Microsoft Word Bank Feal esas docx
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
57 3. tələb və təklif əsasında qiymətli kağızın qiymət əmələ gəlməsinin azad və açıq prosesini təmin etmək; 4. effektli bazarın yaradılması, yəni bu bazarda sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün həmişə stimul var və buradakı hər bir risk adekvat olaraq mükafatlandırılır; 5. bəzi hallarda yeni bazarları yaratmaq, cəmiyyətə lazım olan bazar və bazar strukturlarına kömək etmək; 6. müəyyən ictimai nailiyyətlərin əldə edilməsi üçün bazara təsir etmək. Qiymətli kağızlar bazarının tənzim edilməsi prosesi özündə aşağıdakıları birləşdirir: 7. bazarın normativ fəaliyyətinin əsasını təşkil edən və ümumi yolla qəbul edilən qanunların, qətnamələrin, təlimatların, metodik nizamnamələrin və digər normativ aktların işlənib hazırlanması. 8. qiymətli kağızlr bazarının peşəkar iştirakçılarının seçilməsi. Müasir qiymətli kağızlar bazarını və eləcə də digər bazarları peşəkar vasitəçilərsiz fikirləşmək olmaz; 9. bazar iştirakçılarının bazarın fəaliyyətinin əsasını təşkil edən normativ qayda-qanunlara əməl etməsinə nəzarət; 10. hansısa bir normativ qayda-qanunlardan kənara çıxılarsa sanksiya sisteminin yaradılması. Belə sanksiyalar şifahi və ya yazılı xəbərdarlıq şəklində, cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmaqla və yaxud bazar iştirakçıları sıralarından çıxarılmaqla cəzalandırıla bilər. Dövlətin qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyətinə qarışmasında əsas məqsədlərdən biri də onun inkişaf etdirilməsidir. Dövlət müxtəlif vasitələri istifadə edərək onu fond bazarının inkişafına yönəldir. Dövlətin qiymətli kağızlar bazarını inkişaf etdirmək üçün təsiri 3 variantda olur: 1. Qiymətli kağızlar bazarına bilavasitə təsir etmə; 1.1. kapitalın artma qiymətini azaltmaq; öz qiymətli kağızlarını ictimai şəkildə təqdim edən ş irkətlərə vergi üstünlüklərinin verilməsi; 1.2. sazişlərin qiymətlərini aşağı salmaq broker mükafatlarını ən aşağı səviyyədə müəyyən etmək. 1.3. bir sıra fond birjalarını maliyyələşdirmək və işlə təmin etmək yolu ilə bazar vasitəsiz qiymətlərini aşağı salmaq. 2. Qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyətinə təsir edən sahələrdə siyasəti dəyişdirmək; 2.1. kommersiya banklarının şirkətlərə verdikləri kreditləri ən yüksək ölçüyə qaldırmaq, hərəkətdə olan bank depozitlərinin faiz dərəcələrini aşağı salmaq və beləliklə də investorların kapitalını qiymətli kağızlar bazarına yönəltmək; 2.2. qiymətli kağızlar bazarının likvidliyini artırmaq məqsədilə qiymətli kağızlarla sazişlərdən ə ldə olunan gəlirlərə aşağı və ya "o" dərəcəli vergilərin tətbiq edilməsi və digər qeyri-istehsal sahələrinə yüksək vergilərin tətbiq edilməsi. 3. Qiymətli kağızlar bazarını inkişaf etdirmək məqsədilə ümumi siyasətin dəyişdirilməsi; 3.1. möhkəm və stabil makro iqtisadiyyatın müdafiə edilməsi, hesablaşma dərəcələrinin müsbət yönümdə aşağı səviyyədə saxlanılması və investisiya alternativlərindən differensial vergilərin ləğv edilməsi; 3.2. beynəlxalq portfel investiyasını inkişaf etdirmək məqsədilə xarici investisiya ilə bağlı qayda-qanunların "yumşaldılması". 1.8. FOND B RJASI Qiymətli kağızlar birjası (stock exchange, securities bourse) gerçəkdə sərmayə bazarının deyil, qiymətli kağızlar bazarının qurumudur. Ancaq bu bazarlarda alqı-satqı mövzusu olan "Qiymətli kağızlar" deyilən aksiya və istiqraz kimi dəyərli kağızlar bilavasitə iqtisadi dəyər olmayıb, iqtisadi dəyərləri təmsil edən sənədlərdir. Qiymətli kağız bazarlarında alqı-satqı edənlərin məqsədi mənfəət əldə etməkdir. Aksiyanı satın alan şəxsin məqsədi divident və ya aksiyanı daha yüksək qiymətə sataraq qazanc əldə etməkdir. Qiymətli kağızların ikinci bazarında əsas yerlərdən birini fond birjası tutur. Birjanın meydana gəlməsinin əsas səbəblərindən biri bazar münasibətlərinin inkişaf etməsi olmuşdur. lk dəfə birja anqlosakson dövlətlərində meydana gəlmişdir. 58 Fond birjası, müstəqil olaraq, fəaliyyət predmeti qiymətli kağızlar üçün zəruri şəraitin yaradılması, onların bazar qiymətlərinin müəyyən edilməsi, kağızlara olan tələb və təklif arasında tarazlığı əks etdirən, həmçinin onlar haqqında lazımi informasiyanın yayılması, qiymətli kağızlar bazarı iştirakçılarının yüksək peşəkarlıq səviyyəsini nümayiş etdirmək üçün şərait yaradılması olan təşkilatdır. Fond birjası qapalı səhmdar cəmiyyət formasında olur. Fond birjası yalnız birja üzvləri arasında ticarəti təşkil edir. Fond birjası fəaliyyətini müvafiq icra hakimiyyəti orqanının verdiyi xüsusi razılıq əsasında həyata keçirir. Fond birjası depozitari və klirinq fəaliyyəti istisna olmaqla, digər fəaliyyət növləri ilə məşğul ola bilməz. Fond birjasının nizamnaməsinin, onun ticarət qaydalarının pozulması və fond birjasının digər daxili sənədlərinin pozulması zamanı cərimələr müəyyən edilir. Fond birjasının üzvlərinə aid olan daxili normativ aktlar fond birjası tərəfindən onun üzvlərinin təklifləri nəzərə alınmaqla müstəqil müəyyənləşdirilir. Fond birjasının beş əsas funksiyası vardır: 1) likvidlik ehtiyaclarını qarşılamaq; 2) alıcıları-satıcıları qiymətli kağızların alqı-satqısını etmək üçün bir məkanda qarşılaşdırmaq; 3) qiymətli kağızların real kursunu müəyyən etmək; 4) kapitalın bir sahədən digər sahəyə axmasını təmin etmək; 5) real bazarın yaradılmasına xidmət etmək. Dünya praktikasında fond birjalarının 3 tipi mövcuddur: ictimai hüquqi; xüsusi birjalar; və qarışıq birjalar. ctimai-hüquqi birjalar hər zaman dövlətin nəzarəti altında saxlanılır. Dövlət birja ticarət qanunlarının tərtib edilməsində iştirak edir və onların həyata keçirilməsinə nəzarət edir, ticarət zamanı birjada qayda-qanunların olmasını təmin edir. Bu cür tip birjalara Almaniyada, Fransada rast gəlmək olar. Xüsusi birjalar səhmdar cəmiyyət formasında yaradılır. Tam sərbəst birja ticarətini təşkil edirlər. Bu, o demək deyil ki, dövlət bir kənarda qalır. Dövlət birja ticarətinin tənzim edilməsində öz üzərinə heç bir təminat götürmür. Buradakı bütün sazişlər qanun çərçivəsində olur, heç bir qanun pozuntusuna yol verilmir, əgər qanun pozuntusuna yol verilərsə, onu pozanlar cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir. Bu tip birjalar Böyük Britaniya və ABŞ dövlətləri üçün xarakterikdir. Ə gər fond birjası səhmdar cəmiyyət formasında yaradılırsa və onun kapitalının 50 %-indən az olmayaraq dövlətə məxsusdursa, onda bu cür birjaları qarışıq birjalar adlandırırlar. Bu cür birjaların başında seçilmiş birja orqanı durur. Birjanın fəaliyyətinə birja komissar nəzarət edir və rəsmi şəkildə birja kurslarını qeydiyyatdan keçirir. Bu cür birjalar Avstriya, sveç və sveçrə dövlətləri üçün xarakte- rikdir. Fond birjası, həmçinin, birja sazişlərində iştirak edəcək iştirakçıların hamısına eyni səviyyədə məlumat verməlidir. Fond birjasının bir vasitəçi kim iştirak etməsinə baxmayaraq, o müştəriyə alacağı qiymətli kağızın gəlir verib-verməyəcəyi barədə təminat verə bilməz. Birja müştəriyə yalnız alacağı qiymətli kağız haqqında dolğun məlumat verə bilər. Beləliklə, qeyd etmək lazımdır ki, birjada yalnız o ş irkətlərin aksiyaları kotirovka edilir ki, onlar listinqdən keçmiş olurlar. Birja ekspertiza qiymətini müəyyən etmək və qiymətli kağızı qiymətləndirmək üçün qiymətli kağızı ixrac edən şirkətdən auditor tərəfindən yoxlanılmış mühasibat balansını, mənfəət və zərər hesabat sənədlərini tələb edə bilər. Birja bu sənədləri aldıqdan sonra bir ay müddətində bu sənədlərlə tanış olur və öz rəyini bildirir. Listinqin bir üstünlüyü də ondan ibarətdir ki, listinqdən keçmiş şirkətlər kredit idarələrinin etibarına sahib olurlar. Listinqdən keçmiş şirkətlər müəyyən şöhrətə sahib olurlar. Buna misal olaraq Nyu-York fond birjasında listinqdən keçmək üçün aşağıdakı tələblərə cavab vermək lazımdır: 1. aksiyaların bazar qiyməti 18 mln. dollar olmalıdır; 2. tədavüldə olan aksiyaların ümumi sayı 1100 ədəddən az olmayaraq, onların bazar dəyəri 18 mln. dollar olmalıdır; 3. şirkətin 100 və daha artıq aksiyasını əlində tutan 2000 səhmdar olmalıdır; 4. son maliyyə ili üçün vergini ödədikdən sonra gəliri 2,5 mln. dollar olmalı və son iki il üçün isə 2.0 mln. dollar olmalıdır; 5. şirkətin əmlakı 18 mln. dollardan aşağı olmamalıdır. Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|