Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
114 yozumu ayrı-ayrı janrlarda açıq hiss olunur. Uşaq folkloruna daxil olan lirik janrlarda struktur, poetik ahəng, ritm, alliterasiya kimi sənətkarlıq xüsusiyyətləri diqqəti xüsusi olaraq cəlb edir. Folklorun ayrı-ayrı lirik janrlarında mövzuların, mo- tivlərin və süjetlərin bir-biri ilə müştərək əlaqəsi, qarşılıqlı təsiri, kontominasiyası çox güclüdür. Odur ki, folklor janrlarının mətnlərinin təhlili zamanı poetik strukturda funksionallıq qazanan sözlərin, anlamların şərhinə xüsusi əhəmiyyət vermək lazımdır 1 .
Qoşma – Azərbaycan şifahi xalq şeirinin ən geniş yayılmış şəkillərindən biri də qoşmadır. Qoşma həm də aşıq şeirində yaranan və kütləvi olaraq yayılan şeir janrlarından biri hesab olunur. Düzdür, qoşma əsasən şifahi lirikamızın şeir şəkli olsa da, o sonralar Azərbaycan yazılı ədəbiyyatına da keçmişdir. M.P.Vaqif, Q.Zakir, S.Ə.Nəbati, sonralar S.Vurğun, Ə.Cəmil, O.Sarıvəlli, H.Arif və müasir dövrümüzdə yazıb yaradan bir sıra şairlər qoşma janrının məzmunca və formaca zənginləşməsində böyük rol oynamışlar. İndi demək olar, heca vəznində və xalq şeiri üslubunda yazan şairlərimizin əksəriyyəti öz duyğularını, hisslərini, dövrə münasibətlərini qoşma şeir şəkli vasitəsi ilə ifadə edirlər. Qoşma şeir şəkli daha çox aşıq ədəbiyyatında yaranıb inkişaf etmişdir. Ta qədim zamanlardan əməkçi, istismar olunan, sadə xalq təbəqələrinə ən yaxın olan aşıqlar olmuşlar. Odur ki, sadə, zəhmətkeş xalqın ən ulu arzuları, idealları, istəkləri, mübarizəsi qoşma şeirində əks
1 Бах: Баба Бабайев. Ушаг фолклорунун поетикасы. «Ядябиййат» гязети, 25 май, 2001-ъи ил.
115 olunmuşdur. Qoşma şeirinin xalqın ruhuna, yaşantılarına, mənəvi aləminə yaxınlığı, hər şeydən əvvəl, aşıqların özünün xalqa yaxınlığı, onların xalq mənafeyini qorumaqları ilə bağlı olmuşdur. 1
Qoşma şeir şəklinin oynaqlığı, ahəngdarlığı nəzərə alınaraq dastan yaradıcıları, aşıqlar ondan geniş istifadə etmişlər. «Koroğlu» dastanında qəhrəmanların müxtəlif situasiyalardakı ovqatı, daxili hiss-həyəcanları, düşmənə qarşı mübarizə, qələbə əzmi qoşmalar vasitəsilə verilmişdir. Bu isə xalq dastanlarmıza bir poetik çeviklik, canlılıq gətirmişdir. Şübhəsiz ki, Koroğlunun qocalıqdan şikayətini vermək üçün aşıqlar – dastan yaradıcıları qoşma şeir şəklini ən münasib hesab etmişlər ki, bu da epos qəhrəmanının ömrünün sonunda yaşadığı hissləri bədii-poetik şəkildə əks etdirməyə tam imkan vermişdir.
1 Ятрафлы бах: Баба Бабазадя. Ашыг йарадыъылыьынын нязяри вя естетик мясяляляри. «Ядябиййат» гязети, 11 март, 2005-ъи ил.
116 Mənmi qocalmışam, ya zəmanəmi? Axır əcəl gəldi, yetdi hay, haray!.. Çəkdiyim qovğalar bitdi hay, haray!.. Tüfəng çıxdı, mərdlik getdi hay, haray! Mənmi qocalmışam, ya zəmanəmi? Koroğluyam, Qırat üstə gəzərdim, Müxənnətlər başın vurub əzərdim, Nərələr çəkərdim, səflər pozardım, Mənmi qocalmışam, ya zəmanəmi? Qoşma şeir şəklindən ümumiyyətlə, türkdilli xalqların poeziyasında geniş istifadə edilmişdir. İnsanın hiss- həyəcanları, sevgi, məhəbbət, kədər hissləri, ayrı-ayrı adamlar, hadisələr, fəlsəfi hisslər qoşmaların əsas mövzusu ola bilər. Qoşmalar ən azı üç bənddən ibarət olur. Hər bəndi dörd misradan və hər misrası on bir hecadan təşkil edilir. Qoşmanın misradaxili bölgüsü 6+5, 5+6 və ya 4+4+3 şəklində olur. Bu cəhət bütün qoşmalar üçün qəbul edilən sabit poetexniki tələbdir. Qoşmanın birinci bəndi ab-ab kimi qafiyələnərsə, belə qoşmalara çarpaz qafiyəli qoşma deyilir. Çarpaz qafiyəli qoşmanın ilk bəndində birinci misra ilə üçüncü misra, ikinci misra ilə dördüncü misra həmqafiyə olur. Aşıq Molla Cümənin (1854-1920) şeirlərində çarpaz qafiyəli qoşmalara tez-tez rast gəlirik.
117 Şirin dilli, bal dodaqlı görəndə. /b/ Mən özüm deyirəm səfil özümə, /v/ Dəli könlüm, neylim, baxmır sözümə, /v/ Ha bu dünya görünməyir gözümə, /v/ İnci dişli, gül yanaqlı görəndə /b/ Eyb etməyin eşq əhlinin işinə, /q/ Dünya-ügba əsla girməz guşinə, /q/ Molla Cümə daşı salsın başına, /q/ Yumru çənə, ağ buxağı görəndə /b/
Molla Cümənin yaradıcılığında qoşmanın daha oynaq, çevik forması olan daxili qafiyəli qoşmadan da istifadə edilmişdir. Belə qoşmalara qoşa yarpaq, yəni daxili qafiyələrdən istifadə edilən qoşma deyilir:
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|