Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
32 dilindən kəskin surətdə fərqlənərək, hər bir misranın ölçüsü və misradaxili bölgüsü simmetrik şəkildə olur. Bu isə o deməkdir ki, şeirin birinci misrasında neçə heca vardısa və daxili pauza neçənci hecaya düşmüşdürsə, sonra gələn misra- larda da ölçü və bölgü həmin qayda ilə davam edəcəkdir. Ritm, sözün bədii ifadəliliyini qüvvətləndirmək üçün rəngarəng üsul və vasitələrdən istifadə, daxili fasilələrin pro- porsionallığı, sözlərin seçilməsi, təkrarı və s. şeirin və şeir dilinin əsas xüsususiyyətlərindən biridir. Şeirdə ahəng, ölçü, bölgü, qafiyə kimi şərtlər xalq şeiri nümunələrində də çox güclü olmuşdur.
Bu bayatıda şeir dilinin bütün texniki tələblərinə əməl olunmuşdur. Qafiyə, ölçü, bölgü, ritm öz qaydasındadır. Lakin burada poetik məna, məzmun da diqqəti xüsusi olaraq cəlb edir. Xalq təfəkküründən süzülüb gələn bu bayatıda, öz doğma balasını itirmiş bir ananın ah-naləsi verilir. Saçları ağarmış ana oğul dərdinə tab gətirmir, ağı deyib ağlayır, göz yaşı tökür. Qarşımızda oğlunu itirib dərdə dözməyən, qəm- qüssədən saçları qar kimi ağaran ananın obrazı canlanır. Başqa bir bayatıda təsvir olunan hadisə daha təsirlidir. Sanki aşağıda verdiyimiz bayatıda baş verən hadisə yuxarıdakı bayatıda təsvir olunan bayatının mövzusundan əvvəl baş vermişdir. Bu bayatı artıq oğulun dilindən verilir.
33 Qəbrim yol üstə qazın, Anamın yolu düşər. Bəlkə də bu igid oğul yuxarıdakı bayatıda bala dərdi çəkməkdən saçları qar kimi ağaran dərdli ananın oğludur. Göründüyü kimi, dörd misradan ibarət bu bayatı emosional təsir gücünə malik olub, insanda qəmli əhvali-ruhiyyə yaradır. Bayatıda d, g, y, o, ü səsləri ilə alliterasiya və assonans baş vermiş və bu da şeirin ahənginə, musiqililiyinə təsir göstərmişdir. Bizi əhatə edən təbiətin, gerçəkliyin min bir aləmi, özünəməxsus sirləri var. Adi adamlardan fərqli olaraq şairlər baş verənlərə soyuqqanlı yanaşa bilmir və ona emosional münasibət bəsləyirlər. Sanki həqiqi şair adi insanın, kütləvi oxucunun görə bilmədiyini bədii mikroskopda böyüdür, inandırıcılıqla oxuculara çatdırır. Yalnız bu zaman həqiqi sənət nümunəsi kimi şeir öz bədii-estetik və dərketmə funksiyasını yerinə yetirir. Təbiətin könül açan, Min rəngi, min səsi var. Hər ürəyin min arzusu, Min səsli nəğməsi var.
Bu səslər bir saz kimi. Mənim solğun sözlərimdə Heç dil aça bildimi? (B.Vahabzadə)
Göründüyü kimi, şeir parçasında sözlər sırasına, ahənginə, mənasına görə sənətkarlıqla seçilmişdir. Sanki
34 şairin “könül açan” arzuları, təbiətin “min rəngi”, “min səsi” sözlərin poetik-estetik enercisi ilə “min səsli nəğmə”yə çev- rilir. Şeirdə səslər nəğmələşir, lirik şairin poetik “mən”inin daxilində gizlənən sirlər, səslər sözlərin vasitəsilə şair qəlbinin nəğməsinə çevrilir, sözlərin həzin melodiyası saz kimi səslənir, “dil açıb” danışır. H.Arifin “Necə varsınız” şeirində isə varlığa şairanə münasibət tamamilə başqadır. Bu şeirdə təbiətin əsrarəngiz gözəllikləri, təbiət hadisələri bədii sözün köməyi ilə oxucuda assosiativ hisslər, duyğular oyadır. A çəmən naxışın həmən naxışdır, A bulud axışın həmən axışdır. A şimşək çaxışın həmən çaxışdır, Belə yarandınız, belə varsınız.
Şair burada eyni sözlərin morfoloji dəyişikliyi yolu ilə ikiqat qafiyə yaratmışdır. Eyni sözlər həm misradaxili bölümdə, həm də sonda uğurlu bir şəkildə qafiyələnmişdir. Bu onu sübut edir ki, şair sözlər üzərində sənətkarlıqla işləmiş və onların məna yükündən ustalıqla istifadə etmişdir. Bənddən göründüyü kimi, şair sözlərin təşkilində mühüm rol oynayan səslər sistemindən də məharətlə istifadə etmiş və canlı bir təbiət lövhəsi yaratmışdır. Şeirin bu bəndində “ş” samitinin sözlərin tərkibində işlənmə tezliyi poetik kombina- siya – alliterasiya yaratmışdır. Təbiətin gözəl guşəsi olan çəmənə şair sözlə naxış vurur, buludlar “axışır”, şimşəklər ”çaxışır”. Nəticədə isə qarşımızda gözəl təbiət mənzərəsi, lövhə yaranır. Misal gətirdiyimiz yuxarıdakı şeir nümunələrində hər iki şairin romantikasının qanadlanan xəyal və arzularını, lakin eyni zamanda təbiətin, gerçəkliyin
sözlə obyektiv rəsm olunduğu romantikasını görürük. “Poeziya həyat hadisələrini, necə deyərlər, iki vasitə ilə qavrayır və əks etdirir. Bu vasitələrin hər ikisi eyni məqsədə xidmət etsə də, lakin yenə də bir-birinin ziddinədir. Şair, özünün həyata olan baxışının tərzindən, içərisində yaşadığı dünyaya, öz əsrinə və xalqa olan münasibətindən asılı olaraq həyatı ya öz xüsusi ideallarında və xəyalında təsəvvür etdiyi kimi canlandırır, yaxud, varlığın bütün təfərrüatına, rənglərinə və xüsusiyyətlərinə sadiq qalaraq həyatı bütün həqiqətilə inikas etdirir. Buna görə də poeziyanı, necə deyərlər, iki söbəyə ayırmaq mümkündür: ideal və real poeziya”. 1
1 В.Белински. Сечилмиш мягаляляри. Эянълик, Бакы, 1979, с.69 Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|