Microsoft Word Baburname doc

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

368

İmlan o qədər doğru olmamaqla birlikdə fəna deyildir. 

İltifatı ta ilə yazımısan, qulancı isə ya ilə yazmısan.  

Xəttin çətinliklə də olsa oxunur, lakin bu dumanlı sözlərindəki məna 

tam anlaşılmır. Hər halda məktub yazmaqdakı  tənbəlliyin də bu üzdəndir. 

Təmtəraqlı yazmaq istəyirsən, ona görə də dumanlı olur. Bundan sonra sadə, 

açıq və bəsit sözlərlə yaz, sənə də daha az zəhmət olar, oxuyana da. 

Sonra, böyük bir iş üçün gedirsən.  İş görmüş, fikir və  tədbir sahibi 

bəylər ilə danışıb məsləhətləşərək onların sözüylə hərəkət etməlisən. 

Əgər mənim razı qalmağımı istəyirsənsə, yalnızlığı  və xalqdan uzaq 

olmağı burax. Gündə iki dəfə kiçık qardaşını və bəyləri öz başına buraxma-

yaraq hüzuruna çağırıb nə iş olursa-olsun, bu sadiq dostlarla birlikdə danışıb 

məsləhətləşərək qərar verməlisin. 

Sonra, Xoca Kəlan mənimlə çox səmimi münasibətdə olmağa alışmış-

dı. Sən də (350 a) ona qarşı mənim kimi hərəkət etməlisin. 

Əgər tanrı inayətilə o tərəfdəki işlər yüngülləşsə və Kamrana ehtiyac 

olmasa, Kamran Bəlxdə sağlam adamlar qoyub özü mənim yanıma gəlsin. 

Sonra, bu qədər fəth və zəfərlər Kabildə ikən oldu. Kabili uğur sayı-

ram və onu xassə mülkü etdim. Heç biriniz ona tamah etməyin. 

Sonra, yaxşı hərəkət edib Sultan Veysin könlünü almısan. Onu yanına 

alıb onun fikrilə hərəkət etməlisin. O, sözü dinlənəcək bir adamdır. 

Əsgəri yaxşı  yığıb yürüməlisən. Ağızdan söylənəcək sözləri Bəyan 

Şeyx bilir və söyləyəcək. Həsrətlə salam edirəm.

 

Cümə axşamı günü, rəbiüləvvəl ayının on üçündə [=26 noyabr] yazıldı. 

Kamran ilə Xoca Kəlana da bu məzmunda öz əlimlə məktublar yazdım. 

 

ƏSGƏRİNİN ŞƏRQƏ GÖNDƏRİLMƏSİ 

 

Çərşənbə günü, ayın on doqquzunda [=2 dekabr] mirzələrı, sultanları, 

türk və hind əmirlərini çağırıb danışıb məsləhətləşərək buna qərar verildi: 

«Bu il də bir tərəfə mütləq səfər etmək lazımdır. Əsgəri bizdən bir az öncə 

Puraba hərəkət etsin. Qanq çayının digər yaxasındakı sultanlar və əmirlər də 

əsgərləri ilə birlikdə Əsgəriyə qoşulsunlar. Hansı tərəfə getmək münasib gö-

rülsə, oraya getsinlər». 

Bunları yazıb şənbə günü, ayın (350b) iyirmi ikisində [=5 dekabr] on 

altı günlük bir müddət verilərək Qiyasəddin Qurçu başda Sultan Cüneyd 

Barlas olmaq üzərə Purab əmirlərinə qasid olaraq göndərildi. 

Ağızdan söylənənlər isə bunlar idi: zərbzən, araba, tüfəng və digər sa-

vaş vasitələri hazırlanana qədər özümüzdən öncə Əsgəri göndərildi. Qanqın 

digər yaxasındakı bütün sultan və əmirlərə də hazırlanan kimi dərhal Əsgə-

rinin yanında toplaşmaları əmr edildi: «Hansı tərəfə yürümək münasib gö-

rülsə, tanrının inayətilə o tərəfə hərəkət ediləcək. Oradakı dostlarla danışıb 

---

BABURNAMƏ 

 

369

məsləhətləşin,  əgər mənim gəlməyimi zəruri edən bir şey olursa, mənim 

göndiyim adam gələr-gəlməz, inşaallahu təala, dərhal hərəkət edəcəyəm. 

Əgər benqallar tərəfimizi tutub bizə bağlı olsalar və orada mənim iştirakımı 

zəruri qılacaq bir iş olmasa, bunu da açıqca  ərz edin. Boş durmaq olmaz, 

mən başqa tərəfə yürüyəcəyəm. Sizlər də dostlarla danışıb məsləhətləşərək 

Əsgəriylə birlikdə yürüyün və oradakı işlərə tanrı inayətilə bir xitam verin». 

Şənbə günü, rəbiüləvvəl ayının iyirmi doqquzunda [=12 dekabr] Əs-

gəriyə qiymətli daşlar la bəzənmiş kəmərli bir xəncər ilə padşanə xələt gey-

dirib bayraq, tuğ, nağara, cins atlar, on ədəd fil, bir qatar dəvə (351a) və di-

gər padşahanə vasitələlər ehsan edərək, divana riəasət etməsinə qərar verdim. 

Mollasına və iki atəkəsinə də düyməli yeləklər, digər adamlarına isə üç dəfə 

doqquz paltar ehsan etdim. 

Bazar günü, ayın sonuncu günündə isə  Sultan Məhəmməd Bəxşinm 

evinə getdim. Xalı sərib hədiyyələr gətirdi. Nəqd və mal olaraqla iki lekdən 

bir az artıq hədiyyə verdi. Hədiyyələrin təqdimatındansonra isə başqa bir 

otağına keçərək məcun yedik. Oradan da üçüncü pəhərdə çıxıb suyu keçərək, 

xəlvətxanaya gəldim.  

 

AQRA VƏ KABİL ARASINDA 

POÇT SİSTEMİNİN QURULMASI 

 

Cümə axşamı günü, rəbiüləvvəl ayının dördündə [=17 dekabr] belə 

qərar verdim: «Çıxmaq bəy katiblik vəzifəsini yerinə yetirəcək Şahi Tamğa-

çıyla birlikdə Aqradan Kabilə qədər olan məsafəni ölçərək hər doqquz kü-

ruhda on iki kari hündürlükdə qüllə  və üstündə bir otaq tikəcəklər, hər on 

səkkiz küruhda altı yam [poçt] atı bağlayacaqlar, yamçıya [poçtalyon] və 

mehtərə maaş və atlara yem təyin ediləcək. Elə buyuruldu ki, əgər bu poçt 

atı bağlanan yer bir xassə mülkünə yaxınsa, bu söylənənləri oradan təmin et-

sinlər, əgər hər hansı bir bəyin pərgənəsinə yaxınsa, bu işi o bəyin məsuliy-

yətinə versinlər». 

O gün Çıxmaq ilə  Şahi Aqradan ayrıldılar. Bu küruhlar milə görə 

Müəyyənləşdirildi. Necə ki Mübəyyəndə belə deyilir: (351 b) 

Dörd min qədəm bilə bir mil, 

Bir küruh ona hind eli der, bil. 

 

Dedilər bir yarım kari bir qədəm, 

Hər xari bil ki vardır altı tutam. 

 

Hər tutam dörd əlik

1

, yenə hər əlik 

Altı cəv ərzi buldu, bil bu bilik. 

                                                           

1

 Əlik çağatayca barmaq, cəv isə farsca arpa deməkdir.  

---

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

370

Ölçü ipi, burada söyləndiyi kimi, bir qədəm = doqquz tutam = bir ya-

rım kari hesabıyla qırx qədəm uzunluğunda müəyyən edildi ki, belə yüz ip 

bir küruh edir. 

 

ELÇİLƏRİN QATILDIĞI BİR ZİYAFƏT 

 

Şənbə günü, ayın altısında [=19 dekabr] bir toy oldu. Qızılbaş, özbək 

və hind elçiləri bu ziyafətdə iştirak etdilər. Qızılbaş elçiləri mənim sağımda 

yetmiş-səksən kari uzaqlığa çadır qurdurularaq oraya oturduldular. Bəylər-

dən Yunus Əlinin da qızılbaşlarla birlikdə oturması əmr edildi. Solumda da 

eyni  şəkildə özbək elçilərini oturdub bəylərdən Abdullahın [Kitabdar] da 

bunlarla birlikdə oturması əmr edildi. 

Özüm isə yeni tikilən səkkizguşəlı və təzə otlarla örtülü köşkün şimal 

yönündə oturdum. Sağımda beş-altı kari uzaqda Toxta Buğa Sultan, Əsgəri, 

Xoca həzrətlərinin oğlu Xoca Əbdüşşəhid, Xoca Kəlan, Xoca Hüseyni, Xə-

lifə  və  Səmərqənddən gələn xocaların xidmətində olan hafiz və mollalar 

oturdular. Solumda isə beş-altı  (352 a) kari uzaqda Məhəmməd Zaman 

Mirzə, Tan-Atmış Sultan, Seyid Rəfi, Seyid Rumi, Şeyx Əbülfəth, Şeyx Ca-

mali, Şeyx Şəhabəddin Ərəb və Seyid Dəkəni oturdular. 

Bütün sultanlar, xanlar, irəli gələnlər və əmirlər yeməkdən öncə altın, 

gümüş və mis axçalar, qumaş və digər əşyalardan ibarət saçıqlar gətirdilər. 

Önümə bir xalı sərmələrini əmr etdim. Altın və gümüşü bu xalı üzərinə tök-

dülər. Qumaşları, bezləri və axça torbalarını isə altın və gümüşün yanına 

yığdılar. 

Yeməkdən bir az öncə saçıqlar təqdim olunarkən azğın dəvələr ilə 

filləri qarşıdakı adada vuruşmağa saldılar. Bir neçə qoç da vuruşdurdular. 

Ondan sonra pəhlivanlar güləşdi. 

Böyük yeməkdən sonra Xoca Əbdüşşəhid ilə Xoca Kəlana incə qu-

maşdan paltarlar və müvafiq xələtlər geydirildi. Molla Fərrux ilə Hafiz [Mir 

Katib] rəyasətində  gələnlərə  də yeləklər geydirildi. Küçüm xanın elçisi ilə 

Həsən Çələbinin kiçık qardaşına da qumaş başlıqlı və düyməli samur kürk-

ləri və mövgelərinə uyğun xələtlər ehsan edildi. Əbu Səid Sultanın və Meh-

riban xanımın və  oğlu Polad Sultanın elçilərinə  və  Şah Həsənin elçisinə 

düyməli yeləklər, qumaş  (352 b) libaslar ehsan edildi. İki xocaya və iki 

böyük elçiyə -ki, kiçık xanın adamı ilə Həsən Çələbinin kiçık qardaşlarıdır- 

gümüş daşı ilə qızıl və qızıl daşı ilə gümüş çəkilərək ehsan edildi. Qızıl da-

şı

1

 beşyüz misqaldır, Kabil daşı ilə bir sir edir. Gümüş daşı iki yüz əlli mis-

qaldır və Kabil ölçüsüylə yarım sir edir. 

Xoca Mir Sultana, oğullarına və digər elçilərə  də altın və gümüşdən 

ehsanlar verildi. Yadigar Nasirə  kəmərli bir xəncər ehsan edildi. Mir Mə-

                                                           

1

 Daş: qiymətli şeyləri çəkməkdə istifadə edilən bir ağırlıq ölçüsü. 

---