtopsixoloji şeirlər deyilir. Ağzı xeyir sözlüm, incimə məndən, Yar yardan ayrılmaz, bülbül çəməndən. Demə ki, düşmüşdür saçlarıma dən, Ürək qocalmayır, ürəyim sənsən. Mən qul olmamışam şöhrətə, ada, Sənsiz yaşamayım bir gün dünyada. Gözəllər, cananlar min-min olsa da, Mənim bu dünyada mələyim sənsən. (S.Vurğun) Həsrətlər içində ana həsrəti, Çəkəm, ya çəkməyəm bu əziyyəti. Qəlbimə min qəlbin qəmi, möhnəti Gözümə göz yaşı düşdü dünyadan…
17 (H.Arif)
Bədii yaradıcılığın bir hissəsi kimi lirik yaradıcılıq əsasən psixoloji səciyyə daşıyır. Bu tərzdə yazılmış şeirlər lirik qəhrəmanın və lirik sənətkarın hisslərinin, daxili- psixoloji aləminin dərkində mənimsənilməsində mühüm rol oynayır. Alman şairi İ.Bexerin dediyi kimi, lirik şair öz- özünü ifadə edən bir insandır. O özü öz lirikasının qəhrəmanıdır. S.Vurğun, B.Vahabzadə, F.Qoca, N.Həsənza- də kimi lirik şairlərin yaradıcılığına bu baxımdan yanaşmaq olar.
Ey əziz oxucum, ey əziz insan! Uşaqlıq nə qədər gülünc olsa da, Könül ayrılmayır duyğularından, Onları arabir gətirir yada, Uşaqlıq nə qədər gülünc olsa da. (S.Vurğun) Hər tərəfdə quran toy-busat mənəm, Ulduzlarla edən ixtilat mənəm. Mənim azadlığım qucağa sıxmaz, Yer mənəm, göy mənəm, kainat mənəm! (M.Müşfiq)
Lirik əsərlərdə şairin şəxsi hiss, həyəcanlarının təsviri real həyatda insanın öz hisslərini ifadə etməsindən fərqlənir. Lirik təsvir və tərənnüm şairin həyatdakı yaşantılarının mex- aniki köçürülməsi deyildir. Doğru deyildiyi kimi, lirika şairin real həyatda keçirdiyi hisslərin stenoqramması ola bilməz. Lirik şair keçirdiyi hiss-həyəcanların hamısını əks etdir-
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|