Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
100 Bu bayatıların XIX yüzillikdə – Azərbaycanın İran və Rusiya imperiyası tərəfindən ikiyə bölünməsindən sonrakı illərdə qələmə alınması şübhəsizdir. Bayatıların xarakterik xüsusiyyətlərindən bəhs edən folklorşünas V.Vəliyev yazır: «… xalqımızın həyatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada bayatıların əks-sədası eşidilməsin. Ən adi məişət məsələlərindən tutmuş, dərin fəlsəfi düşüncələrin ümumiləşməsində, bədii-estetik zövqün cilalanmasında bayatı naxışlarına təsadüf edirik. Bizim xalq poeziyasında bayatı sanki gözəl bir musiqi ifaçısının sənətkarlıqla vurduğu xallardır. Milli poeziyamızın təkrarolunmaz inciləridir» 1 .
tərənnümü bayatılarımızda daha güclüdür. Prof. Paşa Əfən- diyev bayatılarımızda qəriblik, həsrət, kədər, nigarançılıq motivlərini xarici işğalçıların basqını, xalqımıza etdiyi zülmü, əsirlikdə keçirdikləri ağır həyat tərzi ilə izah edir 2 .
Sızıldar simim ağlar. Sən öldün mən ağladım, Mən ölsəm, kimim ağlar. Aşiq, gülüm bağlaram, Ömrüm-günüm ağlaram. Düşdüm qərib diyara, Oldu zülüm, ağlaram. Bayatılarımızda anaların öz övladları, oğulları haqqında onların narahatlıqlarını əks etdirən ən zərif, dəruni hisslərin təsviri verilir. Mən aşiq, dolu düşər,
1 В.Вялийев. Азярбайъан фолклору, «Маариф» няшриййаты, Бакы, 1988, сящ. 128-129. 2 П.Яфяндийев. Азярбайъан шифащи халг ядябиййаты, «Маариф» няшриййаты, Бакы, 1981, сящ. 148.
101 Göy gurlar, dolu düşər. Qəbrim yol üstə qazın, Anamın yolu düşər. Mən aşiq, başdan ağlar, Kirpikdən, qaşdan ağlar. Oğul ölən analar, Durar obaşdan ağlar. Əzizim, qızaranda, Dan yeri qızaranda. Analar cavanlaşar, Oğluna qız alanda. *** Qardaş demə, qan olar. Yel əsər, fəğan olar. Qardaş gələn yollara Bacılar qurban olar.
Sevgi və məhəbbətdən bəhs edən bayatılar Azərbaycan bayatılarının böyük bir hissəsini təşkil edir. Əzizim, gülə bənzər, Gülə, bülbülə bənzər. Pəncərədən baxan qız, Açılmış gülə bənzər.
Hətta Azərbaycan bayatılarının birində ümumiyyətlə, bayatının bütün sözlərinin aşiqin sevgilisi ilə, yarla bağlı olduğu göstərilir. Bu da öz növbəsində bayatıların sevgi,
102 məhəbbət hisslərini təsvir etmək üçün əlverişli bir janr olduğunu göstərir. Bağça bara bağlıdır, Heyva nara bağlıdır. Bayatının sözləri Hamsı yara bağlıdır.
Bayatılar öz forma xüsusiyyətlərinə görə də çox rəngarəngdir. Bayatıların böyük bir qismi bir qayda olaraq «aşiq», «mən aşiq», «aşiqəm», «mən aşiqəm», «eləmi», «əzizim», «əziziyəm» sözləri ilə başlayır. Bundan başqa Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri içərisində 1-ci misranın üç hecası buraxılmış, müraciətsiz və təqdimatsız, cinas qafiyəli və sual intonasiyalı bayatılara da rast gəlirik 1 .
Aşiq, mən aşiq, aşiqəm təqdimatları ilə bağşlayan bayatılar:
1 Елчин. В.Гулийев. Юзцмцз, сюзцмцз. Б. Азярняшр, 1993, сящ. 17- 19. Aşiq dağdan aşanda, Sular coşub daşanda. Cənnəti alar aşiq Yarla qucaqlaşanda *** Aşiq, aralı olum, Göylü, qaralı olum. Yanında bir yer elə, Mən də oralı olum. ***
103 Aşiqəm, gülə baxtı, Bülbüllər gülə baxdı. Bir gözəl gülümsədi, Ağzından gülab axdı. *** Mən aşiq sabah sənsiz, Sübh sənsiz, sabah sənsiz. Gecələr ilə dönüb. Açılmır sabah sənsiz.
Eləmi təsdiqi ilə başlanan bayatılar: Eləmi, nar arzular, Güney də qar arzular. Bircə çöhrəni göstər, Qoy baxsın tamarzılar. *** Eləmi, sonra yeri, Tellərin sana yeri. Üz qoyum üzün üstə, - Seçilsin xına yeri. Bayatıların poetik-şəkli xüsusiyyətlərindən bəhs edən nəzəriyyəçilər bayatının bir qayda olaraq 4 misra və 7 hecadan ibarət olduğunu qeyd edirlər. Bayatının 1, 2 və 4-cü misraları həmqafiyə, 3-cü misra isə sərbəst olur. Bayatıda əsas fikir 3-cü və 4-cü misralarda bildirilsə də, 1-ci və 2-ci misra əsas fikrin hasil olunması üçün müqəddimə – zəmin yaradır. Əzizim, yana dağlar, /a/ Od düşüb yana dağlar. /a/ Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|